Η θρυλική «Καρτερία» και ο τραγικός θάνατος του Άστιγξ

*Αριστερά η "Καρτερία" κατά την υποδοχή του Όθωνος (από Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η «Καρτερία» υπήρξε ένα από τα γνωστότερα πολεμικά πλοία της Επανάστασης του 1821. Επιπλέον υπήρξε το πρώτο παγκοσμίως ατμοκίνητο πλοίο, που χρησιμοποιήθηκε για πολεμικούς σκοπούς. Οι Αμερικανοί εκείνη την εποχή είχαν κατασκευάσει ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο, το οποίο δεν έτυχε να χρησιμοποιηθεί σε ναυμαχίες. Με το πλοίο αυτό συνέδεσε τη ζωή του ο Άγγλος Φιλέλληνας Άμπνεϋ Φραγκίσκος Άστιγξ (Frank Abney Hastings) .

Η ιστορική «Καρτερία» ήταν μικρή τροχήλατη κορβέτα. Οι τροχοί ήταν τοποθετημένοι σε πλευρικές εσοχές. Η ταχύτητά της δεν ήταν μεγάλη. Έφθανε με δυσκολία τα 6-7 μίλια την ώρα και με καλό καιρό.

Το σπουδαιότερο της όμως πλεονέκτημα έναντι των άλλων πολεμικών σκαφών της εποχής ήταν τα πυροβόλα της. Για πρώτη φορά εμφανίζονταν πλοίο εφοδιασμένο με κανόνια που έβαλαν κοίλα βλήματα γεμισμένα με εκρηκτική ύλη. Η αποτελεσματικότητά τους ήταν ακαταμάχητη. Δεν υπήρξαν πλοία που να αντέξουν τα βλήματα εκείνα.

Η ναυπήγηση του πλοίου παραγγέλθηκε στην Αγγλία και πληρώθηκε από την Ελληνική κυβέρνηση, το Φιλελληνικό Κομιτάτο της Βρετανίας και από τον ίδιο τον Άστιγξ. Κατά τον ιστορικό, καθηγητή Κωνσταντίνο Ράδο « Ήτο τοιούτος ο ενθουσιασμός του, τοσαύτη η πεποίθησίς του, ώστε και κατέβαλεν εξ ιδίων του τρείς χιλιάδας λιρών στερλινών, όπως χρησιμεύσουν για την απόκτησιν ατμοκινήτου υπό τον όρον της συμπληρώσεως των απαιτουμένων υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως και της εν Λονδίνω Φιλελληνικής Εταιρείας».

*Ο Άστιγξ. Πορτρέτο από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο 

Κατά τον Σπύρο Μαρκεζίνη η εμφάνιση της «Καρτερίας» εντυπωσίασε και παρά τις ελλείψεις της «εδικαίωσε τον Άστιγγα επιμένοντα εις την αγοράν ατμήλατων σκαφών». Γράφει επίσης στην Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος (1828-1964) ότι η «Καρτερία» παραδόθηκε στην Ελλάδα με καθυστέρηση 15 μηνών και έφτασε στη χώρα μας μετά από αβαρίες κατά τη διάρκεια του πλου από την Αγγλία. Και ότι η δράση της δεν ήταν ανάλογη με τις προσδοκίες των Ελλήνων και παρά τις έξοχες ικανότητες του Άστιγξ.

Στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τα οποία σώζονται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής υπάρχει ένα έγγραφο του Βουλευτικού Σώματος από το Ναύπλιο προς το Εκτελεστικό Σώμα, με ημερομηνία 19 Ιουλίου 1824. Με το έγγραφο αυτό εγκρίνεται από τότε η αγορά ατμοκίνητου πλοίου.  

Από το πρώτο αυτό ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο έχει περισωθεί και βρίσκεται στο Εθνολογικό Μουσείο το ακρόπρωρό του.  Είναι από σκούρο ξύλο και παριστάνει αρχαίο Έλληνα πολεμιστή, ψηλό και εύσωμο, ο οποίος φοράει περικεφαλαία. Στο δεξί του χέρι κρατάει ξίφος. Φοράει μανδύα, ο οποίος από τον άνεμο έχει μαζευτεί στη ράχη του, σχηματίζοντας πτυχές.

*Η "Καρτερία" σε λιθογραφία του Κρατσάιζεν

                Η «Καρτερία» είχε καταπλεύσει στο λιμάνι του Ναυπλίου στις 3 Σεπτεμβρίου 1826.

Η ατμοκίνητη κορβέτα εκτός από τη συμμετοχή της σε ναυμαχίες, με τον μεγάλο σημαιοστολισμό της πήρε μέρος και στην υποδοχή του νέου βασιλέως  Όθωνος τον Ιανουάριο του 1833, στο Πρίντεζι, μαζί με την αγγλική φρεγάτα «Μαδαγασκάρη», την γαλλική κορβέτα «Κορνηλία» και την ρωσική «Άννα».

Το 1822 ευρισκόμενος στην Κόρινθο ο Άστιγξ, έστειλε επιστολή στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο τονίζοντας: «Δεν θα σας βαρύνω με την καταρίθμησιν των θυσιών ας υπέστην προς υπηρέτησιν της Ελλάδος. Ήλθον αυτόκλητος…». Και σε άλλο σημείο υπογράμμιζε: « Ό,τι ζητώ παρά της Υψηλότητός σας είναι μόνον να υπηρετήσω, χωρίς να έχω την δύναμιν να βλάψω την πατρίδα σας».

*Προσωπογραφία του Άστιγξ, από τον Γερμανό φιλέλληνα Κρατσάιζεν

Ο μαρτυρικός θάνατος του Άστιγξ

Το 1828 και ενώ ο Καποδίστριας είχε αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας, ο Άστιγξ μαζί με τον Μανόλη Τομπάζη είχαν διορισθεί «διευθυντές των ναυτικών υποθέσεων» και σχεδίαζαν την διοργάνωση του ναυτικού.

Το Μάρτιο εκείνης της χρονιάς ετοίμασαν μια συντονισμένη επιχείρηση από ξηρά και θάλασσα εναντίον του Ρίου, του Αντιρρίου και της Πάτρας, για υποχρεώσουν τους Τούρκους να εκκενώσουν το Μεσολόγγι. Ο Άστιγξ έπλεε με την «Καρτερία» έξω από τη Βοστίτσα (το Αίγιο) όταν ήρθε εντολή του Μαυροκορδάτου να πάει ο Άγγλος αξιωματικός στην Αίγινα για να του αναθέσει ο Καποδίστριας καινούργιες ναυτικές επιχειρήσεις. Ο Άστιγξ στα τέλη Απριλίου 1828, καθυστέρησε, γιατί προτίμησε να συναντηθεί με τον Άγγλο Τσώρτς στο Βασιλάδι για να εξετάσουν την κατάσταση στη νοτιοδυτική Ρούμελη. Εκεί ενεπλάκη σε επίθεση των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων, κυρίως στην περιοχή Ανατολικού. Αυτό συνέβη στις 11 Μαΐου 1828, όταν ο ελληνικός στολίσκος πλησίασε το Ανατολικό και άρχισε να βάλλει κατά των Τούρκων, που ήταν οχυρωμένοι εκεί, χωρίς όμως να επιφέρει τα ποθούμενα αποτελέσματα.

Οι Έλληνες έριχναν «κονγκρεβιανούς πυραύλους»!!! Τι ήταν αυτοί οι πύραυλοι; Ήταν ρουκέτες,  που είχε σχεδιάσει ο Άγγλος συνταγματάρχης Ουίλιαμ Κόνγκριβ και είχαν πάρει το όνομά του. Οι Άγγλοι τις χρησιμοποίησαν σε πολλές μάχες σε διάφορα μέρη της Γης.

Ο Άστιγξ που είχε ανησυχήσει γιατί ο στολίσκος προχώρησε χωρίς να έχει πάρει διαταγή, μπήκε σε μια βάρκα για να πάει στα καράβια να διευθύνει αυτοπροσώπως την επίθεση. Παγιδεύτηκε όμως σε ένα σημείο που οι Τούρκοι είναι τοποθετήσει πασσάλους . Εκεί τους χτύπησαν οι Τούρκοι και τραυμάτισαν πολλούς. Ανάμεσα τους και ο Άστιγξ στο αριστερό χέρι. Η επιχείρηση δεν είχε επιτυχία. Ο στολίσκος απομακρύνθηκε και ο Άγγλος αξιωματικός μεταφέρθηκε στην «Καρτερία» που έπλευσε αμέσως προς το Βασιλάδι. Το τραύμα του αρχικά δεν θεωρήθηκε σοβαρό. Ούτε ο ίδιος έδωσε σημασία. Στις 16 Μαΐου πιστεύοντας ότι το τραύμα του επουλώνεται άρχισε να οργανώνει νέα επιχείρηση κατά του Ανατολικού.

*Η "Καρτερία"

Η μόλυνση όμως του τραύματος δεν υποχώρησε και στο Βασιλάδι δεν υπήρχε χειρουργός να το θεραπεύσει. Ο Άστιγξ μεταφέρθηκε επειγόντως τελικά στη Ζάκυνθο. Εκεί οι γιατροί είδαν ότι, ακόμα και να κόψουν το χέρι του τραυματία δεν θα έσωζαν τη ζωή του. Έτσι ο Άστιγξ μεταφέρθηκε στο λοιμοκαθαρτήριο της Ζακύνθου, όπου πέθανε μέσα σε βασανιστικούς πόνους, στις 20 Μαΐου σε ηλικία 34 ετών. Η σορός του μεταφέρθηκε αρχικά στο Λουτράκι και τελικά τοποθετήθηκε σε κρύπτη της εκκλησία του Ορφανοτροφείου της Αίγινας. Η κηδεία του υπήρξε πάνδημη και σ’ αυτήν παρέστη και ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ένα χρόνο μετά το 1829 , η σορός του με το πλοίο «Καρτερία» και συνοδεία άλλων 10 πολεμικών πλοίων μεταφέρθηκε στον Πόρο όπου και ετάφη. Στην τελετή μίλησε για τον Άγγλο Φιλέλληνα, ο Σπυρίδων Τρικούπης. Το δραματικό περιστατικό του τραυματισμού επιβεβαιώνει, με αναφορά στα «Απομνημονεύματά» του και ο Ιθακήσιος αγωνιστής Διονύσιος Ευμορφόπουλος.

Ο Άστιγξ υπήρξε ειλικρινής φιλέλληνας, υπηρέτησε την υπόθεση της Ελληνικής Επανάστασης με γενναιότητα και αυταπάρνηση, με ηρωισμό και αυτοθυσία. Ο Σκώτος στρατηγός Τόμας Γκόρντον, που υπηρέτησε στην Ελληνική Επανάσταση  και έγραψε την ιστορία της, υπογράμμισε σχετικά ότι αν υπήρχε κάποιος πραγματικά χρήσιμος φιλέλληνας αυτός ήταν ο Άστιγξ. Δεν πληρωνόταν από την Ελλάδα, και διέθεσε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για να συντηρεί την «Καρτερία». Ο Άστιγξ ως Άγγλος αξιωματικός του ναυτικού είχε συμμετάσχει στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ με το λόρδο Νέλσον, αλλά αργότερα εγκατέλειψε το βρετανικό ναυτικό και έζησε στη Γαλλία για έναν χρόνο, πριν έρθει στην Ελλάδα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Άστιγξ ήταν από τους πρώτους, που έδειξε εμπιστοσύνη στην ελληνική ναυτοσύνη και επέμεινε ότι η Ελλάς πρέπει να αποκτήσει ναυτική ισχύ. Σε ένα υπόμνημά του, το 1823 επιχειρηματολογούσε υπέρ της χρήσης ατμόπλοιων, οπλισμένων με βαριά κανόνια, εναντίον του τουρκικού στόλου. Το υπόμνημά του, που αν ανακοίνωσε ο λόρδος Μπάϋρον, με ορισμένες τροποποιήσεις κατατέθηκε και στην ελληνική κυβέρνηση το 1824. Σ’ αυτό ο Άστιγξ έγραφε:

«Εν πρώτοις καταθέτω ως αξίωμα ότι η Ελλάς δεν δύναται να επιτύχη αποφασιστικόν τι πλεονέκτημα επί των Τούρκων άνευ οριστικής ναυτικής υπεροχής. Καθότι είναι αναγκαίον να τους εμποδίζει να επιβοηθώσιν τα φρούριά των και επισιτίζωσιν τους στρατούς των δια θαλάσσης».    

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ:

*Σπύρου Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος (1828-1964)» Εκδόσεις Πάπυρος.

*Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών.

*Γεωργίου Φίνλεϋ «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» (Μετάφραση Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη) Έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.