Τα χρέη των Βαλκανικών Πολέμων

 ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=478290&wordsinarticle=

*Χειρόγραφη διαχάραξη των βαλκανικών συνόρων από τον Carl Flemming στο Βερολίνο 
(Αρχείο ΥΠΕΞ)

*Τότε που η Αθήνα έτρεχε και πάλι

στο Παρίσι για να πάρει

νέο δάνειο 500 εκατ. γαλλικών φράγκων

Της κ. Φωτεινής Τομαή

          Πολλά γράφτηκαν και θα εξακολουθούν να γράφονται όσο διανύουμε το εκατοστό έτος από την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων που έμελλε ν’ αλλάξουν τον χάρτη της χερσονήσου και ν’ ανακατανείμουν τις σφαίρες επιρροής των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής στον ευαίσθητο γεωγραφικό χώρο της ΝΑ Ευρώπης.

          Για την Ελλάδα οι πόλεμοι εκείνοι απετέλεσαν σταθμό. Η έκταση της χώρας σχεδόν διπλασιάστηκε, το ίδιο και ο πληθυσμός της. Ωστόσο νέα προβλήματα προσετέθησαν, όχι μόνο στην εξωτερική της πολιτική αλλά και στην οικονομία της. Οι πολεμικές και αμυντικές δαπάνες της, καθώς και η ρύθμιση οικονομικών εκκρεμοτήτων από παλαιότερα δάνεια οδήγησαν στην ανάγκη συνομολόγησης νέων.


          Η χώρα βρέθηκε ξανά σε δεινή, δεινότερη σαφώς θέση σε σχέση με σήμερα. Εκείνο που έκανε όμως τη διαφορά ήταν ότι τότε υπήρχε όραμα.

*Η Θεσσαλονίκη γίνεται ελληνική...

          Ένα όραμα που διαπερνούσε τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής κοινωνίας όλων των στρωμάτων, αρχής γενομένης από τις ηγεσίες των κομμάτων και, βεβαίως, τον μεγαλύτερο οραματιστή όλων, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που μόλις είχε αναλάβει την εξουσία.

          Μπορεί κανείς πραγματικά από τους εμπλεκομένους να μην επεδίωξε την πρώτη τουλάχιστον σύρραξη, τον Σεπτέμβριο του 1912, αλλά είναι γεγονός ότι όλοι προετοιμάζονταν προ του ενδεχομένου της. Οι μεν βαλκανικές δυνάμεις συνάπτοντας συμφωνίες μεταξύ τους και προπαρασκευαζόμενες πολεμικά, οι δε Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής αποδυόμενες σε έναν διπλωματικό πυρετό διαπραγματεύσεων προς αποτροπή ενός πολέµου µε απρόβλεπτες συνέπειες. Η αλλαγή του status quo στην περιοχή που συνεπαγόταν η συρρίκνωση της πάλαι ποτέ κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία τα ανακτοβούλια της Ευρώπης αρέσκονταν να θωπεύουν προς ίδιον όφελος, έβρισκε τους πάντες αντίθετους. Ο ρους της Ιστορίας όμως δύσκολα μπορούσε πλέον ν' αλλάξει. Η έκρηξη των εθνικιστικών κινημάτων απ' άκρη σ' άκρη στα Βαλκάνια και η συνένωση των βαλκανικών δυνάμεων που είχαν εδαφικές διαφορές με την Τουρκία, η λεγόμενη «εβδόμη μεγάλη δύναμις» σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό Τύπο της εποχής ή «όργανο πολέμου», όπως δήλωνε από τη Μόσχα στη διάρκεια εκεί επίσημης επίσκεψής του ο γάλλος πρωθυπουργός Πουανκαρέ, έστελνε σαφές μήνυμα των όσων έμελλε ν' ακολουθήσουν.

*Τα ελληνικά στρατεύματα προχωρούν...

Εδαφική μεταβολή

          Σε μία ύστατη προσπάθειά τους τα ανακτοβούλια της Ευρώπης δεν εφείσθησαν ακόμη και αποδείξεων προς την Πύλη προκειμένου να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις προς όφελος των χριστιανικών εθνοτήτων της Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Ταυτόχρονα σχεδόν προειδοποιούσαν με κοινό τους διάβημα τις κυβερνήσεις Αθηνών, Σόφιας, Βελιγραδίου και Κετίγκης ότι δεν θα επέτρεπαν οποιαδήποτε εδαφική μεταβολή στον χώρο των Βαλκανίων. Αγνοώντας το διάβημα, Ελλάδα και Βουλγαρία θα υπέγραφαν λίγες μόλις ημέρες αργότερα (ΑΠ 3053, 25 Σεπτ. Θεοτόκης από Βερολίνο) στρατιωτική συμφωνία αμοιβαίας βοήθειας. Στις 25 Σεπτεμβρίου το Μαυροβούνιο κήρυξε πρώτο τον πόλεμο στην Τουρκία.        Πέντε μέρες αργότερα στην Ελλάδα γινόταν γενική επιστράτευση και στις 4/17 Οκτωβρίου συντασσόταν το ελληνικό τελεσίγραφο που με καθυστέρηση μιας ημέρας παρεδίδετο στην Υψηλή Πύλη. Το ίδιο πρωί, χαράματα της 5ης Οκτωβρίου, άρχιζε η μεγάλη προέλαση του ελληνικού στρατού από τη Θεσσαλία για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων. Οι ελληνικές νίκες διαδέχονταν η μία την άλλη. Μαζί με τις νίκες όμως, από την επαύριον κιόλας, άρχισαν να συσσωρεύονται τα τεράστια οικονομικά προβλήματα που είχαν επιφέρει όχι μόνο οι πολεμικές δαπάνες, αλλά και η ανάγκη διατροφής ενός ογκώδους κύματος πληθυσμού από τις λεγόμενες «Νέες Χώρες».

          Εθνικές εκκρεμότητες στο Αιγαίο και στα σύνορα με την Αλβανία, ο έντονος τουρκικός και βουλγαρικός εθνικισμός και το μεγάλο δημόσιο έλλειμμα θα οδηγούσαν τη χώρα σε αναζήτηση νέου δανείου 500 εκατ. γαλλικών φράγκων που συνήψε στο Παρίσι το 1914. Ωστόσο ο ναυτικός ανταγωνισμός με την Τουρκία στο Αιγαίο, που μόλις ξεκινούσε, θα οδηγούσε την πρώτη κιόλας δόση του δανείου τον Απρίλιο του ιδίου έτους, όχι για την ανάπτυξη των νέων επαρχιών και την ανακούφιση του χειμαζόμενου λαού, αλλά για την εσπευσμένη αγορά δύο θωρηκτών από την Αμερική. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν θ' αργούσε. Νέες θυσίες περίμεναν τον ελληνικό λαό.

*Η ηγεσία της Κρητικής Επανάστασης του Θερίσου

Το Κρητικό ζήτημα

          Μέρος του Ανατολικού ζητήματος και αναπόφευκτα συναρτημένο μαζί του ήταν το Κρητικό ζήτημα. Παρά την εφαρμογή καθεστώτος αυτονομίας στη Μεγαλόνησο, ο διακαής πόθος των Κρητών για ένωση με την Ελλάδα δεν είχε καμφθεί και εστίες επαναστατικής αναταραχής δημιουργούσαν ανησυχία στις Μεγάλες Δυνάμεις σχετικά με την εύθραυστη βαλκανική ισορροπία και την ικανοποίηση των δικών τους βλέψεων. Η αδυναμία της ελληνικής δυναστείας και προσωπικά του πρίγκιπα Γεωργίου, πρώτου αρμοστή στην Κρήτη, να προωθήσει το ενωτικό αίτημα στις Προστάτιδες Δυνάμεις οδήγησε σε ρήξη με τον Βενιζέλο και στην εξέγερση του Θερίσου (Μάρτιος 1905) που υποχρέωσε σε αλλαγή των ευρωπαϊκών αποφάσεων σχετικά με το μελλοντικό καθεστώς της νήσου.  Πράγματι, παραχωρήθηκαν σημαντικά προνόμια, όπως η αναδιάρθρωση της χωροφυλακής υπό την εποπτεία ελλήνων αξιωματικών, αλλά και η εκχώρηση στον έλληνα βασιλιά του δικαιώματος να διορίζει τον ύπατο αρμοστή μετά από έγκριση των Προστατίδων Δυνάμεων. Τέλος, η αναχώρηση (Ιούλιος 1908) μεγάλου μέρους των διεθνών στρατευμάτων, που θα ολοκληρωνόταν μέσα σε έναν χρόνο, και ο διορισμός ενός έμπειρου και μετριοπαθούς πολιτικού, του Αλέξανδρου Ζαΐμη, ως δεύτερου κατά σειρά αρμοστή διευκόλυνε την επιβολή των θελήσεων του κρητικού λαού.    

*Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης

Παράπλευρες απώλειες
Υπέρ πατρίδος τα έπιπλα του Αλέξανδρου Ζαΐμη

          Έξοχο δείγμα της γνωστής ως «μικρής ιστορίας» που υπηρετεί τις τελευταίες δεκαετίες η σύγχρονη ιστοριογραφία είναι το δημοσίευμα της εβδομαδιαίας πολιτικής εφημερίδας «ΚΕΝΤΡΟΝ» (φύλλο 13, ημερομηνία 6 Νοεμβρίου 1911) που εξεδίδετο στα Χανιά με τίτλο «Τα έπιπλα του κ. Ζαΐμη», παραπλεύρως του κυρίου άρθρου της εφημερίδας με τίτλο «Η θέσις του Κρητικού Ζητήματος». Μαζί με τη δικαίωση εθνικών πόθων της εποχής, ανάμεσά τους και η Ένωση της Μεγαλονήσου με τη Μητέρα Ελλάδα, υπήρξαν και… παράπλευρες απώλειες, όπως η παρακράτηση των επίπλων του έλληνα αρμοστή, βουλευτή, Προέδρου της Βουλής, υπουργού Εξωτερικών και δύο φορές μέχρι που ανέλαβε (το 1906) αρμοστής, πρωθυπουργού Αλέξανδρου Ζαΐμη, έναντι 300 χιλιάδων δραχμών που ήταν η αποζημίωσή του για τα τρία έτη (1908-1911) κατά τα οποία ουσιαστικά δεν εκτελούσε χρέη αρμοστή και είχε αποχωρήσει από τη θέση του.

*Η Κρήτη πανηγυρίζει την Ένωσή της με την Ελλάδα

          Ως αποτέλεσμα, ούτε η ελληνική κυβέρνηση, αλλά ούτε και οι Προστάτιδες Δυνάμεις ήσαν πρόθυμες να τον αποζημιώσουν! «Μόνος οφειλέτης του κ. Ζαΐμη παραμένει η άψογος στάσις του» κατέληγε το δημοσίευμα ή «κατά την ιδίαν του κολακευτικήν φράσιν à la hauter de sa mission»…

          «Αφού ο κ. Ζαΐμης σπανίως ομιλεί, άρχισαν τα έπιπλά του να ομιλούν και να παίζουν ρόλον διπλωματικόν. Κατά τας εκ Ρώμης ειδήσεις της "Πρωϊνής" τα έπιπλα του κ. Ζαΐμη μένουν εν Κρήτη, ως διαμαρτύρησις της μη πληρωμής των επιχορηγήσεών των, των τριών τελευταίων ετών ήτοι 300 χιλ. δραχ. Είναι αληθώς πρωτοφανής ο τρόπος ούτος της διαμαρτυρίας διά των επίπλων προς καταβολήν χρέους. (...)

          Εκείνο το οποίον δεν δυνάμεθα να εννοήσομεν ειδικώς διά τον κ. Ζαΐμην είναι ποίαν επιρροήν δύναται ν' ασκήσει επί των οφειλετών του η παραμονή των επίπλων του εν Χαλέπα, διά να τους εξαναγκάση, να τον πληρώσουν. Τους απειλεί τάχα ότι θα επανέλθει εις την Κρήτην και ότι η επάνοδός του θα τους παράσχη δυσχερείας και ούτω θα τους εξαναγκάσει να πληρώσουν; Και αν μεν τους απειλή ότι θα επανέλθη ως επαναστάτης ίνα αγωνισθή με το όπλον εις τας χείρας εναντίον πάντων και κατά πάντων, διά την ένωσιν και μόνον διά την ένωσιν, η απειλή του είναι σοβαρά, διότι εις το πλευρόν του θα τεθώσι πάντες οι Κρήτες και θα πρέπει οι οφειλέται του να την λάβουν υπό σοβαράν έποψιν και να σπεύσουν να τον πληρώσουν. Αλλ' εάν τους απειλή ότι θα έλθη ως παλαιός Αρμοστής με σιωπηράν εντολήν ή ως νέος, αλλά υπό άλλο ένδυμα, η απειλή δεν είναι σοβαρά, διότι οι Κρήτες ουδέποτε θα του επιτρέψουν να εξέλθη του ατμοπλοίου. (...)

 (...) Ο τόπος διά της τότε Κυβερνήσεως του είπε ότι δεν δικαιούσαι να πληρωθής, διότι η Αρμοστεία κατηργήθη, διά του κηρύγματος της ενώσεως, καταργηθείσης δε της αρμοστείας, μισθοί αρμοστού δεν πληρώνονται. Αλλ' εκείνο, το οποίον είναι δυσσάρεστον διά τον κ. Ζαΐμην είναι ότι και αι Μ. Προστάτιδες Δυνάμεις νομιμώτατα δύνανται να του είπουν ότι δεν δικαιούσαι εις πληρωμήν παρ' ημών, διότι εγκατέλειψες την θέσιν σου και ο υπάλληλος ο οποίος εγκαταλείπει την θέσιν του δεν δικαιούται να πληρώνεται. Εν τοιαύτη δε περιπτώσει ο μόνος οφειλέτης του κ. Ζαΐμη παραμένει η άψογος στάσις, αλλά τότε οφείλει να σπεύσει να μεταφέρη τα έπιπλά του από Χαλέπας Χανίων εις Αθήνας, διότι κάλυστα (sic) γνωρίζει ότι αύτη έχει στήσει τον θρόνον της εν Αθήναις και ευρίσκεται κατά την ιδίαν του κολακευτικήν φράσιν à la hauter de sa mission».

Φωτεινή Τομαή