Πραγματεία του λιανικού εμπορίου

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  https://www.kathimerini.gr/1040623/gallery/politismos/vivlio/pragmateia-toy-lianikoy-emporioy 

*Στο άρθρο του με τίτλο «Ψώνια» («Καθημερινή» 4/8/1944) ο Σπύρος Μελάς περιγράφει με τον πιο ειρωνικό τρόπο τις επιπτώσεις της Κατοχής στα παραδοσιακά μικροαστικά επαγγέλματα της Αθήνας, όπως αυτά των αρτοποιών, των μπακάληδων ή των μανάβηδων, καθώς ορισμένοι από αυτούς μετατράπηκαν σε αληθινούς «κροίσους της εποχής».

Της κ. ΡΕΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ*

«Η μύτη του εμπόρου ψήλωσε. Δεν κυττάζει, ούτε προσκαλεί κανέναν. Μετράει μονάχα τις στίβες των εκατομμύριων. Αν θέλεις ψώνισε, κι αν δε θέλεις στρίψε. Ποιος σκοτίζεται;». Το καυστικό σχόλιο του Σπ. Μελά στο άρθρο του με τίτλο «Ψώνια» («Καθημερινή» 4/8/1944) περιγράφει με τον πιο ειρωνικό τρόπο τις επιπτώσεις της Κατοχής στα παραδοσιακά μικροαστικά επαγγέλματα της Αθήνας, όπως των μπακάληδων ή των μανάβηδων, καθώς ορισμένοι μετατράπηκαν σε αληθινούς «κροίσους της εποχής».

Οι «Ιστορίες Λιανικού Εμπορίου» είναι μια μελέτη πλούσια σε υλικό, πρωτότυπη και εντυπωσιακή ως πανόραμα της εξέλιξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τομέα του λιανικού εμπορίου στην Ελλάδα από τις αρχές του 19ου αιώνα έως και την πρώτη δεκαετία του 21ου.

Το υλικό της συνδέεται άμεσα και δημιουργικά με την καθημερινότητά μας και τις θέσεις που διαμορφώνουμε σήμερα, σκεπτόμενοι τις δυναμικές μεταβολές στον ιστορικό χάρτη του λιανικού εμπορίου όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Προκαλεί τη δημιουργική ανάγκη αναζήτησης απαντήσεων σε ερωτήματα που ήδη έχουν διατυπωθεί άτυπα πολλές φορές στο μυαλό ενός μέσου καταναλωτή. Έτσι μέσα από τη γοητεία της ιστορικής τεκμηρίωσης, εμβάθυνσης και συνδυαστικής ανάλυσης, αλλά και την ευαισθησία με την οποία ενδύουν οι μελετητές την επιστημονική τους σκέψη, τίθεται σε νέα βάση η έρευνα της ιστορίας της εγχώριας κατανάλωσης.

Ποικίλλουν οι όροι για τα επαγγέλματα της «λιανικής» και τις επαγγελματικές ομάδες με ιδιότητες σχεδόν γραφικές: μανάβηδες, γαλατάδες, αυγοπώλες, καφεπώλες, πεδιλοσαγματοποιοί, βιοτέχνες, καταστηματάρχες, παντοπώλες κ.λπ. Η Ε. Ρούπα θέτει στο επίκεντρο της έρευνάς της την εξέλιξη της παλιάς αγοράς της Αθήνας σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα σε συνάρτηση με τις γεωγραφικές, κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους του αστικού μετασχηματισμού της πρωτεύουσας του νεοσύστατου κράτους.

Λίγοι από τους θαμώνες των μοντέρνων καφέ, συνήθως γοητευμένοι λάτρεις του ροφήματος, γνωρίζουν τις επαγγελματικές διεξόδους και τις επινοήσεις αντικατάστασης του καφέ και της ζάχαρης στην κατοχική Αθήνα. Το άρθρο του Κ. Κατσούδα με τον ευρηματικό τίτλο «Χωρίς καφέ, χωρίς ζάχαρη: οι καφεπώλες της Αθήνας 1941-1944» αποτελεί τεκμηριωμένη χαρτογράφηση αυτής της ιστορικής εμπειρίας. Ο καφές αντικαταστάθηκε από καβουρδισμένους σπόρους άλλων καρπών, προκειμένου να επιβιώσουν και να διατηρηθούν ανοικτά τα καφενεία.

Ο τόμος προλογίζεται από τη διευθύντρια του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου, η εισαγωγή της οποίας είναι αναλυτική και βιβλιογραφικά τεκμηριωμένη.

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

(19ος-21ος αιώνας)

Επιμέλεια: Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου,

εκδ. Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών- Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, σελ. 232

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο ιδρυτής της Νέας Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου Κ. Χρηστομάνος έφερε το 1899 στην Ελλάδα μία «άμαξα χωρίς άλογα», ένα Decauville, 4 ίππων, και προκάλεσε «την οργήν δεκάδων σκύλων από τους μόχθους και τους βρυχηθμούς του». Ο Η. Καφάογλου στη μελέτη του «Η εμπορία αυτοκινήτων στην Ελλάδα (1900-1940)» ανιχνεύει την ιστορία ενός οχήματος, το οποίο πολύ νωρίς, όπως επεσήμανε και ο Ελ. Βενιζέλος στη Βουλή, «κατήντησε να είναι είδος πρώτης ανάγκης».

Η Ε. Σταυροπούλου εξετάζει συνδυαστικά το ένδυμα και τη λογοτεχνία (1830-1967). Η μόδα και η κατανάλωση, η ασυλλόγιστη υποταγή στο κοινωνικό στερεότυπο που ορίζει η ξενόφερτη μόδα, αποτελούν αντικείμενο ειρωνείας σε έργα των Χουρμούζη, Σουρή και Μητσάκη. Αλλά και ο Χρηστομάνος, ο Παλαμάς και ο Παπαντωνίου επικρίνουν τη μόδα που «εξαφανίζει την ατομικότητα». Η κατηγορία των εμπόρων παρουσιάζεται με τρόπο μάλλον απωθητικό σε πολλά κείμενα της λογοτεχνίας του τέλους του 19ου αιώνα, αφού συνδέονται με μια τάξη φιλοχρήματων ανθρώπων και την ανάδυση φαινομένων παθογενών για τη ζωή των κατοίκων της υπαίθρου, όπως αυτό της τοκογλυφίας.

Ιδιαίτερα ελκυστικό και το αντικείμενο μελέτης του Ν. Ποταμιάνου, είναι αυτό του πλανόδιου μικροπωλητή εμπόρου, τόσο οικείου στο ελληνικό κοινό και από τις ταινίες της δεκαετίας του ’50, όπως η «Ωραία των Αθηνών» ή το «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο». Ο ιστορικός μελετά την περίοδο 1890-1930 και αξιοποιεί όλα τα εργαλεία της γραπτής και προφορικής μαρτυρίας, προκειμένου να ερμηνεύσει ένα τόσο ιδιαίτερο επαγγελματικό φαινόμενο, το οποίο σαφώς διαμορφώνεται πίσω από την επίσημη όψη του εμπορικού και οικονομικού  συστήματος.

Επιστημονική επάρκεια

Το μεθοδολογικό εργαλείο των συνεντεύξεων και των προφορικών μαρτυριών των μεταναστών που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά στο κέντρο της Αθήνας εφαρμόζεται με επιστημονική επάρκεια στην έρευνα της Ι. Πολύζου με τίτλο «Όψεις του εμπορίου των μεταναστών στο αθηναϊκό κέντρο πόλης».

Ο τόμος προλογίζεται από την επιμελήτριά του και διευθύντρια του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, Μ. Χ. Χατζηιωάννου, η οποία χαιρετίζει αυτήν την ιδιαίτερα «ελκυστική θεματική» με μια εκτενή, αναλυτική και βιβλιογραφικά τεκμηριωμένη εισαγωγή.

* Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας και Δραματολογίας ΑΠΘ. Διδάσκει Ιστορία Θεάτρου και Κινηματογράφου στο Τμήμα Ελληνικός Πολιτισμός του ΕΑΠ.