Άγνωστες εκκλήσεις Ανατολικοθρακιωτών προς τον Γεώργιο Βιζυηνό για καλά σχολεία, από το κληροδότημα Ξενοκράτη

*Ο Γεώργιος Βιζυηνός

 

 

*Ο Χαρίλαος Τρικούπης έχτισε

περίλαμπρο σχολείο στο Μεσολόγγι.

*Σαμμάκοβο, Βιζύη, Μήδεια,  

περίμεναν βοήθεια για σχολεία

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Ο πόθος των αλύτρωτων Ελλήνων κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα για ποιοτική Παιδεία των παιδιών τους ήταν διαρκής και άσβεστος, αλλά χαρακτηριστική ήταν και η προθυμία των φιλογενών Ελλήνων να συνδράμουν ώστε να υπάρξουν καλά σχολεία  και άξιοι δάσκαλοι σε όλα τα μικρά χωριά της Θράκης, της Μακεδονίας και της Ηπείρου κυρίως.

Ένα τέτοιο  χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αδελφοί Ξενοκράτες από το Σαμμάκοβο της Ανατολικής Θράκης. Αλλά και η επίκληση των κατοίκων της επαρχίας της Βιζύης προς τον Γεώργιο Βιζυηνό, να τους βοηθήσει εξασφαλίζοντας χρήματα από το κληροδότημα των αδελφών Ξενοκράτη, από το οποίο φαίνεται ότι εξυπηρετήθηκε ο Χαρίλαος Τρικούπης, που εξασφάλισε για την εκλογική του περιφέρεια το Μεσολόγγι, ενός περικαλλούς εκπαιδευτηρίου, που σώζεται ως σήμερα.

Ο Κωνσταντίνος Ξενοκράτης και οι αδελφοί του Αθανάσιος και Θεόδωρος, που κληροδότησαν την περιουσία τους, είναι σπάνιες ευγενείς μορφές της Θράκης, που διακρίθηκαν για το απέραντο φιλανθρωπικό έργο τους και τον παραδειγματικό πατριωτισμό τους.

Γεννήθηκαν στο Σαμμάκοβο της περιφέρειας των Σαράντα Εκκλησιών της Ανατολικής Θράκης. Ο Κωνσταντίνος ειδικά γεννήθηκε το 1803. Από την παιδική τους ηλικία εγκαταστάθηκαν τα αδέλφια Πασχάλης, Θεόδωρος, Κωνσταντίνος και Αθανάσιος στο Βουκουρέστι. Εκεί στα κατοπινά χρόνια ασχολήθηκαν με τις επιχειρήσεις, το εμπόριο και τη γεωργία και απέκτησαν μεγάλη περιουσία.

*Ο Αθανάσιος και ο Κωνσταντίνος Ξενοκράτης

Όλα τα αδέλφια μυήθηκαν από νωρίς στη Φιλική Εταιρεία. Όταν εξερράγη η Επανάσταση του 1821 στη Μολδοβλαχία, ο Κωνσταντίνος σε ηλικία 18 ετών και ο αδελφός του Πασχάλης λίγο μεγαλύτερος κατατάχθηκαν στον Ιερό Λόχο, που ίδρυσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Πολέμησαν μαζί στη μάχη του Δραγατσανίου και στην μάχη του Σκουλενίου. Στη δεύτερη μάχη, ο Πασχάλης Ξενοκράτης έχασε τη ζωή του πολεμώντας ηρωικά. Ο Κωνσταντίνος επέζησε και έκτοτε έμενε στο Βουκουρέστι έως το 1876, που πέθανε. Από τότε που απελευθερώθηκε η Ελλάδα ο Κωνσταντίνος Ξενοκράτης τιμώντας τη μνήμη των Ιερολοχιτών που έπεσαν στο Δραγατσάνι, φορούσε τη στολή του Ιερολοχίτη κάθε 25η Μαρτίου. Αυτή η στολή προσφέρθηκε στα 1899 από την οικογένειά του μαζί με τα όπλα του, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Είναι η μοναδική στολή Ιερολοχίτη που σώζεται σήμερα. Οι ευεργεσίες τους για τη Ρουμανία και την Ελλάδα, είναι αναρίθμητες.

Κατά τις πληροφορίες του «Νεολόγου» (αριθμ. φύλλου 1051)οι αδελφοί Θεόδωρος, Αθανάσιος και ο μόνος επιζών τότε Κωνσταντίνος Ξενοκράτης, που ήταν εγκατεστημένοι στη Βλαχία προ της Επαναστάσεως του 1821, υπήρξαν άγαμοι και ενωμένοι επιδόθηκαν στις επιχειρήσεις, με στόχο να διαθέσουν την περιουσία τους μελλοντικά για αγαθοεργούς σκοπούς. Το εμπόριο στο οποίο επιδόθηκαν χαρακτηρίσθηκε κολοσσιαίο. Εκμίσθωσαν τα αλατωρυχεία, τα ταχυδρομεία και τα τελωνεία της Ρουμανίας για είκοσι έτη. Η ρουμανική κυβέρνηση τους τίμησε για το έργο τους. Και πράγματι με τη διαθήκη τους συστάθηκε κληροδότημα για αγαθοεργίες, που σε πρώτη φάση τελούσε υπό τον έλεγχο και τη διαχείριση της Βουλής των Ελλήνων.

*Το "Ξενοκράτειο" του Μεσολογγίου

Πώς προέκυψε το Μεσολόγγι;

 

          Ακριβώς πίσω από το Δικαστικό Μέγαρο Μεσολογγίου (που το οικόπεδό του είχε δωρίσει ο γεννημένος στο Διδυμότειχο Ευγένιος Ευγενίδης) υπάρχει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, που στην κεντρική θύρα του γράφει «Ξενοκράτειο». Ας δούμε όμως τη μικρή ιστορία του «Ξενοκρατείου» του Μεσολογγίου.

          Το 1881 είχε ιδρυθεί στο Βουκουρέστι με δωρεά των αδελφών Ξενοκράτη το «Ξενοκράτειο Νοσοκομείο». Εκεί τοποθετήθηκε διευθυντής ένας εξ αγχιστείας συγγενής τους ο Γεώργιος Κυριαζής, καταγόμενος από τον Πλάτανο Ναυπακτία. Αυτός έπεισε τους αδελφούς Ξενοκράτη να διαθέσουν χρήματα για ένα σχολείο στο Μεσολόγγι. Υπάρχει όμως και μία άλλη εκδοχή ότι ο Χαρίλαος Τρικούπης παρενέβη για να ανεγερθεί με τη δωρεά αυτή το σχολείο στην εκλογική του περιφέρεια, το Μεσολόγγι. Όποια και αν είναι όμως η αλήθεια, το γεγονός παραμένει ένα. Το Μεσολόγγι απέκτησε τελικά από το 1885, ένα ωραιότατο εκπαιδευτικό Μέγαρο που σώζεται έως σήμερα.

*Η υπογραφή του Μητροπολίτη Κωνστάντιου στην επιστολή προς τον Γεώργιο Βιζυηνό

 

Οι εκκλήσεις στον Γεώργιο Βιζυηνό

 

               Το 1899, για λόγους που δεν γνωρίζουμε σήμερα προέκυψε ένα εύλογο ενδιαφέρον από την γενέτειρα των Ξενοκρατών, το Σαμμάκοβο, τη γειτονική Βιζύη και τη Μήδεια,  που χρειάζονταν  καλά εκπαιδευτήρια για τη νεολαία τους και ζητούσαν να επωφεληθούν από το κληροδότημα των αδελφών Ξενοκράτη, που άφησαν την περιουσία τους να την ελέγχει και να τη διαχειρίζεται η Βουλή των Ελλήνων. Και φυσικά ένας από τους πρώτους που επωφελήθηκαν για την εκλογική τους περιφέρεια, ήταν ο Μεσολογγίτης πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης!

               Οι Σαμμακοβίτες και οι άλλοι, τον μόνο που γνώριζαν στην Αθήνα και είχε καλό όνομα, ήταν ο Γεώργιος Βιζυηνός. Ήδη είχε δημοσιεύσει σημαντικές ποιητικές συλλογές και μυθιστορήματα, ενώ έγινε υφηγητής το 1885 στην έδρα της Ιστορίας της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

               Έτσι λοιπόν άρχισαν να του στέλνουν επιστολές, να τον καθιστούν πληρεξούσιό τους και να τοθ ζητούν να μεσιτεύσει για να δοθούν χρήματα για να εκσυγχρονίσουν τα σχολεία τους, που ήταν σε άθλια κατάσταση.

Δεν γνωρίζουμε τι πέτυχε ο Βιζυηνός και αν στάλθηκαν χρήματα. Μένει όμως ο πατριωτισμός των παραδειγματικών Ελλήνων αδελφών Ξενοκράτη και η δίψα για Παιδεία των αλύτρωτων Θρακών.

*Η αναφερόμενη περιοχή (από τους χάρτες του αείμνηστου Τάσου Τσερκέζη)

Διασώθηκαν κάποιες επιστολές στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών

Η πρώτη επιστολή είναι γραμμένη από το Φανάρι στις 16 Ιανουαρίου 1889 από τον Μητροπολίτη Βιζύης Κωνστάντιο. Ο Κωνστάντιος (κατά κόσμον Σταυρίδης) γεννήθηκε στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας περί το 1833. Εισήχθη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, από την οποία αποφοίτησε το 1856. Στις 23 Μαρτίου 1869 χειροτονήθηκε τιτουλάριος Επίσκοπος Ελενουπόλεως, Βοηθός Επίσκοπος της Μητροπόλεως Νικομηδείας. Την 1^η  Αυγούστου 1877 εξελέγη Μητροπολίτης Βιζύης. Απεβίωσε αιφνιδίως στην Κωνσταντινούπολη, όπου διέμενε ως Συνοδικός, στις 17 Ιουλίου 1889.

Στην επιστολή αυτή, που αρχίζει την προσφώνηση «Ελλογιμώτατε Κύριε Γ. Μ. Βιζυηνέ» γίνεται αναφορά σε προηγηθείσα επιστολή του Γεωργίου Βιζυηνού, ο οποίος επικαλείται κάποιες δυσκολίες και προσκόμματα, που συναντούσε στην Αθήνα.  Όμως ο Μητροπολίτης επιμένει και τον καλεί να μην διστάσει να υποβάλλει αίτηση στη Βουλή, γιατί δεν έχει υπάρξει δικαιότερη αίτηση και προσθέτει:

               «Να διατελεί εις παχυλόν αμαθείας σκότος η Ελληνικωτάτη επαρχία Βιζύης η γενέτειρα των Ξενοκρατών χώρα και να προικίζωνται δια Ξενοκρατείων Εκπαιδευτηρίων πόλεις αυτής ταύτης της ελευθέρας Ελλάδος, της αφ’ εαυτής δαπανώσης υπέρ φωτίσεως και αγωγής των δούλων Ελληνοπαίδων; Τι τούτου παραλογώτερον; Ουδεμίαν έχω εγώ αμφιβολίαν, ότι η Ελληνική Βουλή ουδέποτε θα κατεδέχετο να χρησιμοποιήση τα χρήματα ταύτα δια τα εκπαιδευτικά της Ελλάδος πρώτον, εάν εγνώριζεν ότι τα 9/10 της γεννησάσης τους Ξενοκράτας πόλεως είναι εντελώς αναλφάβητοι. Εάν εγνώριζεν ότι ο Ελληνικός πληθυσμός του Σαμμακοβίου δυστυχήσας αφ’ ής εποχής κατεστράφησαν τα μεταλλουργεία αυτού και επιδοθείς κατ’ ανάγκην εις την ανθρακοποιΐαν ήρξατο διασκορπιζόμενος, ήρξατο συνθηκοποιών προς τους γείτονας ανθρακείς Βουλγάρους και κινδυνεύει εν τη αγραμματοσύνη αυτού να εκβουλγαρισθεί λεληθότως. Δεν υποτιμώ τα υφ’ Υμών προβαλλόμενα περί κομματικών απαιτήσεων και συμφερόντων εν Ελλάδι».

               Ο επιστολογράφος του Βιζυηνού γνωρίζοντας όπως φαίνεται τα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας, που είχε πρωθυπουργό το Χαρίλαο Τρικούπη, κάνει μια προσπάθεια κολακεύοντας τον Τρικούπη, ώστε να επιτύχει τη χρηματοδότηση σχολείων στο Σαμμάκοβο από τις δωρεές των αδελφών Ξενοκράτη, γράφοντας:

               «Τρέφω μάλιστα ακράδαντον πεποίθησιν ότι ο περινούστατος της Ελλάδος γόνος, ο νυν τας τύχας τους Έθνους ενδόξως ιθύνων πρωθυπουργός Κύριος Χ. Τρικούπης προς ον ως προς πολικόν αστέρα άπαν το Ελληνικόν έθνος εκ των απωτάτων προσατενίζει στοιχείων τρέφει λέγω την πεποίθησιν, ότι ο μέγας ούτος ανήρ του Έθνους ημών θα σας επαινέση μάλιστα, εάν καταστήσητε αυτώ γνωστήν την αθλίαν κατάστασιν των εκπαιδευτικών της ιδιαιτέρας των Ξενοκρατών πατρίδος των εμπιστευθέντων τα χρήματά των εις της Βουλήν της Ελλάδος».

               Υπενθυμίζει ότι και άλλοτε ο Βιζυηνός είχε φροντίσει να υποστηριχθούν τα σχολεία της περιοχής από το Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων και του ζητεί να μην κουρασθεί να πιέζει  τους αρμοδίους.

               Δεν παραλείπει μάλιστα να ρίξει το «καρφάκι» του γράφοντας ότι δεν ζήτησε ποτέ να κτισθούν στην περιοχή της Βιζύης μέγαρα όπως το Ξενοκράτειο του Μεσολογγίου. Με τα χρήματα αυτά τονίζει ότι θα μπορούσαν να κτισθούν 4-5 σχολεία στην επαρχία της Βιζύης, που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν μόρφωση σε 25.000 Έλληνες.

               Θυμίζει όμως και κάτι άλλο: Ότι ο ίδιος Βιζυηνός είχε φροντίσει να μορφωθεί στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Κωνσταντινούπολης μια παρθεναγωγός από τη  Βιζύη.

*Οι υπογραφές στην επιστολή των Σαμμακοβιτών

Η έκκληση των Σαμμακοβιτών

 

Οι κύριοι και εύλογοι διεκδικητές βοήθειας από το επίμαχο κληροδότημα ήταν φυσικά οι συμπατριώτες των Ξενοκρατών, οι Σαμμακοβίτες. Άλλωστε το ορεινό Σαμμάκοβο ήταν η γενέτειρα των ευεργετών αδελφών. Και αυτοί δηλαδή, οι πρόκριτοι και οι έφοροι των σχολείων, απευθύνθηκαν προς τον Γεώργιο Βιζυηνό με επιστολή της 5^ης Αυγούστου 1899.

«Αξιότιμε Κύριε Καθηγητά» τον προσφωνούν και περιγράφουν την οικτρή κατάσταση των σχολείων της κωμόπολής τους, αλλά και τη δραματική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι κάτοικοι οι οποίοι αδυνατούν όχι μόνο να βελτιώσουν τα σχολεία τους, αλλά και στις δικές τους ανάγκες να ανταποκριθούν, Γι’ αυτό εξηγούν, απευθύνονται στον Βιζυηνό «ως τον μόνον εξ αυτοψίας γιγνώσκοντα τα καθ’ ημάς και τον μόνον αυτόθι διατελούντα όν αποκαθιστώμεν πληρεξούσιον αντιπρόσωπον ημών, όπως εκτιθέντες εις την εκτελεστικήν των αειμνήστων Ξενοκρατών επιτροπήν την αξιολύπητον των παιδευτικών ημών καταστημάτων κατάστασιν». Και οι Σαμμακοβίτες ζητούσαν μια Αστική Σχολή και ένα Παρθεναγωγείο.

*Οι υπογραφές των κατοίκων της Βιζύης

Οι  κάτοικοι της Βιζύης και της Μήδειας

 

Στις 6 Αυγούστου 1889 οι δημογέροντες της Βιζύης και η εφορία των σχολείων στέλνουν δική τους επιστολή, στην οποία επίσης τον αποκαλούν «Ελλογιμώτατον» διεκτραγωδούν την κακή κατάσταση της Βιζύης, που δεν μπορεί να έχει κατάλληλα εκπαιδευτήρια ελλείψει πόρων και εξηγούν ότι σκέφθηκαν να αποτανθούν προς την εκτελεστική επιτροπή της διαθήκης των Ξενοκρατών «όπερ όμως δεν ηδυνήθημεν να πράξωμεν μέχρι σήμερον δι’ έλλειψιν μέσων και μεσάζοντος». Εκφράζουν την άποψη ότι και ο Βιζυηνός εμφορείται από τα ίδια αισθήματα υπέρ της προαγωγής της πατρίδας του και του ζητούν να μεσιτεύσει στους εκτελεστές της διαθήκης των Ξενοκρατών, ώστε από το κληροδότημα των ευεργετών να ιδρυθεί και να συντηρείται πλήρης Αστική Σχολή και Παρθεναγωγείο. Τον καθιστούσαν μάλιστα αντιπρόσωπο και πληρεξούσιό τους.

*Οι υπογραφές των κατοίκων της Μήδειας

Και οι κάτοικοι της Μήδειας, που ήταν και το μοναδικό λιμάνι της επαρχίας της Βιζύης στον Εύξεινο Πόντο, ζητούσαν να επωφεληθούν από το κληροδότημα των αδελφών Ξενοκράτη για να αποκτήσουν καλά σχολεία. Και φυσικά απευθύνθηκαν στις 6 Αυγούστου 1899 στον συμπατριώτη τους Γεώργιο Βιζυηνό. Και αυτοί τον αποκαλούν «Ελλογιμώτατο». Πρόκειται για τους δημογέροντες, το δημαρχιακό συμβούλιο και την εφορία των σχολείων.

Γιατί απευθύνθηκαν στον Βιζυηνό; Γιατί τον θεώρησαν «ως τον μόνον γιγνώσκοντα τα καθ’ ημάς και τον μόνον εν Αθήναις τυχόντα ίνα εν τη φιλομουσία του  και φιλοπατρία υμών διενεργήσητε και συντελέσητε  όπως εκ του υπέρ των ευεργετικών και εθνοφελών ιδρυμάτων κληροδοτήματος  των  εκ Σαμμακοβίου ορμωμένων αειμνήστων Ξενοκρατών ιδρυθή και συντηρείται εν τη κοινότητι ημών μία τελεία αστική σχολή και εν παρθεναγωγείον…».

Οι κάτοικοι της Μήδειας διόριζαν το Βιζυηνό πληρεξούσιό τους «ως τέκνον πεφωτισμένον της επαρχίας Βιζύης εις την δικαιοδοσίαν ής και η πατρίς ημών Μηδεία υπάγεται».

Όπως προαναφέρθηκε, δεν γνωρίζουμε τι έγινε με τα αιτήματα των συμπατριωτών των αδελφών Ξενοκράτη. Τα χρήματα του κληροδοτήματος φαίνεται πως έχουν εξανεμισθεί με την κρατική διαχείριση!!!

Απλώς θυμίζουμε, ότι το 1892 εμφανίζεται το ψυχολογικό του πρόβλημα και εισάγεται στις 14 Απριλίου 1892 στο Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο. Εκεί ζει χαμένος μέσα σε ουτοπικές εμμονές για την εκμετάλλευση του μεταλλείου στην πατρίδα του και στο παραληρηματικό πάθος του για τη νεαρή Μπετίνα Φραβασίλη ηλικίας 14 ετών, μαθήτριάς του στο Ωδείο Αθηνών, την οποία επιθυμούσε να νυμφευθεί! Εκεί έγραψε το γνωστό στίχο ενδεικτικό της ψυχολογικής του παράνοιας «Μετεβλήθη εντός μου ο ρυθμός του κόσμου».  Πέρασαν τέσσερα χρόνια εγκλεισμού στο Ψυχιατρείο. Ο Βιζυηνός που άφησε σημαντικό λογοτεχνικό έργο πέθανε στις 15 Απριλίου 1896, σε ηλικία 47 ετών.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης