Το 1912, τότε που ισοπεδώθηκε η Ανατολική Θράκη από φοβερό σεισμό

*Η κατάρρευση του ελληνικού προξενείου Ελλησπόντου (Ιστορικό Αρχείο ΥΠΕΞ)

 

 

 

*Πρωτοφανείς καταστροφές

σε Καλλίπολη, Ραιδεστό,

Γανόχωρα, Μυριόφυτο, Αυδήμιο,

Περίσταση, Σαμοθράκη, Αίνο,

Κούμβαο, Ηρακλείτσα κ.λπ.

*Νεκροί 1115 και πλέον

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Το 1912 για τη Θράκη, ήταν χρονιά των μεγάλων σεισμών, κυριολεκτικά, αλλά και μεταφορικά. Γιατί κυριολεκτικά ισοπεδώθηκε το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Θράκης, προς την πλευρά της Προποντίδας, η Σαμοθράκη και η Ίμβρος στα τέλη Ιουλίου. Και μεταφορικά σείστηκε συθέμελα όλη η Θράκη και μαζί της όλη η Χερσόνησος του Αίμου, τον Οκτώβριο του ιδίου έτους, όταν άρχισαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, που άλλαξαν το χάρτη της περιοχής.

               Οι σεισμοί όμως του Ιουλίου 1912 άφησαν πίσω τους 1.000 νεκρούς και πλέον, περισσότερους από 3.000 τραυματίες και άστεγους άνω των 50.000 κατοίκων.

               Μετρήσεις μεγέθους σεισμών όπως υπάρχουν σήμερα, δεν υπήρχαν τότε. Υπολογίζουν όμως κατά προσέγγιση με βάση τα σημερινά μετρήσιμα δεδομένα, ότι ο σεισμός εκείνος θα πρέπει να είχε μέγεθος 7,3 Ρίχτερ.

Στη θάλασσα της Προποντίδας έχουν εντοπισθεί τρία ρήγματα που κατευθύνονται από τη Δύση προς την Ανατολή. Το βάθος τους υπερβαίνει τα 1.000 μέτρα. Το επίκεντρο των σεισμών βρίσκεται βασικά στην λεγόμενη θάλασσα του Μαρμαρά, αλλά ορισμένες φορές και σε άλλες περιοχές στην ξηρά.

*Εικόνα καταστροφής από τα Γανόχωρα

Το καλοκαίρι του 1912, υπήρξε εδφιαλτικό, εξαιτίας των φοβερών σεισμών, που δεν άφησαν λίθον επί λίθου στο μεγαλύτερο κομμάτι της Ανατολικής Θράκης και σκόρπισαν το θάνατο και τη δυστυχία. Ας δούμε όμως τι συνέβη εκείνο το μοιραίο καλοκαίρι.

 

Ξημέρωνε του Αγίου Παντελεήμονος

 

               Ήταν Πέμπτη. Ξημέρωνε η 27^η Ιουλίου εορτή του Αγίου Παντελεήμονος. Ξαφνικά στις 3 μετά τα μεσάνυχτα (ίσως 3.30 π.μ.), σείστηκε η χώρα. Η δόνηση φαίνεται πώς είχε μεγάλη διάρκεια, που υπερέβαινε το 30 δευτερόλεπτα. Στις 28 Ιουλίου ακολούθησαν τρείς ακόμα ισχυροί μετασεισμοί, που ολοκλήρωσαν το καταστροφικό έργο του κύριου σεισμού.

               Μια περιγραφή ενός σεισμοπαθούς για την πρώτη αίσθηση εκείνου του σεισμού από την εφημερίδας «Πρόοδος» της Κωνσταντινούπολης:

               «Τη 3.30 της πρωίας της Παρασκευής ησθάνθημεν ελαφράν δόνησιν, μετά δε 3 δευτερόλεπτα μας συνεκλόνισε νέα τοιαύτη, ήτις και μας εσάρωσε κυριολεκτικώς. Ένας κρότος ισχυρός με ετίναξε από την κλίνην…».

*Ραιδεστός

               Ολοκληρωτική καταστροφή σημειώθηκε στις περιοχές Καλλίπολης, Ραιδεστού, Γάνου, Χώρας, Μυριοφύτου, Αυδημίου, Περιστάσεως, Σαμοθράκης, Αίνου, Ραιδεστού, Κούμβαου, Ηρακλείτσας, Μηλιού, Πλάτανου, Σχολάριου, Κερασιάς, αλλά και σε όλα τα γύρω χωριά.  Η Τυρολόη κάηκε από τις φωτιές,. Η σεισμική δόνηση έγινε αισθητή και στην Κωνσταντινούπολη, αλλά δεν σημειώθηκαν σοβαρές ζημιές.

               Εκτός όμως της πρώτης κατάρρευσης σπιτιών, σε πολλές πόλεις και χωριά ακολούθησαν πυρκαγιές, που έκαναν την ατμόσφαιρα εφιαλτική.

               Μια συμπληρωματική περιγραφή από εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης: «Ολολυγμοί, θρήνοι σπαρακτικοί, φωναί θρηνώδεις και άγριαι των υπό τα ερείπια ευρισκομένων».

               Η δια ξηρά τηλεγραφική επικοινωνία μεταξύ των πόλεων καταστράφηκε, γιατί κατέρρευσαν τηλεγραφικοί στύλοι και κόπηκαν τα τηλεγραφικά καλώδια. Πλήρης απομόνωση…

Οι ανάγκες έστω και πρόχειρης στέγασης των σεισμοπαθών ήταν πολύ μεγάλες. Στις 8 Αυγούστου 1912 έγινε έκκληση από τον υποπρόξενο του Ελλησπόντου να σταλεί ξυλεία για να στεγασθούν οι άστεγοι, εν όψει του χειμώνα. Ταυτόχρονα ειδοποιούσε το υπουργείο Εξωτερικών, ότι στην περιοχή της Καλλίπολης εμφανίσθηκαν Βούλγαροι οι οποίοι αγόραζαν «εις τιμάς ευθηνάς» οικόπεδα!!! Λέγοντας μάλιστα «Τι τα θέλετε; Έρχεται άλλος μεγαλύτερος σεισμός»!!!

*Η Περίστασις προ των σεσιμών

               Γρήγορα όμως και μάλιστα από τις 20 Αυγούστου και μετά, κοντά στα άλλα, άρχισε να χαλάει ο καιρός… Βροχοπτώσεις!

               Χαρακτηριστικά ο πρόξενος των Δαρδανελίων Κούμαρης τηλεγραφούσε στις 21 Αυγούστου στο υπουργείο Εξωτερικών: «Καιρού τραπέντος επί τα χείρω και βροχών αρξαμένων μεριμνήσατε να επισπευσθεί διανομή ξυλείας εις σεισμοπαθείς».   

*Ένας πρόχειρος απολογισμός που έκανε το βιλαέτι της Αδριανούπολης (Ιστορικό Αρχείο του ΥΠΕΞ)

Πέραν των 1.115 οι νεκροί

 

               Οι συνέπειες αυτού σεισμού ήταν τραγικές. Δεν έχουμε ακριβή στοιχεία. Αλλά οι πρώτες εκτιμήσεις, όπως δημοσιεύθηκαν τότε στις εφημερίδες της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης δείχνουν το μέγεθος της καταστροφής αυτού του φονικού ξυπνήματος του Εγκέλαδου.

               Οι νεκροί φαίνεται πώς ξεπέρασαν του 1.000. Οι τραυματίες ήταν πλέον των 3.000. ΟΙ άστεγοι υπερέβησαν τις 50.000. Όπως προαναφέραμε την καταστροφή συμπλήρωσαν οι μεγάλες πυρκαγιές σε αρκετά μέρη της Ανατολικής Θράκης. Αρκετές από τις πυρκαγιές αυτές εξεράγησαν από γκαζόλαμπες αναμμένες, που ανατράπηκαν από την ισχυρή δόνηση

               Η εικόνα ήταν φοβερή. Σε κάθε πόλη, σε κάθε χωριό. Εκτός από τα σπίτια κατέρρευσαν πολλές εκκλησίες, μοναστήρια, αλλά και προξενικά οικήματα.

               Στον Ελλήσποντο κατέρρευσε ο μπροστινός τοίχος του προξενείου. Η Καλλίπολη και η Μάδυτος σχεδόν καταστράφηκαν. Φαίνονταν ισοπεδωμένα η Περίσταση, το Μυριόφυτο (σ.σ. η γενέτειρα του μεγάλου Έλληνα ηθοποιού Βασίλη Λογοθετίδη) η Χώρα και ο Γάνος, που είχαν πολλά θύματα.

               Τα πλοία, που διέρχονταν την ώρα του σεισμού από τα Στενά των Δαρδανελίων αισθάνθηκαν μια ισχυρότατο δόνηση. Και οι πλοίαρχοι σχημάτιζαν την εντύπωση ότι είχαν προσκρούσει σε ύφαλο!

               Στα παράλια είχαν σπεύσει πολλοί σεισμοπαθείς, αλλά και τραυματίες που μεταφέρονταν στην Κωνσταντινούπολη με τα διερχόμενα πάσης φύσεως πλοία. 

*Έκκληση για βοήθεια στους σεισμοπαθείς.

Η αλληλεγγύη για τα θύματα του σεισμού

 

               Μόλις έγινε γνωστή η δραματική κατάσταση, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο συνεστήθη ειδική επιτροπή για τη συγκέντρωση και διανομή βοήθειας στα θύματα των σεισμών. Στην Πατριαρχική επιτροπή υπό την προεδρία του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄, συμμετείχαν οι μητροπολίτες Τραπεζούντος Κωνσταντίνος, Διδυμοτείχου Φιλάρετος και Βιζύης Καλλίνικος. Λαϊκά μέλη ήταν οι Α. Παντζίρης, Λ. Καζανόβας και Στ. Καραθεοδωρή.

               Στην Αθήνα σχηματίσθηκε επιτροπή υπό τον Μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητο Α΄ και συμμετοχή του διοικητή της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννη Βαλαωρίτη καθώς και των προέδρων των Θρακικών Αδελφοτήτων της πρωτεύουσας.

               Η ελληνική κυβέρνηση ανταποκρίθηκε άμεσα και ενέκρινε όπως είχε ανακοινώσει  ο υπουργός Εσωτερικών Εμμανουήλ Ρέπουλης, 300.000 δρχ. για βοήθεια. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης εξέφρασε τις ευχαριστίες του προς την ελληνική κυβέρνηση για την προσφορά των χρημάτων «υπέρ των παθόντων εν Θράκη εκ του τελευταίου σεισμού, ομογενών».

*Η Πατριαρχική επιτροπή

               Η κινητοποίηση είχε άμεση απήχηση και στο Ελληνισμό της Διασποράς. Αμέσως σχηματίσθηκαν επιτροπές βοήθειας στις κοινότητες του εξωτερικού όπου υπήρχε ακμαίος Ελληνισμός όπως στην Οδησσός, την Αλεξάνδρεια με την συνδρομή του εκεί Πατριαρχείου, στο Ροστόβ, στην Κωνστάντζα, στην Τεργέστη, στο Μπουργκάς, στις ΗΠΑ και αλλού.

               Στο Λονδίνο ο αντικαταστάτης του λόρδου Δήμαρχου, που απουσίαζε για διακοπές στο Αιξ Λε Μπαίν, ο σερ Τζων Κνίλλ άνοιξε ειδικό λογαριασμό για συγκέντρωση χρημάτων που θα ανακούφιζαν το θύματα του σεισμού. Χρήματα διέθεσε και ο Γερμανός Κάιζερ.

               Η έκκληση για βοήθεια, είχε διεθνή απήχηση όπως φαίνεται από δημοσιεύματα ξένων εφημερίδων.

*Ζημιές και στην Αδριανούπολη

               Κινητοποίηση για παροχή βοήθειας σημειώθηκε και σε διάφορες άλλες πόλεις. Στην Αδριανούπολη σχηματίσθηκε πενταμελής επιτροπή της Δημογεροντίας η οποία μάζεψε χρήματα και τα έστειλε στο Πατριαρχείο. Επίσης επιτροπή κυριών υπό την προεδρία της συζύγου του προξένου Κωνσταντίνου Δημαρά, συγκέντρωσε ρούχα και άλλα είδη οικιακής χρήσης για τους σεισμοπαθείς.

Από πλευράς Οθωμανικής κυβέρνησης ο υπουργός Εβκαφίου Μεχμέτ Φαβζή πασάς (σ.σ. η λέξη Εβκάφιο, έχει αραβική ρίζα και υποδηλώνει την Κεντρική Διοίκηση των Βακουφίων) μετέβη στην περιοχή Γάνου, Μυριοφύτου και Καλλιπόλεως με το πλοίο «Μπέζμι Αλέν» μεταφέροντας πόσιμο νερό, λαμπτήρες λουξ, τηλεφωνικές συσκευές και σκαπανικά εργαλεία. Η κυβέρνηση διέθεσε και 150.000 γρόσια. Επίσης το υπουργείο Ναυτικών διέθεσε ομάδα ιατρών υπό τον αρχίατρο του ναυτικού νοσοκομείου Χακή Σινασίν μπέη.

Σε τοπικό επίπεδο οι Τούρκοι ιθύνοντες προσπάθησαν όσο να μπορούσαν να βοηθήσουν τα θύματα του σεισμού που κατά πλειοψηφία ήταν Έλληνες. Ορισμένοι δε πλοίαρχοι προσφέρονταν να στείλουν τηλεγραφήματα από τον τηλέγραφο των πλοίων τους, γιατί για πολλές μέρες δεν είχαν αποκατασταθεί οι τηλεγραφικές επικοινωνίες δια ξηράς.

*Κατάρρευση κωδονοστασίου στη Μονή Αγίου Ιωάννου στο Γανόχωρα

Καταστροφές σε Σαμοθράκη, Αδριανούπολη, Αίνο

 

               Οι πληροφορίες που διαθέτουμε σήμερα αναφέρουν ότι οι σεισμικές δονήσεις ήταν πολύ ισχυρές στη Σαμοθράκη και είχαν μεγάλη διάρκεια. Πολλά σπίτια έπεσαν στη Χώρα, ενώ ολόκληροι βράχοι που ξεκόλλησαν κατρακύλησαν σε διάφορα μέρη του νησιού ανοίγοντας βαθειά χάσματα, αλλά και πηγές νερού στα σημεία που είχε γίνει η αποκόλληση.

               Ισχυρότερη δόνηση αισθάνθηκε η περιοχή της αποβάθρας στην Καμαριώτισσα, όπου υπέστη πολλές ρωγμές το Λιμεναρχείο και κατέρρευσε το Τελωνείο και ένα σπίτι. Αξίζει εδώ να θυμηθούμε ότι η Σαμοθράκη είχε υποστεί μεγάλες ζημιές στους σεισμούς του 1860 και του 1893.

               Η αίσθηση του σεισμού στην Αδριανούπολη ήταν σφοδρότατη. Δύο τεμένη υπέστησαν αρκετές ζημιές, ένα χαμάμ και ορισμένες άλλες οικοδομές. Ο κόσμος κατατρόμαξε και βγήκε στους δρόμους. Κατά την εφημερίδα «Νέα Αλήθεια» της Θεσσαλονίκης στην Αδριανούπολη, καταστράφηκαν και πύργοι των τειχών.

               Στην Αίνο σημειώθηκαν επίσης καταρρεύσεις. Στο Πατριαρχείο αναφέρθηκε ότι κατέρρευσε η Μονή Αγίου Αθανασίου και τσιφλίκια της Μονής καθώς και ο νερόμυλός της.

*Έκκληση για βοήθεια και από την Ίμβρο (Ιστορικό Αρχείο ΥΠΕΞ)

               Μεγάλες καταστροφές σημειώθηκαν και στα χωριά γύρω από την Κεσσάνη, καθώς και τα χωριά της Ίμβρου.

               Η δόνηση έγινε αισθητή μακρύτερα, ακόμα και στον Πύργο Βουλγαρίας.

               Ο άλλος σεισμός, μεταφορικά αυτή τη φορά, σημειώθηκε στις αρχές Οκτωβρίου 1912, όταν τα χριστιανικά κράτη της Χερσονήσου του Αίμου Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο, κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μετά από αλλεπάλληλες νίκες την περιόρισαν στο ασιατικό κομμάτι της, πλην της Ανατολικής Θράκης. Τότε κυριολεκτικά άλλαξε ο χάρτης στα Βαλκάνια.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών (Κεντρική Υπηρεσία  1912, φάκ. 74, υποφ. 4)

*Αρχείο εφημερίδων «Νέα Αλήθεια» Θεσσαλονίκης, «Πατρίς» Αθηνών, «Αμερόληπτος» και «Πρόοδος» της Κωνσταντινούπολης