1935: ΕΝΟΠΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

* O στρατηγός Παναγιωτάκος, τραυματίας

*Η περίοδος της δυσχερούς Δημοκρατίας

*Τραυματίες  ο στρατηγός Χ. Παναγιωτάκος 

και ο βουλευτής αδελφός του

*Με δυο πιστόλια και ο Κ. Δαβάκης

*Οι αρχηγοί των Επιτελείων καταργούν 

την κυβέρνηση Παν. Τσαλδάρη εν μέση οδώ

*Ο ρόλος του Γεώργιου Κονδύλη

*Το ένοπλο επεισόδιο και ο τραυματισμός του αντιστράτηγου Χ. Παναγιωτάκου

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Το 1935, ήταν τραυματική χρονιά για τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας, καθώς ποικίλα γεγονότα, έθεσαν σε δοκιμασία τις ομαλές πολιτικές εξελίξεις. 

Ένα από τα άγνωστα, αλλά χαρακτηριστικά περιστατικά της πολυπραγμοσύνης των στρατιωτικών είναι και το ένοπλο επεισόδιο στον προθάλαμο του υπουργικού συμβουλίου μεταξύ ανώτατων αξιωματικών, που κατέληξε στον τραυματισμό ενός αντιστρατήγου και του αδελφού βουλευτή.

  Εκείνο το τραυματικό φθινόπωρο του 1935, η χώρα ζούσε μέσα σε ένταση, φήμες και απειλές. Φήμες για δήθεν αναβολή του Δημοψηφίσματος, που είχε ορισθεί από την κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη για τις 3 Νοεμβρίου 1935.

Αρθρογραφία του Τύπου που καλλιεργούσε την ένταση. Και απειλές για επικείμενο πραξικόπημα παλινόρθωσης της Μοναρχίας πριν από το καθορισμένο Δημοψήφισμα.

  Το αποτυχημένο βενιζελικό πραξικόπημα του Μαρτίου 1935 και οι απροκάλυπτες απαιτήσεις των βασιλοφρόνων για ταχεία επαναφορά της βασιλείας, είχαν ξύσει για άλλη μια φορά τις πληγές του Διχασμού.  

  Η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη, που είχε προκηρύξει Δημοψήφισμα για το Πολιτειακό, προσπαθούσε να ισορροπήσει σε τεντωμένο σκοινί, τηρώντας τις δημοκρατικές διαδικασίες και τις υποσχέσεις της. Αντίθετα, ο υπουργός Στρατιωτικών Γεώργιος Κονδύλης, εξέφραζε ανοιχτά, την καχυποψία του για τις προθέσεις του Τσαλδάρη και ενθάρρυνε τους βασιλόφρονες αξιωματικούς να απαιτήσουν δυναμικά επαναφορά της Βασιλείας ακόμα και πριν από το Δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου. Ταυτόχρονα πραγματοποιούσε νυχτερινές συσκέψεις με ανώτατους αξιωματικούς.

*Ο Γεώργιος Κονδύλης

  Μέσα στο ναρκοθετημένο αυτό κλίμα, ήταν επόμενο να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος κάθε είδους φήμες, για πραξικόπημα και εκτροπή.

  Οι φήμες αυτές, άρχισαν να εντείνονται τις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου και ανάγκασαν στις 7 Σεπτεμβρίου το διοικητή του Α΄ Σώματος Στρατού αντιστράτηγο Χ. Παναγιωτάκο να περιοδεύσει στις μονάδες και να μιλήσει στους αξιωματικούς για αποχή του Στρατεύματος από την πολιτική. Οι φήμες όμως δεν υποχωρούσαν.       Έτσι το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου ο Παναγιωτάκος, αντικατέστησε διοικητές μονάδων στην Αθήνα τοποθετώντας πιστούς του Μανιάτες αξιωματικούς, όπως τον Κετσέα και τον Χρηστέα και διέταξε μεταστάθμευση άλλων μονάδων. Ο ίδιος μάλιστα, όπως έγραψε το «Βήμα» διανυκτέρευσε στα Παραπήγματα, όπου έδρευαν το 1ο και το 34ο Σύνταγμα Πεζικού. 

  Την επομένη, ο Κονδύλης ενοχλήθηκε και ζήτησε την απομάκρυνση του Παναγιωτάκου, απειλώντας ακόμη και με παραίτηση από την κυβέρνηση.

  Το πρωί, της 9ης Σεπτεμβρίου, τον Παναγή Τσαλδάρη που τα ξημερώματα είχε επιστρέψει από το εξωτερικό, επισκέφθηκε στο σπίτι του στην Κηφισιά, επιτροπή του Κέντρου των Βασιλοφρόνων αποτελούμενη από τους βουλευτές Ι. Ανδρεόπουλο, Π. Ράλλη, Κ. Λούρο, Γ. Σταμούλη, Χ. Μπροκούμη και Αθ. Αργυρό πιέζοντας για επαναφορά της Βασιλείας. Ο πρωθυπουργός απάντησε στην επιτροπή ότι θα εξαγγείλει τις αποφάσεις του το ταχύτερον και ότι το Δημοψήφισμα που είχε προκηρυχθεί για τις 3 Νοεμβρίου 1935 θα γίνει όπως είχε αποφασίσει η Εθνοσυνέλευση. Πρόσθεσε πάντως για να καταπραΰνει τους εξημμένους βασιλόφρονες βουλευτές του, ότι και ο ίδιος προσωπικά θα εκδηλώσει την επί του Πολιτειακού προτίμησή του.

  Μια ώρα αργότερα, συνεδρίαζε το Υπουργικό Συμβούλιο στο Πολιτικό Γραφείο. Εκεί, μια ομάδα βασιλοφρόνων βουλευτών με επικεφαλής των κερκυραίο Τζων Θεοτόκη, και τους βουλευτές Γιαννόπουλο, Μοσχούλα, Λιβιεράτο, Παπαθανάση κ.ά. παραβίασε την είσοδο και μπήκε στο Υπουργικό Συμβούλιο απαιτώντας επαναφορά του βασιλιά. Στους διαδρόμους του Μεγάρου της Βουλής συνωθούνταν αξιωματικοί, αστυνομικοί, δημοσιογράφοι και πολιτευόμενοι. Τα πνεύματα ήταν εξημμένα.
      Στην αίθουσα του υπουργικού συμβουλίου όμως, στο ισόγειο του κτιρίου της Βουλής μπήκε και ο συνταγματάρχης Μαυρομάτης για να ενημερώσει τον Κονδύλη για μετακίνηση στρατιωτικής δυνάμεως από την Τρίπολη. Ο Μαυρομάτης, έμπιστος του Κονδύλη, ήταν προσωπάρχης του υπουργείου των Στρατιωτικών. Ο Κονδύλης απαίτησε  άμεσες εξηγήσεις.

Το ένοπλο επεισόδιο

  Ο πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης, ζήτησε τότε να συναντηθεί με το διοικητή του Α΄ Σώματος Στρατού αντιστράτηγο Παναγιωτάκο για να πληροφορηθεί τι ακριβώς συνέβη. Εκείνος προσήλθε, συνοδευόμενος από τον αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνο Δαβάκη.

  Βγαίνοντας ο συνταγματάρχης Μαυρομάτης, είδε τον αντισυνταγματάρχη Δαβάκη με τον οποίο λογόφερε και τον χαστούκισε δύο φορές. Ο Δαβάκης για εκφοβισμό και μόνο, τράβηξε περίστροφο, αλλά τον αφόπλισαν. Τράβηξε και δεύτερο περίστροφο αλλά και πάλι τον αφόπλισαν.

  Προκλήθηκε μεγάλη αναταραχή στον προθάλαμο του υπουργικού συμβουλίου και μια αδέσποτη και αναληθής φήμη διέτρεξε τους διαδρόμους του Μεγάρου της Βουλής. «Τραυμάτισαν τον Κονδύλη»!!! Τότε, προσέτρεξε εκεί ο υπασπιστής του υπολοχαγός Λουκίδης, καλώντας τη φρουρά στα όπλα. Μέσα στη γενική σύγχυση, κάποιοι πυροβόλησαν, ενώ στρατιώτες (οι οποίοι στρατωνίζονταν στο Μέγαρο) χρησιμοποίησαν τις ξιφολόγχες τους.  

  Αποτέλεσμα της συμπλοκής όλων, ήταν να τραυματισθεί ο αντιστράτηγος Παναγιωτάκος, ο οποίος μεταφέρθηκε στην «Κλινική Γερουλάνου» για επίδεση των τραυμάτων του. Διαπιστώθηκε ότι είχε διαμπερές τραύμα στη γνάθο από βλήμα όπλου μάνλιχερ και τραύμα από ξιφολόγχη στο πόδι του. Τραυματίσθηκε επίσης ο αδελφός του Παναγιώτης, γιατρός, πληρεξούσιος του Πειραιά, από ξιφολόγχη, και μεταφέρθηκε στον «Ευαγγελισμό».

*Στον "Ευαγγελισμό" ο βουλευτής Παναγιώτης Παναγιωτάκος, αδελφός του τραυματισθέντος αντιστρατήγου

  Η συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου διαλύθηκε κακήν κακώς. Ο Κονδύλης βγήκε από την αίθουσα του υπουργικού συμβουλίου ρωτώντας τι συμβαίνει: 

  Ο υπασπιστής του Λουκίδης, απαντά: 

  -Εγώ διέταξα, διότι σε είχαν αιχμάλωτο και ήθελαν να σε σκοτώσουν.

  Ο Κονδύλης ατάραχος απαντά:

  -Μα γιατί κάνετε τέτοια πράγματα, χωρίς με να ρωτάτε; Και διατάζει τους έξαλλους στρατιώτες, να κατεβάσουν τα όπλα κάτω. Πάντως ο Τσαλδάρης και ο Κονδύλης, έφυγαν από το Μέγαρο της Βουλής εκείνη την ημέρα, από διαφορετικές πόρτες. 

  Ο πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης πιεζόμενος αντικατέστησε αμέσως στο Α΄ Σώμα Στρατού τον αντιστράτηγο Παναγιωτάκο με τον αντιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο. 

*O Κωνσταντίνος Δαβάκης

Η εκδοχή του Κ. Δαβάκη

  Για το επεισόδιο ο Κ. Δαβάκης (ο κατοπινός ήρωας της Πίνδου το 1940) έδωσε την δική του εκδοχή στην «Καθημερινή» λίγες ημέρες αργότερα, εξηγώντας ότι πράγματι είχε συνοδεύσει τον στρατηγό Παναγιωτάκο και τον ανέμενε στον προθάλαμο του υπουργικού συμβουλίου. Τότε μπήκε ο συνταγματάρχης Μαυρομάτης και χωρίς να γίνει άλλη συζήτηση τον ρώτησε:

  -Δεν ντρέπεσαι εσύ;

  Ο Δαβάκης του απάντησε, ότι δεν είχε δικαίωμα να του μιλάει με τον τρόπο αυτό. Ο Μαυρομάτης τότε, είπε ο Δαβάκης «μου κατέφερε δύο γρόνθους». Έτσι αναγκάσθηκε να τραβήξει το περίστροφό του για να αμυνθεί. Ο παριστάμενος φίλος του Κονιωτάκης, τμηματάρχης του υπουργείου Εσωτερικών, που ήταν αποσπασμένος στο Πολιτικό Γραφείο του πήρε το περίστροφο από το χέρι. Εν τω μεταξύ όμως ο Δαβάκης είδε να καταφτάνουν κάποιο τύποι με πιστόλια στα χέρια. Τότε τράβηξε και το δεύτερο περίστροφο που είχε επάνω του, αλλά επενέβησαν διάφοροι άλλοι και δεν δόθηκε συνέχεια. 

  Τα σημάδια από τις σφαίρες είχαν μείνει στην οροφή του κτιρίου για 24 χρόνια και απαλείφθηκαν στα τέλη του 1959, όταν έγιναν εκτεταμένες επισκευές στο Μέγαρο της Βουλής, για την επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Ντουάϊτ Αϊζενχάουερ. 

  Οι ανεξίτηλα τραυματισμένοι όμως, ήταν οι δημοκρατικοί θεσμοί της Ελλάδας. Ο μεσοπόλεμος ήταν περίοδος της πραγματικά δυσχερούς δημοκρατίας. 

Η κατάργηση του Τσαλδάρη 

από τους αρχηγούς των Επιτελείων

  Η εποχή του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα, ήταν εποχή της ασταθούς Δημοκρατίας. Η χώρα έζησε κάτω από συνθήκες ανώμαλων πολιτικών εξελίξεων, με ποικίλα στρατιωτικά κινήματα, βραχύβιες κυβερνήσεις και πολιτική ρευστότητα.

*Η κατάργηση της κυβέρνησης Παναγή Τσαλδάρη, από τους αρχηγούς των Επιτελείων 

των Ενοπλων Δυνάμεων

  Ένα από τα πραξικοπήματα, ήταν και αυτό των αρχηγών των Επιτελείων, που κατάργησαν εν μέσω οδώ, τον εκλεγμένο πρωθυπουργό Παναγή Τσαλδάρη, ένα μήνα μετά το ένοπλο επεισόδιο στον προθάλαμο του υπουργικού συμβουλίου.  Ήταν 11 πρωί στις 10 Οκτωβρίου 1935.  Ο εκλεγμένος πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης κατέβαινε από το σπίτι του στην Κηφισιά, στο κέντρο της Αθήνας, όταν ένα αυτοκίνητο, που ερχόταν από την αντίθετη κατεύθυνση, σταμάτησε μπροστά στο πρωθυπουργικό και από μέσα βγήκαν τρεις άνδρες με στολές, που τους γνώριζε ο πρωθυπουργός. Ήταν οι αρχηγοί των Επιτελείων, υποστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος του Στρατού, υποναύαρχος Δημήτριος Οικονόμου των Ναυτικών και υποπτέραρχος Γεώργιος Ρέππας της Αεροπορίας.

Οι τρεις στρατιωτικού χωρίς περιστροφές ζήτησαν από τον πρωθυπουργό να επιστρέψει στο σπίτι του μαζί τους επειγόντως. 

Ο Τσαλδάρης θεωρώντας ότι κάτι σημαντικό έχουν να του ανακοινώσουν, δέχτηκε και επέστρεψε στην Κηφισιά. Εκεί οι τρεις αρχηγοί του ανακοίνωσαν χωρίς περιστροφές, ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις απαιτούν άμεση πολιτειακή μεταβολή και επαναφορά της Βασιλείας με απόφαση της Εθνοσυνέλευσης, παρά το γεγονός, ότι είχε προκηρυχθεί Δημοψήφισμα για τις 3 Νοεμβρίου του ίδιου έτους.

Όταν όμως ο εκλεγμένος πρωθυπουργός εξέφρασε αντιρρήσεις και δισταγμούς, απερίφραστα οι τρεις επιτελάρχες απάντησαν:

-Εν τοιαύτη περιπτώσει η κυβέρνησίς σας καταργείται από τας Ενόπλους Δυνάμεις. 

Ο Τσαλδάρης εμβρόντητος επιστρέφει στην Αθήνα και συγκαλεί έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο, όπου ανακοινώνει την κατάργηση της κυβέρνησής του. Ο υπουργός των Στρατιωτικών και βασικός εμπνευστής του πραξικοπήματος Γεώργιος Κονδύλης, εξηγεί ότι είναι αδύνατον να αντιμετωπίσει τους πραξικοπηματίες.

Έτσι η κυβέρνηση για να αποφύγει αιματοχυσία, εκδίδει μια ανακοίνωση για τις συνθήκες απομάκρυνσής της από την εξουσία, που καταλήγει με τη φράση: «Κατόπιν τούτου η κυβέρνησις εθεώρησεν εαυτήν καταλυθείσαν βία».

Ο Γεώργιος Κονδύλης, που καιροφυλακτεί, σχηματίζει αμέσως κυβέρνηση με υπουργό Στρατιωτικών τον Θεόδωρο Πάγκαλο.

Ο Κονδύλης με έκτακτες εξουσίες

Το απόγευμα συνέρχεται η Εθνοσυνέλευση, ενώ μέσω πλήρους στρατοκρατίας. Ένοπλοι γύρω από το κτίριο και μέσα στους διαδρόμους. Η τριανδρία των στρατηγών, παρούσα στη συνεδρίαση.

  Ο Παναγής Τσαλδάρης καταργημένος πρωθυπουργός, κάθεται στα πρώτα βουλευτικά έδρανα. 

  Ο πρόεδρος της Βουλής Χαράλαμπος Βοζίκης αρνείται να προεδρεύσει και παραιτείται. Την έδρα του προέδρου, καταλαμβάνει ο αντιπρόεδρος Αθανάσιος Αθηνογένης.

*Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Αλέξανδρος Ζαΐμης, που καταργήθηκε από τον Γεώργιο Κονδύλη

     Η νέα κυβέρνηση ορκίζεται ενώπιον της Εθνοσυνελεύσεως και όχι ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας, αφού το πραξικόπημα είχε στόχο την κατάργηση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας και την επαναφορά της Βασιλείας.

Μετά παίρνει το λόγο ο Τσαλδάρης, ο οποίος καταγγέλλει το πραξικόπημα και αποχωρεί ακολουθούμενος από την πλειονότητα των βουλευτών του Λαϊκού Κόμματος. Η Εθνοσυνέλευση χωρίς απαρτία εγκρίνει το ψήφισμα που υποβάλει ο Κονδύλης για κατάργηση της Δημοκρατίας. Ο ίδιος ο Κονδύλης αυτοανακηρύσσεται και αντιβασιλέας. Ταυτόχρονα τίθεται σε ισχύ, ο νόμος περί καταστάσεως πολιορκίας και η κυβέρνηση αποκτά δικτατορικές εξουσίες.  

  Την επομένη, τρεις αξιωματικοί επισκέπτονται στο σπίτι του στο Φάληρο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη και του ανακοινώνουν την απαλλαγή από τα καθήκοντά του.

Η χώρα βάδιζε πλέον νομοτελειακά προς τη δικτατορία, πρώτα του Γεωργίου Κονδύλη και μετά από ένα χρόνο του Ιωάννη Μεταξά.

Π.Σ. Αθανασιάδης