1904: ΠΡΩΤΟΦΑΝΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

*Ο ύπατος Αρμοστής Κρήτης πρίγκιψ Γεώργιος

*Ο ίδιος τα διέψευσε όλα

Δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Αθήνας

 Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Η διάσταση απόψεων μεταξύ ύπατου αρμοστή της Κρήτης πρίγκιπα Γεώργιου και του Ελευθέριου Βενιζέλου, στο πλαίσιο της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας, είναι γνωστή, όπως και οι συνέπειές της.

          Στην Κρήτη τα χρόνια εκείνα, συγκρούσθηκαν πολλά και ποικίλα συμφέροντα, τόσο διεθνή γεωπολιτικά όσο και ενδοκρητικά. Άσβεστη όμως παρέμεινε η θέληση του κρητικού λαού για ένωση με την μητέρα πατρίδα, γεγονός που έδινε συνεχείς αφορμές για πολιτικές συγκρούσεις. Η Κρήτη μετά από αιματηρούς αγώνες και τεράστιες θυσίες, κατόρθωσε να αποκτήσει καθεστώς αυτονομίας το 1899, με ύπατο αρμοστή τον Έλληνα βασιλόπαιδα πρίγκιπα Γεώργιο, γιο του βασιλέως Κωνσταντίνου. Στην πρώτη κυβέρνηση που διόρισε ο Γεώργιος, μετείχε ως σύμβουλος Δικαιοσύνης (υπουργός) ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

          Σε ό,τι αφορά το μέλλον της Κρητικής Πολιτείας, υπήρξε πλήρης αβεβαιότητα. Οι Κρήτες θεωρούσαν ότι το καθεστώς που επέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις είναι μεταβατικό και οι ίδιοι απέβλεπαν πάντα στην μελλοντική ένωση με την Ελλάδα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος θεωρούσε ότι είναι αδύνατη η άμεση ικανοποίηση αυτού του εθνικού πόθου. Και τάσσονταν υπέρ της σταδιακής πορείας προς την ενωτική λύση. Το 1900 μάλιστα ο Βενιζέλος είχε υποβάλει στον Γεώργιο εμπιστευτική εισήγηση για τη διπλωματική μεθόδευση της σταδιακής εξελίξεως προς την ενωτική λύση. Οι διαφωνίες που προέκυψαν στο λεγόμενο ηγεμονικό συμβούλιο οδήγησε τον Βενιζέλο σε παραίτηση στις 6 Μαρτίου 1901. Ο Γεώργιος δεν δέχτηκε την παραίτηση δύο φορές, αλλά τελικά υπό την πίεση και του Τύπου της Αθήνας, οδηγήθηκε στην έκδοση στις 20 Μαρτίου διατάγματος απολύσεως του υπουργού Δικαιοσύνης.

          Είναι αληθές, πως η πολιτική θέση του πρίγκιπα Γεώργιου είχε σταθεροποιηθεί επαρκώς, ειδικά μάλιστα μετά τις εκλογές του 1903, όταν εξελέγησαν σε σύνολο 64 βουλευτών, 52 φιλιπριγκιπικοί. Οι φιλοβενιζελικοί βουλευτές ήταν τέσσερις. Ωστόσο η διεθνής πολιτική τηρούσε παρελκυστική στάση στο ενωτικό ζήτημα, γεγονός που προκαλούσε εντάσεις.

          Η εξέλιξη της κρίσης του 1901 οδήγησε σε συνεχείς πολιτικές αψιμαχίες και αλληλοϋπονομεύσεις. Σε όλα αυτά συνετέλεσε και ο αψίκορος χαρακτήρας των Κρητών αλλά και ο αυταρχικός χαρακτήρας του Γεώργιου.

*Το πρώτο δημοσίευμα για την πολύκροτη συνάντηση του Γεωργίου με την επιτροπή Κρητών, στο "Νέον Άστυ" του Δημητρίου Κακλαμάνου

Μια πρωτοφανής συζήτηση. που έγινε ή δεν έγινε…

          Μέσα στο κλίμα αυτό, φτάσαμε στο 1904, όταν η Κρητική αντιπολίτευση διατύπωνε σειρά αιτημάτων για αναθεώρηση του Συντάγματος και αλλαγή του τρόπου διοίκησης. Έτσι συνέταξαν μια αναφορά, που υπογράφονταν από 80 Κρητικούς αγωνιστές.             

                Η επιτροπή που θα επέδιδε στον Ύπατο Αρμοστή την αναφορά, απετελείτο από τους Ιωάννη Παπαγιαννάκη, « αντιπρόσωπο της Κισσάμου και πρόεδρο της Επαναστατικής Συνέλευσης του 1866, Ιωσήφ Μανουσογιάννη τον «γηραιό» αντιπρόσωπο Σφακίων (γιου του μεγάλου Μανουσογιάννη, στρατάρχη της Κρήτης κατά την Επανάσταση του 1821) από τον «λεοντόκαρδο» Ιωάννη Καλογερή αρχηγό Κυδωνίας, από τον «ένθερμον πολιτευτήν» Γεώργιο Μ. Φούμη αντιπρόσωπο Σελίνου και τον ιατρό Β. Χατζηδάκη αντιπρόσωπο Αποκορώνου πρόεδρο της Διοικητικής Επιτροπής κατά την τελευταία Κρητική Επανάσταση.

          Σύμφωνα με δημοσίευμα στην εφημερίδα «Νέον Άστυ» που διηύθυνε ο Δημήτριος Κακλαμάνος, έγινε ένας απίστευτος διάλογος μεταξύ του ΄Υπατου Αρμοστή πρίγκιπα Γεώργιου και των Κρητών αντιπροσώπων. Η εφημερίδα μάλιστα χαρακτήριζε το διάλογο αυτό «ακριβή φωνογραφική περίληψη».

          Μόλις εισήλθαν στην αίθουσα υποδοχής, στα Ανάκτορα της Χαλέπας, ο πρίγκιπας Γεώργιος, απεύθυνε το λόγο στον γέροντα Ι. Παπαγιάννη, θέλοντας να σπάσει το πρωτόκολλο και να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα.

          Γεώργιος: Έλα μωρέ συ γέρο, να μου εξηγήσεις τι γράφει η αναφορά που μου φέρατε.

          Παπαγιαννάκης: Η αναφορά γράφει πως δεν πηγαίνουμε καλά Υψηλότατε, ότι τα της πατρίδος μας είναι θολά. Θα σας την αναπτύξη δε ο κ. Φούμης.

          Γεώργιος: Και εσύ δεν ξέρεις μωρέ τι γράφει η αναφορά, γιατί να σε παρασύρει αυτός ο λαοπλάνος (δείχνοντας τον Φούμη) όστις δεν έχει ούτε πατριωτισμόν, ούτε σέβας, ούτε νουν;

          Ο Φούμης εκνευρίζεται και παίρνει αμέσως το λόγο. 

          Φούμης: Μάθετε Υψηλότατε, ότι δεν ήλθομεν εδώ δια να γίνωμεν θύματα των δεινών ύβρεών σας.Πρέπει να γνωρίζητε ότι ο κ. Παπαγιαννάκης, ως γεροντότερος εξ ημών, ήλθεν όπως σας εγχειρίση την αναφοράν, της οποίας εγώ είμαι εντεταλμένος να σας αναπτύξω το περιεχόμενον. Αλλ’ ιδίως Υψηλότατε, μη λησμονείτε ότι ο κ. Παπαγιαννάκης υπήρξε Πρόεδρος της Επαναστατικής Συνελεύσεως και της προσωρινής κυβερνήσεως της γιγαντομαχίας του 1896.

*Ο ιερωμένος Παρθένιος Κελαϊδής. Ζωγραφική Γιάννη Διαμαντάκη

          Γεώργιος: Σώπα μωρέ, συ. Δεν θέλω να μου είπης τίποτα, συ. Σύ μου τα κάνεις αυτά. Αν έλειπες εσύ και ο (κατά την εφημερίδα «Αθήναι» που δημοσίευσε το διάλογο στις 20 Μαΐου 1904, η φράση του Γεώργιου ήταν «αν έλειπες εσύ και ο κ….παπας) Κελαϊδής, ο αντεθνικός ο Βενιζέλος δεν θα εσήκωνε κεφάλι!

          Φούμης: Ώστε είναι περιττόν να καθήμεθα. Σεβασθήτε την θέσιν μας. Από το υψηλού μέρους, όπου ίσταται η Υψηλότης σας, μέχρι του χαμηλού σημείου, μέχτι του χαμηλού σημείου όπου ευρισκόμεθα ημείς, υπάρχει τοσαύτη απόστασις, ώστε πρέπει να φεισθήτε της θέσεώς ημών. ‘Ηλθομεν να σας είπωμεν την αλήθειαν, την γυμνήν αλήθειαν, αλλά αφού δεν μας αφίνετε να ομιλήσωμεν, αλλά τουναντίον μας υβρίζετε, τότε φεύγομεν.

*Και άλλο δημοσίευμα μετά από λίγες μέρες στην εφημερίδα "Αθήναι" του Γεωργίου Πωπ

          Γεώργιος: Φύγε!

          Ο Φούμης δεν δίστασε καθόλου και στρεφόμενος, επιχείρησε να φύγει ακολουθούμενος από τους συναγωνιστές του. Ο Γεώργιος βλέποντας ότι η κρίσιμη συνάντηση οδηγείται σε ναυάγιο, κάνει μια τελευταία απελπισμένη προσπάθεια.

          Γεώργιος: Σταθείτε! Πού πάτε; Δεν είπα να φύγετε όλοι. Είπα να φύγει μόνον ο Φούμης.

          Φούμης: Αλλ’ ημείς αποτελούμεν εν ενιαίον σύνολον και όταν φύγει ο είς θα φύγουν όλοι.

          Γεώργιος: Εγώ δεν θα σας υβρίζω. Είμαι ο πατήρ σας και ο πατήρ δεν υβρίζει τα παιδιά του.

          Φούμης: Αφού τοιαύτην σημασίαν δίδετε εις τας ύβρεις σας, τότε θα σταματήσωμεν.

          Έτσι λύεται η παρεξήγηση και αρχίζει ο Φούμης να αναπτύσσει την αναφορά των Κρητών. Όταν όμως φτάνει στη σημείο, που οι Κρητικοί ζητούσαν να έχουν υπεύθυνη κυβέρνηση, ο πρίγκιπας Γεώργιος κάνει μια διακοπή απευθυνόμενος στο γηραιό Μανουσογιάννη.

          Γεώργιος: Και συ μωρέ γεροξεκουτιάρη θέλεις υπεύθυνον  κυβέρνησιν; Αν είχες μωρέ υπεύθυνον κυβέρνησιν θα είχες πάρει την θέσιν που έχεις και θα επληρώνεσο χωρίς να εργάζεσαι; Και πώς θα σας κάνω τα ρουσφέτια σας; Εγώ σ’ έχω σ’ αυτήν θέσιν, αλλ’ ολιγον χρόνον θα την έχεις.

          Μανουσογιάννης: Ούτε υμείς Υψηλότατε ούτε η κυβέρνησίς σας μου δίδει εκείνο που παίρνω. Μου το δίδει η Πατρίς μου ευγνωμονούσα δια τους αγώνας μου τους προσωπικούς και τους αγώνας μου τους οικογενειακούς. Αλλά αφού μου το γογγύζετε και αυτό το λίγο που παίρνω, πάρετε το και αυτό. Είναι εντούτοις αίσχος εις την Κυβέρνησίν σου να εκμεταλλεύεται την ανέχειάν μου και με εξευτελίζει διορίζουσα τελωνοφύλακα του Μανουσογιάννη τον υιόν. Γνωρίζω, ότι θα με παύσεις, αλλά μου είναι αδιάφορον. Εγώ ήλθα να σας διαφωτίσω και νομίζω, ότι έκανα το καθήκον μου. Δεν ήλθα να με υβρίζεις- και αποτεινόμενους στα άλλα μέλη της αντιπροσωπείας, λέει) Αϊντέστε να πηγαίνουμε, αφού μας υβρίζει.

          Γεώργιος: Και σένα σε παρέσυραν και σ’ έφεραν εδώ.

          Μανουσογιάννης: Ουδές με παρέσυρε. Κατά παράκλησίν μου προσελήφθην εις την επιτροπήν. Ερωτήσατε τον κ. Φούμην.

          Έτσι μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα προχώρησε η ανάπτυξη της αναφοράς των Κρητών. Όταν όμως έγινε αναφορά στην ανάγκη να εφαρμόζεται το Σύνταγμα, ο πρίγκιπας ενοχλήθηκε πάλι.

          Γεώργιος: Τι τα θέλετε τα Συντάγματα και τα ελευθερίας; Γνωρίζω ότι καταπατώ  το Σύνταγμα, αλλ’ έτσι το θέλω. Πρέπει να κύπτετε την κεφαλήν.

          Φούμης: Αλλά τότε, Υψηλότατε φαίνεται ότι επιθυμείτε να άρχητε βοών και ουχί ανδρών ελευθέρων.

          Σε άλλο σημείο της αναφοράς ανεγράφετο ότι το ισχύον τότε καθεστώς της Υπάτης Αρμοστείας έγινε χωρίς τη θέληση του Κρητικού λαού. Ο πρίγκιπας και πάλι έδειξε την ενόχλησή του.

          Γεώργιος: Άκοντος του κρητικού λαού; Άκοντος του κρητικού λαού, όστις επί τόσον χρόνον εξελιπάρει την Ευρώπην να του δώση το καθεστώς τούτο. Αλλ’ ούτε οι αγώνες σας, ούτε τα όπλα σας, ούτε ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος σας έδωσαν το καθεστώς τούτο. (Και χτυπώντας το στήθος του πρόσθεσε). Εγώ σας ηλευθέρωσα, ως εκ των μετά του Τσάρου σχέσεών μου. Αν έλειπα εγώ δεν θα ήσθε σήμερον ελεύθεροι. Δια τούτο πρέπει να έχετε κάτω την κεφαλήν.

          Μέσα στο κλίμα αυτό αποχώρησαν οι αντιπρόσωποι των Κρητών.

          Αξίζει να σημειώσουμε πως μετά την απελευθέρωση και την αυτονομία του νησιού ο Παρθένιος Κελαϊδής ανέλαβε  εφημέριος του Πρίγκιπα Γεωργίου. Όμως γρήγορα παραιτήθηκε, γιατί διαφωνούσε με τις αυθαιρεσίες του.

*Η άφιξη του πρίγκιπα Γεώργιου στα Χανιά

Διέψευσε ο Γεώργιος

          Λίγες μέρες αργότερα προωθήθηκε στις εφημερίδες η ακόλουθη διάψευση, από την πλευρά του πρίγκιπα Γεώργιου:

          «Καθ’ Υψηλήν επιταγήν δηλώ υμίν, ότι η Α.Υ. ο πρίγκιψ Γεώργιος περιοδεύων εις Σέλινον έλαβε γνώσιν της εν τω «Νέω Άστει» της 17^ης Μαΐου δημοσιευθείσης δήθεν συνομιλίας του μετά των μελών της παρουσιασθείσης επιτροπής προς επίδοσιν αναφοράς. Η Α.Υ.  μετά σφοδράς αγανακτήσεως διαψεύδει τα δήθεν λεχθέντα υπ αυτού ως εδημοσιεύθησαν, χαρακτηρίζουσα την δημοσίευσιν ταύτην ως όλως κακόβουλον, καθαρώς συκοφαντικήν και ασυστόλως ψευδή.

Ο υπασπιστής της Α.Β.Υψηλότητος,

Κίμων Λεμπέσης, Αντιπλοίαρχος».

          Τελικά, δεν διευκρινίσθηκε ποτέ αν η δημοσιευθείσα συνομιλία ήταν αληθινή ή χαλκευμένη. Κατά την "Εστία" είχαν διαστρεβλωθεί ορισμένα σημεία της συνομιλίας αυτής. Ωστόσο μαζί και με άλλα περιστατικά, άφησε και το δημοσίευμα αυτό, βαριά σκιά στα πολιτικά πράγματα της Κρήτης.

          Ο Γεώργιος Σουρής σχολίασε με το δικό του τρόπο στον «Ρωμηό» (20 Μαΐου 1904) τα γεγονότα της Κρήτης, γράφοντας:

Ποιος καιρός αληθινά

Την φαντασίαν μου πλανά

Πόσα δεν εσχεδίαζαν και περί Κρήτης τότε

Καμπόσοι πατριώται,

Και τώρα κάτι Κρητικούς ακούω τους, εν τέλει,

Να τάχουν με τον Πρίγκιπα, γιατί θεσμούς δεν θέλει,

Και δεν τους υποδέχεται μέσα στ’ Ανάκτορά του

Σαν τους γνωστούς Μονμορανσύ

Με μιλ παρντον, με μιλ μερσί

Και με μπον του Γαλάτου.

*Σχόλιο στην εφημερίδα "Καιροί"

          Η εφημερίδα «Καιροί» του Πέτρου Κανελλίδη, στις 18 Μαΐου 1904 με αφορμή το διάλογο που είχε δημοσιευθεί την προηγούμενη ημέρα στο «Νέον Άστυ» δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Αρχή Ωδίνων» έγραψε:

          «Επιτροπεία απαρτιζομένη εκ Κρητών επιφανών, αντιπροσωπευόντων τας Δυτικάς της Κρήτης επαρχίας, αίτινες επρώτευσαν κατά τους αγώνας των περιοδικών επαναστάσεων, προσήλθεν εις τον Βασιλόπαιδα Αρμοστήν, ίνα επιδώση αναφοράν, εκφράζουσαν τα παράπονα και τους πόθους μεγάλου μέρους του Κρητικού λαού, εγένετο δε τραχέως και δυσμενώς δεκτή. Ήκουσεν εκφράσεις τραχείας, δηλώσεις παρατόλμους, ύβρεις προσωπικάς και ηναγκάσθη να αποσυρθεί. Το απροσδόκητον τούτο γεγονός είνε όντως θλιβερόν και οδυνηρόν.

          Εν τη αγαθότητι, τη ευθύτητι και τη στρατιωτική αυτού τραχύτητι ο Βασιλόπαις Αρμοστής περιέπεσεν ομολογουμένως εις ατόπημα, ανάρμοστον προς το αξίωμα και την θέσιν του, δυνάμενον δε να καταλήξη εις αποτελέσματα λίαν δυσάρεστα αν μη αποτρέψει ταύτα ο πατριωτισμός και η πολιτική σύνεσις του Κρητικού λαού. Κρίνομεν τας φράσεις του Βασιλόπαιδος Αρμοστού επιεικώς, αναγνωρίζοντες τα ευγενή και πατριωτικά Αυτού αισθήματα».

          Κατά την εφημερίδα «Αγών» αποκαλύφθηκε, ότι Βενιζέλος και Φούμης είναι οι συντάκτες της περιβόητης αναφοράς και ότι βρέθηκε αντίγραφό της με τον γραφικό χαρακτήρα του γραμματέα του Βενιζέλου, αλλά και το λεκτικό του ύφος.

*Η τριανδρία της εξέγερσης του Θερίσου: Κ. Φούμης, Ελ. Βενιζέλος και Κ. Μάνος

Η εξέγερση του Θερίσου

          Τα γεγονότα της Κρήτης, είτε πραγματοποιήθηκε ο προαναφερόμενος διάλογος είτε χαλκεύθηκε και διέρρευσε στον Τύπο της Αθήνας ήταν καταιγιστικά και οδήγησαν τον επόμενο χρόνο στην εξέγερση του Θερίσου, στους πρόποδες των λευκών Ορέων. Επικεφαλής της εξέγερσης ήταν οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Φούμης και Κωνσταντίνος Μάνος.

*Παράταξη αγγλικών στρατευμάτων κατά την άφιξη 

του νέου Ύπατου Αρμοστή Αλέξανδρου Ζαΐμη

          Τελικά και το κίνημα του Θερίσου δεν πέτυχε τους αντικειμενικούς στόχους που είχε θέσει. Δηλαδή την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Ή την αυτοδιοίκηση τύπου Ανατολικής Ρωμυλίας ή τέλος την εκλογή ύπατου αρμοστή από την Συνέλευση των πολιτών. Βέβαια πέτυχαν να αποχωρήσει ο Γεώργιος από την Κρήτη και να τον αντικαταστήσει στην Υπάτη Αρμοστεία, ο Αλέξανδρος Ζαΐμης.

          Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα όμως, έφτασε πολύ αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1912.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Πηγές:

-Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ΄

-Εφημερίδες της εποχής εκείνης 
-Σπ. Μαρκεζίνη Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τόμος 3ος