Η ιστορία της Κτηνιατρικής Υπηρεσίας του Ελληνικού στρατεύματος

*Από τους κλασσικούς πίνακες του Αλ. Αλεξανδράκη για το Έπος του Σαράντα.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Τα εξημερωμένα οικόσιτα ζώα είναι φίλοι του ανθρώπου. Αυτό είναι ένα αξίωμα, που ισχύει από τους πανάρχαιους χρόνους. Η προσφορά τους προς τον άνθρωπο είναι ποικίλη και σε κάθε περίπτωση ανεκτίμητη.
Αρχίζοντας από τα ζώα συντροφιάς, περνάμε στα ζώα εργασίας, πολύτιμους βοηθούς σε κάθε περίπτωση και φτάνουμε στα ζώα τροφοδοσίας των ανθρώπων, με ανεκτίμητη προσφορά.
Τα ζώα χρησιμοποιήθηκαν σε κάθε περίπτωση από τους ανθρώπους και σε πολεμικές επιχειρήσεις αποτελώντας αναπόσπαστα εξαρτήματα όλων των εκστρατειών.
Στην Ελλάδα, δόθηκε πάντα σημασία στην ύπαρξη ζώων στα στρατεύματα και είναι παρήγορο, ότι υπήρξαν στρατιωτικές υπηρεσίες που παρείχαν προστασία και περίθαλψη στα ζώα που χρησιμοποιούνταν  για τις ανάγκες των στρατιωτών και στον πόλεμο και στην ειρήνη. 
Η πρώτη στρατιωτική υπηρεσία που δημιουργήθηκε για την φροντίδα και την περίθαλψη των ζώων που χρησιμοποιούσαν οι στρατιωτικές δυνάμεις της χώρας, είχε το όνομα Νοσοκομείο Προστασίας Ζώων και λειτούργησε στο Πεδίο του Άρεως υπό την αιγίδα της πριγκιπίσσης του Διαδόχου, Σοφίας. Αυτό σημαίνει ότι λογικά θα πρέπει να λειτούργησε προ του 1913.

*Από τους κλασσικούς πίνακες του Αλ. Αλεξανδράκη για το Έπος του Σαράντα

Αργότερα αυτή η υπηρεσία παραχωρήθηκε στο Στρατό και μετονομάσθηκε σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο Κτηνών Αθηνών. Εξακολούθησε να στεγάζεται στην Πεδίο του Άρεως. Στο νοσοκομείο αυτό νοσηλεύονταν όλα τα ζώα, που χρησιμοποιούσαν οι μονάδες της Φρουράς των Αθηνών. Στο ίδιο νοσοκομείο εκπαιδεύονταν οι νοσοκόμοι κτηνών, που στη συνέχεια επάνδρωναν τις άλλες μονάδες του στρατεύματος.
Όταν το Έθνος βρέθηκε στην ανάγκη  να αναμετρηθεί πολεμικά με άλλα κράτη, τα λεγόμενα "μόνοπλα" ζώα (αυτά δηλαδή που τα πόδια τους έχουν μία οπλή, όπως είναι τα ιπποειδή) αποτέλεσαν βασικό στοιχείο της πολεμικής μας προετοιμασίας. Το Ιππικό για παράδειγμα υπήρξε μάχιμο και δυναμικό όπλο, με βασικά γνωρίσματα, την ταχύτητα και την ευκινησία των αλόγων και την μεταφορική δύναμη των μουλαριών.

*Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος 1912. Η διάβαση του ποταμού Αξιού

         Οι Βαλκανικοί πόλεμοι ανέδειξαν την πολύτιμη προσφορά αυτής της υπηρεσίας. Για να γίνει αντιληπτή η χρησιμότητα των αλόγων την εποχή εκείνη, θα αναφέρουμε ότι όταν ο Ταχσίν Πασάς το 1912 παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες ανάμεσα στα άλλα παρέδωσε και... 1.200 άλογα και μουλάρια!
Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η υπηρεσία αυτή λειτούργησε ως Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Κτηνών και στεγάζονταν μαζί με την Αποθήκη Βάσεως Κτηνιατρικού Υλικού στο Πεδίο της Άρεως . Εκεί μετέφεραν για νοσηλεία, τα ζώα που διακομίζονταν τραυματισμένα στις Νοσηλευτικές Κτηνιατρικές Μονάδες των Πρόσω.
Ο ζωγράφος Αλ. Αλεξανδράκης, μας έχει δώσει μια σειρά πινάκων, στους οποίους απεικονίζεται η ηρωική προσπάθεια των στρατιωτών, αλλά και η ανεκτίμητη προσφορά των ζώων στο αγώνα της Ελλάδας κατά του φασισμού στα κακοτράχαλα βουνά της Πίνδου.
Και οι ταπεινοί φαντάροι, οι ημιονηγοί, οι γνωστοί μας ως μουλαράδες μαζί με τα υποζύγιά τους, έγραψαν ιστορίες δόξας στον πόλεμο εκείνο.
Στη διάρκεια της Κατοχής η χρήσιμη αυτή υπηρεσία παρέμεινε λειτουργώντας ως Νοσοκομείο Κτηνών Αθηνών.

*Οι ημιονηγοί, οι ηρωικοί μουλαράδες, στον Εμφύλιο

Σκληρός που ήταν ο Εμφύλιος...

Ο εμφύλιος πόλεμος υπήρξε ένα άλλο σκληρό πεδίο, όπου τα ζώα έπαιξαν το δικό τους ρόλο και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Ο μεν εθνικός στρατός είχε οργανωμένη υπηρεσία διατροφής, περιποίησης και περίθαλψης των ζώων που χρησιμοποιούσε. Οι δε αντάρτες στα ζώα έβρισκαν τρόπους όχι μόνο μετακινήσεων, αλλά και διατροφής συνήθως με ζώα που άρπαζαν από τα χωριά, αλλά και υποδήσεως, αφού τα βοοειδή που έβρισκαν στα χωριά που καταλάμβαναν, τα χρησιμοποιούσαν για την μεταφορά εφοδίων με κάρα, αλλά στη συνέχεια επειδή ήταν βραδυκίνητα τα έσφαζαν για το κρέας τους και χρησιμοποιούσαν το δέρμα τους για κατασκευή τσαρουχιών.
Αμφότερες οι πλευρές των αντιμαχομένων, χρησιμοποίησαν πολλές φορές και πρόβατα για να εκκαθαρίσουν ναρκοπέδια, όταν δεν είχαν άλλους τρόπους να ελέγξουν κάποιες ναρκοθετημένες περιοχές.

*Αντάρτες μεταφέρουν εφόδια με μουλάρια 

   
  Ένα τέτοια περιστατικό συνέβη στην περιοχή Ξυνού Νερού Φλώρινας τη 1η Ιουνίου 1949. Μία φάλαγγα του 504 Τάγματος Πεζικού, που έπρεπε να μετακινηθεί σε μια επικίνδυνη περιοχή, έβαλε μπροστά ένα κοπάδι πρόβατα. Κατά την πορεία, μια νάρκη Τελερμάιν που είχε παγιδευτεί από τους αντάρτες με μια άλλη τύπου Σουμάιν, εξερράγησαν. Αποτέλεσμα; Είκοσι δύο πρόβατα, που ανήκαν σε κατοίκους του Ξυνού Νερού σκοτώθηκαν επιτόπου. 
Τα Ημερολόγια των πολεμικών μονάδων της περιόδου του Εμφυλίου, είναι αψευδείς μάρτυρες τέτοιων περιστατικών.
Όπως για παράδειγμα το Ημερολόγιο του 552 Τάγματος Πεζικού που γράφει ότι στις 17 Οκτωβρίου 1946 οι στρατιώτες του, καταδιώκοντας αντάρτες στην περιοχή Μπουκατέ Έβρου, βρήκαν σε παρακείμενη χαράδρα "ίχνη βοός και εντόσθια ζώου σχετικώς νωπά".

*Χρησιμοποιήθηκε το δέρμα του αλόγου για τσαρούχια

Άλλο παράδειγμα πάλι από το Ημερολόγιο του 552 Τάγματος Πεζικού που γράφει ότι σε κάποιο σημείο του νομού  Έβρου στην τοποθεσία Ουτς Μπουνάρ βόρεια της Αισύμης Αλεξανδρούπολης, βρέθηκαν υπολείμματα του αλόγου του Δημητρίου Αράπη, που είχαν αρπάξει οι αντάρτες, το εκτέλεσαν  και χρησιμοποίησαν το δέρμα του για την κατασκευή τσαρουχιών.
Στις 30 Νοεμβρίου 1947, σύμφωνα με το Ημερολόγιο του 551 Τάγματος Πεζικού οι αντάρτες άρπαξαν από το στρατό 35 μουλάρια. Προφανής η χρησιμότητά τους...

*Η "αγέλη σφαγείων..."

Σε μια άλλη περίπτωση στις 19 Ιουνίου 1948 μαθαίνουμε από τη Ημερολόγιο του 551 Τάγματος Πεζικού ότι παραδόθηκαν στο στρατό δύο ένοπλοι αντάρτες. Ο ένας από αυτούς ανήκε "εις αγέλην σφαγείων"! Πέραν της ανορθογραφίας και της κακής σύνταξης, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο αντάρτης αυτός φρόντιζε μιαν αγέλη σφαγίων και όχι "σφαγείων". Προφανώς φρόντιζε κάποιο κοπάδι προβάτων ή κατσικιών, που προορίζονταν για σφαγή ώστε να εξασφαλισθεί η τροφοδοσία των ανταρτών. Εύλογο... Άλλωστε δεν ήταν δυνατόν οι αντάρτες στο βουνό να διατηρούσαν εγκαταστάσεις σφαγείων.

*Αντάρτες υποχωρούν με τα μεταγωγικά τους, βαλλόμενοι από το στρατό

Στις 9 Φεβρουαρίου 1949 από άλλο Τάγμα Πεζικού πληροφορούμαστε ότι στο νομό Πέλλας μια ομάδα στρατιωτών που είχε στήσει νυχτερινή ενέδρα είχε αντιληφθεί μια ομάδα είκοσι ανταρτών ... αλλά κατά την ημερολογιακή εγγραφή με "3 όνους προπορευομένους ασφαλώς δια ναρκαλίευσιν"!!!

*Ασφαλώς δια ναρκαλίευσιν...

  Και αυτό συνέβαινε σε πολλά σημεία των πολεμικών μετώπων. Οι παράπλευρες απώλειες, που δεν θα τις καταγράψει καμιά ιστορία… Δεν ήταν θύματα μόνο οι άνθρωποι, αλλά και τα κακόμοιρα τα ζώα, που τα χρησιμοποιούσαν όλοι άκαρδα, για να προφυλάγονται από τις νάρκες.
Το 1948 το Νοσοκομείο Κτηνών Αθηνών μετονομάσθηκε σε 972 Νοσοκομείο Κτηνών  και μεταστάθμευσε στη Λάρισα υπαγόμενο στο Δ' Σώμα Στρατού και στη συνέχεια στο Στρατηγείο Κεντρικής Ελλάδας. Με τη νέα ονομασία του λειτούργησε επί 13 χρόνια έως το Νοέμβριο του 1961 όταν και μετονομάσθηκε σε Β' Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Κτηνών.

*Απώλειες υπήρχαν και στην άγρια πανίδα, όπως αυτό που συνέβη στην Κυριακή Σουφλίου

Γενικά στην υπηρεσία αυτή πλην της νοσηλείας των μεταφερόμενων εκεί ασθενών ζώων, στη μονάδα αυτή εκπαιδεύονταν έως το 1954 οι νεοεισερχόμενοι αξιωματικοί κτηνίατροι, έφεδροι και μόνιμοι, καθώς και οι νοσοκόμοι κτηνών του στρατεύματος. Επίσης από το 1954 έως το 1961, εκεί εκπαιδεύονταν τα νεαρά άλογα που επιλέγονταν για τις μονάδες του Πεζικού. Έως ότου τα ζώα αποσύρθηκαν από τις Ένοπλες Δυνάμεις...
Οι υπηρεσίες όμως που πρόσφεραν στα ζώα, τους πολύτιμους συνεργάτες του ανθρώπου υπήρξαν πολύτιμες.

*Ξενάγηση μαθητών στη Λάρισα. Παρατηρείστε τα είδη των πετάλων

Σήμερα στη Λάρισα...

Σήμερα στη Λάρισα, υπάρχει το Στρατιωτικό Μουσείο Κτηνιατρικής Υπηρεσίας Στρατού. Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να ενημερωθούν για κάθε τι σχετικό από την εποχή που υπήρχαν στο στράτευμα ζώα όπως π.χ. τα άλογα του Ιππικού και τα μουλάρια των Λόχων Ημιονηγών, βλέποντας από κοντά τα εργαλεία φροντίδας τους προκειμένου τα «στρατιωτικά κτήνη» να είναι πάντα αξιόμαχα… Ενημερώνονται δηλαδή για τη διατροφή τους, τα πέταλα και πώς τα κάρφωναν στις οπλές οι πεταλωτές, τα είδη σαγής με άλλα λόγια τα χάμουρα, τις σέλες των αλόγων, τα σαμάρια των μουλαριών, τα χαλινάρια, τους αναβολείς κ.λπ.
Τα χρόνια πέρασαν... Τώρα πλέον οι ένοπλες δυνάμεις είναι μηχανοκίνητες. Τα τελευταία στρατιωτικά ιπποειδή εκποιήθηκαν το 1990, ύστερα από 157 χρόνια παρουσίας στον Ελληνικό Στρατό. 
Σήμερα ο Στρατός Ξηράς (αλλά και τα άλλα Όπλα) έχει έναν αριθμό σκύλων, πλέον των 500, που τα καθήκοντά τους είναι η φύλαξη σημαντικών εγκαταστάσεων όπως οι αποθήκες πυρομαχικών, καυσίμων, βάσεων ελικοπτέρων, ραντάρ κ.ο.κ. Επίσης υπάρχουν σκύλοι, για ανίχνευση εκρηκτικών, διασώστες  για έκτακτες περιπτώσεις φυσικών καταστροφών (χαλάσματα) ανιχνευτές ναρκωτικών ουσιών κ.λπ. 
Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο  Στρατός Ξηράς από το 1996 εφαρμόζει ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα αναπαραγωγής σκύλων για τις ανάγκες του.
Η Πολεμική Αεροπορία από την πλευρά της στο δικό της Κέντρο Εκπαίδευσης Σκύλων Φυλάκων εκπαιδεύει σκύλους μαζί με φρουρούς για την επίγεια άμυνα και φρούρηση κυρίως των αεροδρομίων, καθώς και τα γεράκια της Πολεμικής Αεροπορίας. Η Πολεμική Αεροπορία, εκπαιδεύει αυτά τα γεράκια  για να διώχνουν τα σμήνη πουλιών, ώστε να μην προσκρούουν σε πολεμικά αεροσκάφη εν πτήσει.  

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχεία Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού