Γράμματα από το μέτωπο- Αρχείο Αδελφών Δεσποτοπούλου

ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΘΕΤΟ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ «ΕΛΛΑΔΑ, 20ος  αιώνας 1920-1930, Α΄ Τόμος»

*Γράμμα από το μέτωπο. Με το όπλο στα χέρια

Γράφει η κ. Δέσποινα Λαμπαδά*

«Αδελφή μου,

Βυθισμένος κάτω από το αμπρί και σε ένα θαμπερό καντίλι φτιασμένο από κουτό κονσέρβας, που το έχουμε να φωτίζει τη σκοτεινή εκείνην τρύπα, γράφω στην αδελφή μου και την παρακαλώ, ας μου γράψει δύο λόγια παρηγορίας και ανακουφίσεως εδώ στην ερημιά. Είμαι ολάρφανος και δεν έχω κανέναν σ’ αυτόν τον κόσμο να με παρηγορήσει, και εάν και η αδελφή μου δεν γράψει, τότες θα με σκεπάσει το ελαφρό χώμα της Ιωνίας».

                Ο λοχίας Εμμανουήλ Μάλαμας, ο οποίος έγραφε τις παραπάνω γραμμές τον Νοέμβριο του 1921, δεν απευθυνόταν σε κάποιο συγγενικό του πρόσωπο, αλλά σε μία από τις Σμυρνιές αδελφές Δεσποτοπούλου, μέλη του συνδέσμου «Η αδελφή του Στρατιώτου».

*Η Νεφέλη Δεσποτοπούλου 

                Με αυτήν ιδιότητα η Νεφέλη, η Γεωργία και η Ιωάννα Δεσποτοπούλου διατηρούσαν αλληλογραφία με πάνω από 200 αξιωματικούς και στρατιώτες από το μέτωπο της Μικράς Ασίας, αλλά και της Μακεδονίας και της Θράκης. Οι κοπέλες έγιναν παραλήπτριες 2.500 και πλέον επιστολών, μέσα από τις οποίες προβάλει μια διαφορετική όψη της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Τόποι και γεγονότα, μάχες και πρόσωπα, οι εναλλαγές της ηρωικής έξαρσης και της απελπισίας, αλλά και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις ανασυντίθενται μέσα από ένα ψηφιδωτό προσωπικών μαρτυριών, η κάθε μια με το δικό τους τόνο και ξεχωριστό ύφος.

                «Παρ’ όλα όμως ταύτα, μη νομίσης ότι δεν έχομεν και τα καλά μας εδώ πέρα. Μάλιστα έχομεν και μερικά καλά άτινα σεις αυτού δεν τα ευρίσκετε ό,τι και αν κάμνητε. Έχομεν λέσχην, θέατρον, μαντολινάτα, εκκλησία, χορούς, τραγούδια και προ παντός ησυχίαν […] Αλήθεια πόσον να με υποχρέωνες αγαπημένη μου αδελφούλα, εάν μου εστέλνατε μερικά Σας βιβλία με την υπόσχεσιν να Σας τα επιστρέψω εις την πρώτην ευκαιρίαν, καθώς και τα περιοδικά που διαβάζητε να μου τα στέλνατε, ιδίως τον Αριστοφάνη για να περνούμεν μερικάς ώρας ευχαρίστους; Τι γέλια που έχομεν κάμει με αυτόν τον Αριστοφάνην με την ύλην που έχει. Αυτόν που μου εστείλατε τον έχω επάνω μου και τον δείχνω εις όσους είναι από το κόμμα σας» γράφει ο υπολοχαγός Εμμανουήλ Κεφαλάκης σε ένα γράμμα του τον Δεκέμβριο του 1921.

*Η Γεωργία Δεσποτοπούλου

                Οι αδελφές Δεσποτοπούλου είχαν μετοικίσει στην Αθήνα μαζί με την μητέρα τους από το 1912, ενώ ο πατέρας και ο αδελφός τους είχαν παραμείνει στην Ιωνία. Το 1918 ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος «Η Αδελφή του Στρατιώτου», με σκοπό του την «ενίσχυσιν του Εθνικού Αγώνος δια παντός μέσου και ιδίως δια την επικοινωνίας με τον Έλληνα πολεμιστήν του μετώπου, της υπέρ αυτού μερίμνης και της παροχής δώρων και ειδών χρησίμων εις τους τραυματίας και τους ασθενείς του πολέμου».

                Οι τρείς αδελφές εντάχθηκαν στο σύλλογο, ανταλλάσσοντας επιστολικά δελτάρια, στέλνοντας άρθρα , φωτογραφίες και δώρα σε εκατοντάδες στρατιώτες οι οποίοι, αναζητούσαν ηθική υποστήριξη, πληροφορίες από την πατρίδα και γενικώς τη διατήρηση συναισθηματικού δεσμού μέσω της επικοινωνίας με νεες κοπέλες, οι οποίες ένιωθαν από την πλευρά τους ότι ανταποκρίνονταν σε ένα πατριωτικό καθήκον.

                Μέσα από τη διαδικασία ωστόσο, μέσα από την οικειότητα που αναπόφευκτα  συνδέεται  με την ανταλλαγή γραμμάτων, οι σχέσεις κάποτε γίνονταν πιο προσωπικές. Ενώ αρχικά οι τρείς αδελφές αλληλογραφούσαν με ψευδώνυμα, στη συνέχεια άρχισαν να χρησιμοποιούν τα πραγματικά τους ονόματα και τη διεύθυνσή τους.

                Η Ιωάννα αποχώρησε από το σύνδεσμο το 1921, μετά το γάμο της και την εγκατάστασή της στην Αμερική, όμως η Γεωργία και η Νεφέλη συνέχισαν να αλληλογραφούν με μερικούς  από τους στρατιώτες ακόμα και μετά το 1922.

                Οι αδελφές Δεσποτοπούλου φύλαξαν επί δεκαετίες το πλούσιο αυτό υλικό, το μεγαλύτερο αρχείο αλληλογραφίας και χειρόγραφων ντοκουμέντων που αναφέρεται στη Μικρασιατική Εκστρατεία, το οποίο, όπως παρατηρεί εύστοχα ο Φώντας Λάδης «μας φανερώνει το έπος και τα πάθη μιας ολόκληρης γενιάς».

                «[…] Επίσης θα ήθελα να σας δείξω και το ιδικόν μου βάραθρον που με ενεδρεύει . Τι αφήκα στην κοινωνίαν και τι θα εύρω όταν απολυθώ. Τι όνειρα έτρεφα την στιγμήν που έσπευσα εθελουσίως εις τας κραυγάς οδύνης της πατρίδος και τι τραχεία πάλη με αναμένει  την στιγμήν που θα παύση να με έχει ανάγκη η πατρίς. Δεν θα θίγω και αυτά, διότι έχουν άμεση σχέση με εκείνα που επιφυλάχθηκα να σας γνωρίσω άλλοτε. Αλλά τι έκαμα; Ως πότε θα γράφω;» (Ανώνυμο, Ξάνθη 13.3.1920).

*Η κ. Δέσποινα Λαμπαδά,είναι ερευνήτρια στο ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α.

Σημείωση της Δέσποινας Λαμπαδά: Το αρχείο των αδελφών Δεσποτοπούλου, σήμερα στο Ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α. το μελέτησε αρχικά ο Φώντας Λάδης, ο οποίος εξέδωσε ένα μέρος του στο λεύκωμα «Χαίρε μέσα από τη μάχη» (Τροχαλία, Αθήνα 1993).

Σημείωση του Παντελή Αθανασιάδη: Κάποιους ελάχιστους φακέλους, που είχα στη συλλογή μου, τους είχα παραχωρήσει στο Φώντα Λάδη, που τους περιέλαβε στο βιβλίο του.    

*Από τον πρόλογο του βιβλίου του Φώντα Λάδη "Χαίρε μέσα από τη μάχη"