Όταν ο Γεώργιος Αβέρωφ απεποιήθη το παράσημο του Σωτήρος

*Ο Γεώργιος Αβέρωφ

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο Γεώργιος Αβέρωφ, δεν υπήρξε απλά ένας μεγάλος εθνικός ευεργέτης, αλλά και ένας σεμνός πατριώτης, που δεν πρόσφερε τεράστια ποσά στην πατρίδα για λόγους υστεροφημίας, αλλά γιατί ήταν συνειδητοποιημένος πολίτης προσανατολισμένος σταθερά στην έννοια της πατριωτικής προσφοράς, χωρίς αντιπαροχές.  Και τρανή απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι με επιστολή του (πολιτικής σημασίας) προς το Βασιλέα Γεώργιο αρνήθηκε να παραλάβει το παράσημο του Σωτήρος!

                Η ιστορική επιστολή αποποίησης του αργυρού παρασήμου του Τάγματος του Σωτήρος, είναι η ακόλουθη, όπως δημοσιεύθηκε στον «Αιώνα» του Τιμολέοντα Φιλήμονα, στις 8 Αυγούστου 1874, με δηκτικά σχόλια:

*Η επιστολή του Γεωργίου Αβέρωφ στον "Αιώνα"

                «Μεγαλειότατε,

                Βαθέως με συνεκίνησεν η τιμή, ής με ηξίωσεν  η Ση Μεγαλειότης, ευδοκήσασα να μοι απονείμη τον αργυρούν σταυρόν του τάγματος του Σωτήρος.

                Επιεικής των μικρών προς την Πατρίδα προσφορών μου κρίσις ενέπνευσε βεβαίως τη Ση Μεγαλειότητι την απόφασιν της βραβεύσεως αυτών, δια της απονομής του παρασήμου τούτου. Ουδείς δε λόγος αρκέσει μοι προς εκδήλωσιν της ευγνωμοσύνης, ήν  αισθάνομαι προς την Σην Μεγαλειότητα, επί τω φιλόφρονι  τούτω παραδείγματι της προς εμέ υψηλής Σου ευμένειας.

                Ορμώμενος όμως εξ αισθήματος αγνής προς την Πατρίδα μου στοργής δεν έκρινα ποτέ πρέπον να δεχθώ ουδέ την ελαχίστην  αμοιβήν , εφ’ οίς η Θεία Πρόνοια μοι παρέχει δυνάμεις να πράττω υπέρ του Έθνους μου, Ήδη δ’ από πολλού εγίνωσκε φρονώ, τούτο η Κυβέρνησις  της Σης Μεγαλειότητος.

                Ό,τι αν πράττω, Μεγαλειότατε, υπέρ ου Έθνους μου, και δεν ηυτύχησα να πράξω μεγάλα, μοι το επιβάλλει η συναίσθησις  του καθήκοντος εκείνου, όπερ οφείλει να διατηρή  ακμαίον  πας πολίτης Έλλην, επιθυμών να ήναι  άξιος της τιμής ταύτης. Οπωσδήποτε αν υπηρετή  πας Έλλην την Πατρίδα αυτού εκπληροί  απλούν καθήκον. Τόσω  δ’ ευτυχεστέρα είναι η πατρίς, όσω  πλείστα τέκνα έχει, γινώσκοντα  και εκπληρούντα  το καθήκον τούτο, μη αποβλέποντα δε εις άλλο βραβείον , παρ’ εκείνο, όπερ αυτή η συνείδησις  δια της επιδοκιμασίας αυτής απονέμει. Αλλ’  όταν, δια της εκπληρώσεως του καθήκοντος  εαυτών οι Πολίτου  Έλληνες συντρέχωσιν  εις την εδραίωσιν του συνταγματικού σου Θρόνου, όταν βλέπωσιν  υπό την κραταιάν  Αυτού αιγίδα προαγομένην  την Ελλάδα και ευημερούσαν ηθικώς και υλικώς, τους δε συνταγματικούς θεσμούς Αυτής λειτουργούντας  κανονικώς και δικαίως  έχουσι  άρα γε ανάγκην κρείττονος ταύτης αμοιβής;

*Εικόνα του αργυρού παρασήμου του Τάγματος του Σωτήρος

                Ως  Έλλην εγώ, ιδία εκ Πατρίδος δούλης, τίνα άλλον πόθον  δύναμαι να τρέφω θερμότερον, παρά να ίδω δια ταύτην  υποφώσκουσαν ημέραν  ευτυχίας; Αλλ’ όπως πληρωθή ο πόθος μου ούτος όπερ έσται η υψίστη και η γενναιοτάτη των αμοιβών, τι άλλο δύναμαι συντελεστικώτερον  να ευχηθώ, ειμή να ίδω καταπαυόμενον  τον κακή τη μοίρα νεμόμενον  από τινος χρόνου την Ελλάδα σάλον, να ίδω τους πάντας περιστοιχούντας  τον συνταγματικόν  Σου Θρόνον, και, δια της πιστής εκπληρώσεως του καθήκοντος, συμπράττοντας τη Ση Μεγαλειότητι εις την εμπέδωσιν της τάξεως και εις την πνευματικήν  και υλικήν ανάπτυξιν  του Έθνους;

                Ναι, Μεγαλειότατε, αύτη είναι μόνη αμοιβή, ην πρέπει να ποθή  πας Έλλην. Η δόξα της Σης Μεγαλειότητος και δόξα ολοκλήρου του Έθνους, είναι το τιμιώτατον  παράσημων δια πάντα Έλληνα. Ευτυχής δεν ο δυνάμενος να είπη, ότι κατά τι συνετέλεσεν  εις ταύτην, δια της εκπληρώσεως του καθήκοντός του.

                Υπό τοιούτων αισθημάτων κατεχόμενος, τολμώ να ικετεύσω την Σην Μεγαλειότητα, ίνα ευδοκήση  ν΄ αναλάβη το απονεμηθέν μοι παράσημον, όπερ σέβομαι μεν και τιμώ, αλλά δεν θεωρώ αναγκαίον. Μοι αρκεί δ’ άλλως η τιμή, η εκ της ευμενούς περί εμού γνώμης της Σης Μεγαλειότητος, και η εκ της επιδοκιμασίας των μικρών προς την πατρίδα υπηρεσιών μου.

                Πεποιθώς, ότι η Ση Μεγαλειότης θέλει εκτιμήσει δικαίως την ειλικρίνειαν  των αισθημάτων μου τούτων, λαμβάνω την τιμήν να παρακαλέσω Αυτήν, όπως δεχθή  την επανειλημμένη έκφρασιν της βαθυτάτης  και θερμής ευγνωμοσύνης, μεθ΄  ής διατελώ της Σης Μεγαλειότητος.

                Εν  Αλεξανδρεία την 24 Ιουλίου 1874

Ευπειθέστατος και πιστός θεράπων

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ» 

      

                Η εφημερίδα «Εθνικόν Πνεύμα» (2 Αυγούστου 1874) είχε σχολιάσει ότι η επιστολή του Γεωργίου Αβέρωφ ήταν «λίαν αξιοπρεπής και μεγίστην  εχούσης την σημασίαν  δια το ορθόν των ιδεών και την παρρησίαν».

                Σε άλλη δημοσίευσή της η ίδια εφημερίδα υπενθύμιζε ότι με χρήματα του Γεωργίου Αβέρωφ είχαν ανεγερθεί στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου οι ανδριάντες του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ και του Ρήγα Φεραίου, και με χρήματά του ολοκληρώθηκε η ανέγερση του Πολυτεχνείου, που είχαν αρχίσει άλλοι δύο Ηπειρώτες ευεργέτες. Υπογράμμιζε επίσης ότι η άρνηση να λάβει το παράσημο δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά το ότι όλοι πρέπει να αποβλέπουν στο βραβείο «όπερ αυτή η συνείδησις δια της επιδοκιμασίας απονέμει».    

 *Η ύψιστη δωρεά του Γεωργίου Αβέρωφ, το θρυλικό θωρηκτό

Οι ευεργεσίες του Γεωργίου Αβέρωφ

                Ο Γεώργιος Αβέρωφ από το Μέτσοβο, κατόρθωσε να κάνει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τεράστια περιουσία. Βοήθησε σημαντικά την ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας ιδρύοντας σχολεία και νοσοκομεία, ενώ έκανε και πολλές φιλανθρωπίες στην Ελλάδα. Διετέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής κοινότητας της Αλεξάνδρειας καλύπτοντας ο ίδιος κατά το ήμισυ τα χρέη της.

Αργότερα, πρόσφερε πολλά χρήματα, για την ενίσχυση της Κρητικής Επανάστασης του 1866, για την επέκταση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, την αναμόρφωση του Καλλιμάρμαρου Παναθηναϊκού Σταδίου και την ανέγερση των ανδριάντων του Ρήγα Φεραίου και του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε' στα Προπύλαια του Πανεπιστήμιου Αθηνών.

Στα κατοπινά χρόνια με χρήματα του Γεωργίου Αβέρωφ ανεγέρθηκε το Εφηβείον, που αργότερα μετατράπηκε σε φυλακές και κατεδαφίσθηκε το 1970. Στον Αβέρωφ επίσης οφείλονται η ανέγερση κτιρίων και ιδρυμάτων όπως η σχολή Ευελπίδων, η Γεωργική σχολή της Λάρισας, το Ωδείο των Αθηνών, της Ελληνικής Φιλαρμονικής της Αλεξάνδρειας κ.α.

Η μεγαλύτερη εθνική ευεργεσία του θεωρείται η δωρεά 2.500.000 χρυσών φράγκων στο Πολεμικό Ναυτικό, για την ναυπήγηση του θρυλικού θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ».

*Ο Σπυρίδων Βαλαωρίτης

Σάλος με τον Σπυρίδωνα Βαλαωρίτη

                Ας επανέλθουμε όμως σε εκείνες τις μέρες της άρνησης παραλαβής του παρασήμου του. Τότε είχε ξεσπάσει σάλος για πράξεις της κυβέρνησης του Δημητρίου Βούλγαρη, γνωστού ως «τζουμπέ» αλλά και από την αποκάλυψη των «Καιρών» ότι ο Σπυρίδων Βαλαωρίτης είχε εισηγηθεί στους  Άγγλους την άρση άρθρων του Συντάγματος στην Ελλάδα, με την οποία δεν συμφώνησαν οι Άγγλοι ούτε ο βασιλεύς Γεώργιος Α΄.

                Ο Βαλαωρίτης το 1849 είχε εκλεγεί βουλευτής της Ιονίου Βουλής. Υπήρξε αντίθετος στην Ιόνια Βουλή, του πρώτου εξαδέλφου του και ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, ο οποίος είχε ταχθεί ανοιχτά υπέρ της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα.

          Αργότερα όμως, όταν τα Επτάνησα ενώθηκαν με την Ελλάδα, ο Σπυρίδων Βαλαωρίτης εξελέγη βουλευτής στη Βουλή των Ελλήνων. Αρχικά είχε εκλεγεί πληρεξούσιος Λευκάδας στη Β΄ Εθνοσυνέλευση του 1862. Αργότερα εξελέγη κατ’ επανάληψη βουλευτής Λευκάδας από το 1867 έως το 1874 και από το 1879 έως το 1885.

         Το 1875 η κυβέρνηση του Δημητρίου Βούλγαρη τον τοποθέτησε διαδοχικά πρεσβευτή στη Στοκχόλμη, την Κοπεγχάγη και το Λονδίνο. Αποστολή του στη βρετανική πρωτεύουσα ήταν να βολιδοσκοπήσει τις προθέσεις των Άγγλων για το ενδεχόμενο κατάργησης του συνταγματικού πολιτεύματος στην Ελλάδα. Η Αγγλική κυβέρνηση απέρριψε αυτό το ενδεχόμενο και η κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη όταν ήρθε στην εξουσία, τον ανακάλεσε στην Αθήνα.

         Ο Σπυρίδων Βαλαωρίτης μετά το θάνατο του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, ακολούθησε τον Χαρίλαο Τρικούπη και στις 26 Φεβρουαρίου 1882, με το παλαιό πάντα ημερολόγιο, εξελέγη και Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων.

*Η κριτική του "Εθνικού Πνεύματος"

                Σύμφωνα με την εφημερίδα «Εθνικόν Πνεύμα» ο Σπ. Βαλαωρίτης πρεσβευτής της Ελλάδας στην Αγγλία είχε εισηγηθεί εμμέσως προς τον υπουργό Εξωτερικών Κλάρεντον «τη συνδρομή της αγγλικής κυβερνήσεως κατάργησιν του Ελληνικού Συντάγματος. Είναι επίσης γνωστόν εκ προτέρων εν Κερκύρα δημοσιεύσεων υπό εφημερίδος του κ. Βαλαωρίτου ότι ο Έλλην ούτος, ο νυν πρεσβευτής της Ελλάδος, ήθελε να κατορθώση δια της εν τη Αυλή των Αθηνών θέσεώς του, Γερουσίαν  ισόβιον  και τιμαριωτικήν (έχουσα δηλαδή ως τιμάρια κτήματα Ελληνικά) και την καθίδρυσιν  πλουτοκρατίας. Εννόει  δε βεβαίως να μεταρρυθμισθή  το πολίτευμα…» (16 Ιουλίου 1874).

 *Ο Χαρίλαος Τρικούπης

Η σύλληψη του Χαρίλαου Τρικούπη

                Στο βαρύ κλίμα των ημερών εκείνων, πρέπει να αναφερθεί και η σύλληψη και φυλάκιση έστω για 24 ώρες του Χαρίλαου Τρικούπη για τα περίφημα άρθρα του στους «Καιρούς» του Πέτρου Κανελλίδη «Τις  πταίει;» και «Παρελθόν και ενεστώς».

Το πρώτο άρθρο με τίτλο «Τις πταίει;» δημοσιεύθηκε στις 29 Ιουνίου 1874, με το παλαιό ημερολόγιο. Με το άρθρο αυτό ο Τρικούπης ασκούσε σφοδρότατα κριτική κατά των Ανακτόρων για τις επεμβάσεις τους στην πολιτική ζωή, που οδηγούσαν στο διορισμό κυβερνήσεων μειοψηφίας και πρότεινε λύση στο οξύ πρόβλημα, γράφοντας:

«Ίνα επέλθει θεραπεία, πρέπει να γίνει ειλικρινώς αποδεκτή η θεμελιώδης αρχή της κοινοβουλευτικής κυβερνήσεως, ότι τα υπουργεία (δηλαδή οι κυβερνήσεις) λαμβάνονται εκ της πλειοψηφίας της Βουλής».

Ήταν η αρχή της δεδηλωμένης, που ισχύει ως σήμερα.

*Το δεύτερο άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη

 Στις 9 Ιουλίου 1874 ο Χαρίλαος Τρικούπης δημοσίευσε και το δεύτερο άρθρο με τίτλο «Παρελθόν και ενεστώς».

Ο Τρικούπης παρουσιάσθηκε στον εισαγγελέα και ανέλαβε αυτός την ευθύνη ως συντάκτης των άρθρων, που ήταν ανώνυμα. Ανακρίθηκε επί τρεις ώρες και προφυλακίσθηκε στις φυλακές Γκαρμπολά.  Έμεινε προφυλακισμένος 24 ώρες και αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση. Δεκαπέντε ημέρες αργότερα απηλλάγη και με βούλευμα των Πλημμελειοδικών. Εναντίον του βουλεύματος ο εισαγγελέας άσκησε ανακοπή, αλλά και οι εφέτες Ιωαννίδης, Οικονόμου, Δυοβουνιώτης, Αντωνιάδης και Μάνος, τον απάλλαξαν στις 9 Αυγούστου 1874 με δικό τους βούλευμα.

Αυτή  ήταν η αρχή, για να σπάσουν οι πολιτικές αγκυλώσεις της εποχής, χάρη στη σθεναρή στάση του Χαρίλαου Τρικούπη.

*Το "Εθνικόν Πνεύμα" ασκεί κριτική...

Αντιδράσεις για τα παράσημα

                Η απονομή παρασήμων με τον τρόπο που έγινε το καλοκαίρι του 1874, «φούντωσε» τις αντιδράσεις και τη γενική δυσαρέσκεια.

Ο Τύπος κατήγγειλε, όχι μόνο την καταχρηστική απονομή παρασήμων με εισήγηση του υπουργείου Εξωτερικών, αλλά και για διορισμούς ανθρώπων χωρίς προσόντα σε σημαντικές θέσεις, όπως συνέβη για παράδειγμα με τον γιό του πρωθυπουργού τον Γεώργιο Βούλγαρη, που διορίσθηκε στη θέση του α’ γραμματέως στην πρεσβεία μας στο Βερολίνο και το διορισμό του Δημοσθένη Βαλαωρίτη, αδελφού του Σπυρίδωνος Βαλαωρίτη. Ο «Αιών» (9 Αυγούστου 1874) αποκαλούσε τον Σπ. Βαλαωρίτη «κραταιό πρόεδρο της Καμαρίλας» και κατηγορούσε τον υπουργό Εξωτερικών Ιωάννη Δεληγιάννη ότι μετέβαλε τις δημόσιες θέσεις «εις αργοληψίας, καθιερών  την βέβηλον  του νεποτισμού αρχήν».

*Η κριτική της "Παλιγγενεσίας"

                Αλλά και για τα παράσημα ο «Αιών» την ίδια μέρα έγραφε: «Περί των παρασήμων ουδέν λέγομεν, όπου κατήντησαν  ταύτα και εις οίαν  αι καταχρήσεις τα περιήγαγον  περιφρόνησιν, πας λόγος είναι περιπλέον». Και πρόσθετε ότι ο Ιωάννης Δεληγιάννης για να φανεί συνεπής και να συμπληρώσει το έργο του «οφείλει ν’ απονείμη  παράσημα και εις τους ίππους της αμάξης και εις τον αμαξηλάτην  του Βαλαωρίτου, ίνα αποδείξει πράγματι την αφοσίωσίν  του και την πίστιν  του εις αυτόν, τον πλήρη  μετασχηματισμόν του».

                Τι είχε συμβεί με τα παράσημα;

                Απλά είχαν παρασημοφορηθεί διάφοροι εκείνες τις μέρες, όπως ο Ι. Καλλίνσκης επιμελητής των ανακτόρων με το Χρυσό Σταυρό των Ιπποτών, ο πρεσβευτής  Σπυρίδων Βαλαωρίτης με το παράσημο των Ταξιαρχών, ο πεθερός του γιου του Σπ. Βαλαωρίτη Α. Ράλλης με τον Χρυσό Σταυρό των Ιπποτών, ο Αργυρούς Σταυρό των Ιπποτών στον αδελφό του πρεσβευτή Δημοσθένη. Η «Παλλιγενεσία» που δημοσίευσε την είδηση διερωτήθηκε: «Πώς δεν επαρασημοφορήθησαν  και οι υπηρέται  του κ. Βαλαωρίτου!».

                Το «Εθνικόν Πνεύμα» (8 Αυγούστου 1874) σχολίασε για το θέμα της απονομής των παρασήμων ότι αυτά δίδονται σε Έλληνες που διέπρεψαν στον υπέρ της ελευθερίας αγώνα, αρίστευσαν σε τέχνες, επιστήμες κ.λπ. και κατέληγε: «Οι Βαλαωρίται  βεβαίως ουδέν των προσόντων τούτων κέκτηνται και ουδέποτε ειργάσθησαν  υπέρ της δόξης του Ελληνικού ονόματος, αλλά τουναντίον κατ’ αυτού, εκτός αν υπηρεσίαι  προς την πατρίδα θεωρούνται αι προς τον θρόνον  χαμερπείς αυτών κολακείαι  και αι προς τον Κλαρενδώνα  κατά του Ελληνικού Συντάγματος προτάσεις».

                Η «Αλήθεια» (7 Αυγούστου 1874) δημοσίευσε την είδηση για την απονομή των παρασήμων και σχολίασε: «Ούτω διετέθησαν τα πάντα σήμερον και παράσημα και θέσεις υπέρ των παρασίτων και ευνοουμένων, δια δε τους έλληνας τι  έμεινεν;  Ούτε κλητήρος  θέσις  υπάρχει δι' αυτούς. Είλωτες κατήντησαν  οι ταλαίπωροι».

                Από όλη αυτή την ιστορία, αξίζει να κρατήσουμε ως παράδειγμα τη στάση του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, ο οποίος απεποιήθη μεν το παράσημο του Σωτήρος, αλλά συνέχισε να προσφέρει τις σημαντικές και γενναιόδωρες προσφορές του προς την Ελλάδα αγόγγυστα, για πολλά χρόνια μετά την ιστορική επιστολή του το 1874. Και επειδή τότε είχε προκύψει η αρθρογραφία Τρικούπη για την καθιέρωση της αρχής της δεδηλωμένης, σημαντικός θεωρείται και ο υπαινιγμός προς τον βασιλέα Γεώργιο Α’  για την ανάγκη κανονικής λειτουργίας των συνταγματικών θεσμών στη χώρα. Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ο Γεώργιος Αβέρωφ είχε βαθιά γνώση της κατάστασης, που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Αιών», «Παλιγγενεσία», «Εθνικόν Πνεύμα», «Καιροί», «Αλήθεια»  1874.