Η δικτατορία Μεταξά και η απλή αναλογική

 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  https://www.kathimerini.gr/1061876/article/epikairothta/politikh/h-diktatoria-meta3a-kai-h-aplh-analogikh

*Στις 14 Απριλίου 1936 πεθαίνει ο Δεμερτζής και ο βασιλιάς αναθέτει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ιωάννη Μεταξά (κέντρο). Η κυβέρνηση Μεταξά ψηφίζεται στις 27 Απριλίου από 241 βουλευτές (καταψηφίζεται μόνον από τους 15 κομμουνιστές βουλευτές και τον Γεώργιο Παπανδρέου).

Γράφει ο ΠΑΥΛΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Αν αποδεχθούμε ότι η ενισχυμένη αναλογική παραμορφώνει τη λαϊκή βούληση διότι μεταβάλλει τις εκλογικές ισορροπίες και προβάλλει στη Βουλή μια κοινοβουλευτική διάταξη με ενισχυμένο το πρώτο κόμμα, τότε θα πρέπει επίσης να αποδεχθούμε ότι η απλή αναλογική, με τις ασταθείς κυβερνήσεις τις οποίες επιβάλλει, προκαλεί στο δημοκρατικό πολίτευμα έντονες ταλαντώσεις, που μπορεί να οδηγήσουν σε μια δραματική κατάρρευση.

Αυτό, άλλωστε, αποδεικνύει το παράδειγμα της ανέλιξης του Ιωάννη Μεταξά στην εξουσία το 1936, ένα παράδειγμα το οποίο αναφέρουν πολιτικοί και ιστορικοί, που υπενθυμίζουν ότι η απλή αναλογική έχει εφαρμοστεί στην Ελλάδα προπολεμικά (αλλά και μεταπολεμικά) και έχει συνδεθεί με ιδιαίτερα ταραγμένες περιόδους.

        Η ελλιπής και αποσπασματική διδασκαλία της Ιστορίας κάνει πολλούς να μένουν σήμερα με το στόμα ανοιχτό όταν μαθαίνουν ότι τέσσερις μήνες πριν από την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936 δόθηκε από τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ιωάννη Μεταξά, η οποία επικυρώθηκε από τη συντριπτική, διακομματική πλειονότητα άνω των 2/3 της Βουλής. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Στο νεότερο ελληνικό κράτος εφαρμοζόταν για σχεδόν έναν αιώνα το πλειοψηφικό σύστημα, από το 1829, όταν έγιναν οι πρώτες εκλογές, έως τη δεκαετία του 1920. Πλειοψηφικό σημαίνει ότι το πρώτο κόμμα εξασφαλίζει ευρύτατη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και κανείς δεν μπορεί να το ενοχλήσει στην εφαρμογή του προγράμματός του. Μετά τον εθνικό διχασμό του 1915, όμως, που, όπως υποστηρίζουν μετριοπαθείς ιστορικοί, «έσυρε» την ιστορική εξέλιξη έως τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και επέφερε τον κλονισμό της εμπιστοσύνης των πολιτών στις πολιτικές δυνάμεις, άρχισαν οι πειραματισμοί με το εκλογικό σύστημα.

Ο κυριότερος πειραματισμός συνδέθηκε με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Ο δύο φορές πρωθυπουργός και θεμελιωτής (το 1924) της Αβασίλευτης Δημοκρατίας δημιούργησε την «Επιτροπή Παπαναστασίου» και εισηγήθηκε τον νόμο 3363/1926, ο οποίος δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 22 Σεπτεμβρίου 1926, μαζί με την απόφαση για την προκήρυξη εκλογών. Έτσι, στις εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926 άνοιξε ο ασκός του Αιόλου. Η απλή αναλογική δημιούργησε ευκαιρίες: μπήκαν για πρώτη φορά στη Βουλή το Κόμμα Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά (15,76%, 52 έδρες) και το ΚΚΕ (4,38%, 10 έδρες). Πρώτο κόμμα αναδείχθηκε το Κόμμα Ενώσεως Φιλελευθέρων υπό τους Καφαντάρη και Μιχαλακόπουλο (31,63%, 108 έδρες) και δεύτερο το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη (20,27%, 60 έδρες). Σχηματίστηκε κυβέρνηση συνασπισμού με τα δύο πρώτα κόμματα πλαισιωμένα από το κόμμα του Μεταξά και το κόμμα του Παπαναστασίου (που είχε έλθει τέταρτο με 6,48%). Πρωθυπουργός, ο εξωκοινοβουλευτικός Αλέξανδρος Ζαΐμης.

Το 1928 επιστρέφει ο Βενιζέλος, επιβάλλεται το πλειοψηφικό και εγκαθιδρύεται ένα πολιτικό εκκρεμές με συνεχείς αλλαγές του εκλογικού νόμου από το πλειοψηφικό στην αναλογική.

Οι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 διενεργήθηκαν με απλή αναλογική ακριβώς πριν από 84 χρόνια σαν σήμερα. Οι βενιζελικοί εξέλεξαν 142 βουλευτές, οι αντιβενιζελικοί 143 και οι κομμουνιστές 15. Ο επικεφαλής των αντιβενιζελικών Θεμιστοκλής Σοφούλης επιχείρησε αλλά απέτυχε να σχηματίσει κυβέρνηση. Το γεγονός που προσδιόρισε τις εξελίξεις ήταν η μυστική συμφωνία του Σοφούλη με τον εκπρόσωπο των κομμουνιστών Στέλιο Σκλάβαινα, η οποία έγινε στις 19 Φεβρουαρίου 1936 και εξασφάλισε στις 6 Μαρτίου την εκλογή του Σοφούλη (με τη δεύτερη ψηφοφορία) στην προεδρία της Βουλής. Στις 14 Μαρτίου ορκίζεται κυβέρνηση υπό τον Κωνσταντίνο Δεμερτζή, με υπουργό Στρατιωτικών τον Μεταξά, που διαδέχθηκε τον Αλέξανδρο Παπάγο.

Το «σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα», που περιλάμβανε την αμνήστευση των πολιτικών κρατουμένων, δεν εφαρμόστηκε από τους βενιζελικούς, με αποτέλεσμα οι κομμουνιστές να το δημοσιοποιήσουν και να προκληθεί σάλος. Ο Παπάγος, που παρέμενε στην αρχηγία του ΓΕΣ, είχε διαμηνύσει στον βασιλιά ότι ο στρατός δεν θα αποδεχθεί κυβέρνηση με συμμετοχή κομμουνιστών. Στις 14 Απριλίου πεθαίνει ο Δεμερτζής και ο βασιλιάς αναθέτει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Μεταξά. Η κυβέρνηση Μεταξά ψηφίζεται στις 27 Απριλίου από 241 βουλευτές (καταψηφίζεται μόνον από τους 15 κομμουνιστές βουλευτές και τον Γεώργιο Παπανδρέου).

Την 4η Αυγούστου

Ο Μεταξάς, ο μόνος στρατιωτικός που αντιτάχθηκε στη Μικρασιατική Εκστρατεία – προειδοποιώντας ότι η γεωγραφία της Μικράς Ασίας θα καθιστούσε μη βιώσιμη μια ελληνική νίκη– πίστευε ότι η κλυδωνιζόμενη από την πτώχευση του 1932 Ελλάδα δεν μπορούσε να λειτουργήσει με δημοκρατία. Τον Απρίλιο του 1936, η Βουλή ψήφισε την πεντάμηνη αναστολή της λειτουργίας της. Και την 4η Αυγούστου, μία ημέρα πριν από την πανελλαδική απεργία που υποκινούσε το ΚΚΕ, ο Μεταξάς συγκάλεσε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο και ανακοίνωσε την αναστολή πολλών άρθρων του Συντάγματος. Η απλή αναλογική έφερε την κατάλυση του πολιτεύματος ως αντίδοτο στην αστάθεια που προκάλεσε. Αν χανόταν ο έλεγχος, όπως βασιλικοί και φιλελεύθεροι φοβούνταν εκείνη την εποχή λόγω του προηγούμενου του 1917 στη Ρωσία, θα μπορούσε να επιβληθεί «δικτατορία του προλεταριάτου». Η απλή αναλογική ίσχυσε επίσης από το 1946 έως το 1951 και έφερε πάνω από δέκα κυβερνητικές αλλαγές. Εν μέσω εμφυλίου πολέμου, Βρετανοί και Αμερικανοί επενέβαιναν συχνά για να τα «βρουν» μεταξύ τους αρχηγοί και αρχηγίσκοι.

*Το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας, ανατιναγμένο στα Δεκεμβριανά του 1944. Αριστερά φαίνεται το Εθνικό Μετσόβιο ΠΟλυτεχνείο.

(Αρχείο Πέτρου Πουλίδη, ΕΡΤ)

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ Σιτάλκη


        Στις 25 Ιουλίου 1939, είχαν τελεσθεί τα εγκαίνια του Εγκληματολογικού Μουσείου, που λειτούργησε στο Μέγαρο της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών.
Στο Μουσείο αυτό μεταξύ των εκθεμάτων υπήρχε και το αρχείο του ΚΚΕ και του "Ριζοσπάστη", μικρά τυπογραφεία και πολύγραφοι για την εκτύπωση κομμουνιστικών προκηρύξεων, καθώς αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι κομμουνιστές στις συγκρούσεις τους με την Αστυνομία.
Το πλέον ενδιαφέρον έγγραφον του Εγκληματολογικού Μουσείου ήταν το πρωτότυπο του περίφημου συμφώνου Σοφούλη-Σκλάβαινα.
Σήμερα, δεν είναι γνωστό αν υπάρχει και πού ακριβώς, αυτό το ιστορικό έγγραφο, γιατί το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας, ανατινάχθηκε κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών του 1944. Είναι άγνωστο αν το έγγραφο αυτό διασώθηκε και από ποιους και πού βρίσκεται. Η ανατίναξη φαίνεται πώς έγινε από την κομμουνιστική ομάδα φοιτητών του Πολυτεχνείου "Λόρδος Βύρων" υπό τον Γρηγόρη Φαράκο. Ανάμεσα στους φοιτητές ήταν και ο Ιάνης Ξενάκης και ο Κώστας Αξελός, που αργότερα διέφυγαν στη Γαλλία, με το πλοίο "Ματαρόα".

*Το κείμενο του συμφώνου αυτού, που προκάλεσε τότε κύμα σφοδρών αντιδράσεων δημοσιεύθηκε στο «Ριζοσπάστη» στις 3 Απρίλη 1936.