Μνήμες για τον Εμφύλιο με ανθρώπινες ιστορίες από τον γενέθλιο τόπο (4)

*Βελούχι (Τυμφρηστός) με τα πρώτα χιόνια: «η Κεφαλή του Δία», μια από τις ονομασίες της κορυφής,  όπως την ονόμαζε ο Ευάγγελος Καλαντζής, υπουργός του Παπάγου, χωριανός, όπως φαίνεται από την περιοχή«Λελούδα» του χωριού. Η περιοχή, κάτω της δεξιά, το «Ξηροβούνι», υπήρξε πεδίο μαχών του Ε.Σ με τον Δ.Σ. (Φωτοδάνειο από Ομάδα F/B του χωριού).

*Σε ένα χωριό της Δυτικής Ορεινής Φθιώτιδας,

στα ριζά του Βελουχιού

*Ακούγοντας τους παλιούς αντάρτες

Γράφει ο κ. Νίκος Δ. Παπαδιονυσίου

Μήλιος: 30-07-2006, Κυριακή, βρισκόταν με τη σύντροφό του στον γενέθλιο τόπο του, το χωριό του, να παρακολουθήσει τη Συνέλευση του Συλλόγου των απανταχού συγχωριανών του. Έκπληξη του προκάλεσε, το για πρώτη φορά εξομολογητικό ξάνοιγμα απέναντί του από τον Μήλιο (Αιμίλιο Δ.).

Χωρίς να τον ρωτήσει τίποτε σχετικό ο ίδιος, όπως είχε κάνει πριν περίπου 45 χρόνια χωρίς να πάρει απάντηση, τον απέφυγε μάλιστα τότε, ο Μήλιος το έκανε πιθανά γιατί αισθάνθηκε ότι του το χρωστούσε βλέποντας ότι πλησιάζει το τέλος. Αυτό, καθώς θυμήθηκε τον δισταγμό του να του μιλήσει τότε και έχοντας ίσως πληροφορηθεί για την συμπαθητική του αντιμετώπιση και ανοχή του και για τους αντάρτες, ειδικά αυτούς που ξεκίνησαν από την Εθνική Αντίσταση πριν μπουν στον Εμφύλιο...

Μπροστά στη σύντροφό του, σημαντικά νεώτερη, που μεγαλωμένη στον Πειραιά  χωρίς κανένα σχετικό βίωμα εκτός από τα ακούσματα από τον έφεδρο λοχία πατέρα της στον Εμφύλιο, παρακολουθούσε έκπληκτη, ο Μήλιος, ο τελευταίος επιζών οπλίτης, αντάρτης του Δ.Σ από το χωριό, 86-87 χρόνων, ψηλός, ανδροπρεπής, λεβέντης παρ’ όλα του τα χρόνια, άντρες σαν κι’ αυτόν δύσκολο να υπάρξουν πια, με περίπου την ίδια παλιά ορεσίβια λαλιά, άρχισε τον μονόλογό του. Ήσαν  καθισμένοι στο πεζούλι, στη σκιά, κάτω απ’ τον αιώνων πλάτανο στο χοροστάσι της Αγίας Τριάδας, αμέσως μετά τη λειτουργία που παρακολούθησαν, μετά την ανταλλαγή κάποιων κοινοτυπιών. Μονόλογο λιγόλογο, δωρικό όπως όλη του η εμφάνιση και συμπεριφορά, κοφτό, όπως πάντα μιλούσε στη ζωή του, κόβοντας ολόκληρες προτάσεις λες και θεωρούσε, και πραγματικά ήταν το περιεχόμενό τους αυτονόητο.

*Στον κάτω πλάτανο και μέρος από το χοροστάσι της Αγίας Τριάδας του χωριού

- Τι  ‘μασταν μείς;. Φουκαριάρικα, νηστικά, χωρίς τσαρούχι στο πόδι χωριατάκια. Με γυμνά ποδάρια στο χιόνι, χειμώνα, να πάμε σχολειό. Με γυμνά ποδάρια, ένα ντορβά με μπομπότα και τραχανά να βγάλουν την βδομάδα, να παν στο Καρπενήσι όσα παιδιά του γυμνασίου, πάνω απ’ τις Ράχες.

 Όλοι ήμασταν εδώ πάνω γραμμένοι στο Κόμμα.

Μας πήγαιναν μια από δω, μια από κει. (Εννοούσε τις ατέλειωτες πορείες τους).

Οι άλλοι, κάτω στο κάμπο, οι περισσότεροι ήσαν ταγματασφαλίτες.  Ανέβαιναν με   τους Γερμανούς και μας καίγανε.

Όταν γυρίσαμε και παραδοθήκαμε, μας άρπαξαν. Μας πήγαν Λαμία.

Ήταν ένας εισαγγελέας …Κινίνος!.

Δεν θέλησε να τον διακόψει, να τον ρωτήσει αιφνιδιασμένος από την ονομασία ή χαρακτηρισμό του εισαγγελέα  αν πρόκειται για επίθετο ή για τη παρομοίωσή του με τη πίκρα του τότε χρησιμοποιούμενου για την ελονοσία θεόπικρου, κίτρινου κινίνου του οποίου είχε  την εμπειρία από ελονοσία στα βρεφικά του και παιδικά ταξίδια για το χωριό περνώντας από Κωπαΐδα με τα κουνούπια της. Όπως το πρόφερε όμως, έμοιαζε σαν να το αργομάσαγε βασανιστικά, υποχρεωμένος να μην το καταπιεί, αισθανόμενος όχι μόνο στο στόμα του αλλά και βαθιά στη ψυχή του όλη την θεόπικρη γεύση του, όχι απλά την πικρίλα που αισθανόταν κάποιος που κατάπινε κινίνο. Τόση ήταν, παρά τα χρόνια που πέρασαν, η απέχθεια, το δέος, η φρίκη, η ανατριχίλα που ένοιωθε και αποτυπωνόταν σε όλο του το πρόσωπο,  σαν να ήταν και τώρα μελλοθάνατος, ακόμα και τώρα, μετά τόσα πολλά χρόνια.

-Κακόψυχος!, συνέχισε τρέμοντας, ο Μήλιος. Κάθε μέρα έστελνε καμιά δεκαπενταριά παιδιά από μας και τα ντουφέκιζαν έξω από τη Λαμία. Εμάς, του χωριού μας, μας έσωσε ο Σιδερογιάννης, ο πρόεδρός μας της  Κοινότητας. Παρουσιάστηκε στο Δικαστήριο, ορκίστηκε και είπε :

                 -Αυτά είναι δικά μου παιδιά. Αφήστε τα ήσυχα!. Μεγάλος άνθρωπος!.

Η εικόνα του Γιάννη Σιδέρη, του Σιδερογιάννη, σαν με κλικ εμφανίστηκε στην οθόνη του. Ταυτόχρονα λειτούργησε το μνημονικό του από διαβάσματα για τις εκτελέσεις της Άνοιξης του 1948 από το στρατοδικείο Λαμίας. Ο περιβόητος "Κινίνος" απάγγελνε καθημερινά καταδίκες κι΄ οι εκτελέσεις τα χαράματα στην "Ξηριώτισσα", δίπλα στο νεκροταφείο Λαμίας, έσπερναν τη φρίκη…

*Έξω από το σπίτι, στην αυλή, του Μήλιου στο χωριό. Γλυπτά του από ιλυόλιθο και μάρμαρο. Αυτοδίδακτος, μαθήματα γλυπτικής πήρε από τον Στέλιο Υφαντή, εκκλησιαστικό ξυλογλύπτη της Ρούμελης, συγχωριανό του, σύμφωνα με πρόσφατη μαρτυρία αδελφής του Μήλιου.

……………………………………………………………

Σιδερογιάννης- Σιδερογιάννενα

Ο Σιδερογιάννης ήταν ελληνοαμερικάνος συνταξιούχος, δεξιός. Νονός του θείου Βαγγέλη. Είχε γυρίσει κι΄ επανεγκατασταθεί στο χωριό πριν τον Πόλεμο. Ο λόγος του, λόγω υπηκοότητας, σεβαστός στους στρατοδίκες. Τελευταία φορά που τον είδε ήταν Φλεβάρης του 1971, όταν όλο το σόι ανέβηκε στο χωριό να θάψει τον παππού Στέλιο. Το σπίτι του δεν τους χωρούσε να κοιμηθούν βράδυ. Αυτός  κοιμήθηκε στο Σιδηρογιαννέικο, ένα μικρό σπιτάκι, στη κουζίνα, σ΄ ένα ντιβάνι, με πυρωμένη τη στόφα, σκεπασμένος με μια σκούρα βαριά βελέντζα κατάσαρκα,  χωρίς πιτζάμες, να ζεσταθεί, με το χιόνι έξω ένα μέτρο. Τον περιποιήθηκαν. Το πρωί του έφεραν καυτό γάλα κατσικίσιο με ξερή  μπομπότα και καφέ πριν το τσιγάρο του.

Τους ξανάβλεπε με την Σιγερογιάννενα για μερικά χρόνια. Αργότερα μόνη την Σιδερογιάννενα, ο Σιδερογιάννης είχε φύγει. Σε μερικά χρόνια έφυγε κι΄ αυτή. Περίπου 1990, περνώντας στη βόλτα τους στο μονοπάτι έξω από το σπιτάκι τους με τον Βαγγέλη και τον Κώστα, το είδε ερειπιώνα με κάποια κουρέλια να κρέμονται και μερικά άχρηστα οικιακά τους σκεύη. Δεν είχαν παιδιά ή κοντινούς να ενδιαφερθούν γι΄ αυτό το σπιτάκι, να το κρατήσουν. Κτισμένο με πέτρα και λάσπη, όπως όλα τα παλιά, πήραν νερά οι τοίχοι απ΄ τα χιόνια που έλιωναν απ΄ τα  καταστραμμένα κεραμίδια, φούσκωσε κι΄ έπεσε..

………………………………………………………………..

Κάποιος στηριγμένος στη γκλίτσα του παρακολουθούσε από καμιά δεκαπενταριά μέτρα χωρίς ν’ ακούει. Καθώς άκουγε τον Μήλιο, τον έβλεπε να παρακολουθεί τα χείλη του, να βασανίζεται, προσπαθώντας να τα διαβάσει. Ταυτόχρονα μιλούσε με άλλους, κάποιους γηραιούς χωριανούς. 

Κάποιον του θύμιζε…

-Ποιος είναι αυτός με την γκλίτσα που μας κοιτά ρε Μήλιο;

-Δεν τον θυμάσαι;.  Ο Β…!,

Είπε το παρατσούκλι που του είχαν δώσει χωριανοί από παιδί, παρατσούκλια που δίνονταν πάντα σύμφωνα με κάποια πράξη ή τον χαρακτήρα του αποδέκτη τους.

Τον θυμήθηκε. Είχε να τον δει πολλά χρόνια. Τέσσερα- πέντε χρόνια  μεγαλύτερός του, παλαβός από τότε, τον είχε κάνει χωροφύλακα κι’ αυτόν ο συγχωριανός  τους υπουργός,  του είπε ο Μήλιος. Τον κάλεσε μ’ ένα νεύμα κι’ ήρθε κοντά, όταν είδε ότι δεν είχε να προσθέσει ο Μήλιος κάτι άλλο. Αυτός τον είχε ήδη αναγνωρίσει ή είχε μάθει ρωτώντας ποιος είναι και θα πήρε τη συνηθισμένη απάντηση:

-Ο Νίκος της Δέσπως του Μπαρμπαστέλιου.

Αντάλλαξαν κάποιες κοινοτυπίες για τα παλιά, για τ’ αδέλφια, τις αδελφές του. Φεύγοντας απ’ το χοροστάσι, τον κράτησε από το μπράτσο πίσω εμποδίζοντάς τον. Μπροστά πήγαινε η σύντροφός του με τον Μήλιο και την κόρη του.

Του λέει ψιθυριστά κοιτώντας τον πονηρά με εκείνο το μοχθηρό, το είχε από παιδί, ψεύτικο χαμόγελο του αδέξιου υπερδεξιού:

-Καταλαβαίνω τι σου’ λεγε τόση ώρα αυτός. Μη πιστεύεις τίποτε !.

Και αυτό,  57 τότε χρόνια μετά τη λήξη του Εμφύλιου!.

Του έκανε εντύπωση η αγάπη, η στοργή, η θαλπωρή προς τον πατέρα της από την κόρη του, μια όμορφη, ψηλή σαν και τον ίδιο, σοβαρή, ολιγόλογη, σχεδόν δωρική λεβέντισσα 40άρα. Ίσως να την είχε ιδεί παλιότερα. Το βλέμμα της με φροντίδα συνεχώς πάνω στον πατέρα της, να προλάβει κάθε του επιθυμία, να τον κανακεύει. Περνούσε τουλάχιστον ήρεμα γηρατειά, χήρος από χρόνια. Ήταν από τα παιδικά  του χρόνια τόσο μεγάλη η συμπάθειά του γι’ αυτόν τον άνθρωπο. Του ζήτησε και κάθισε δίπλα του σε κάποιο μνημόσυνο- τραπέζι που προέκυψε απροσδόκητα για συγχωριανό. Αυτόν και την σύντροφό του τους κάλεσε η χήρα του. Επειδή ήταν μαζί τους πιθανά, κάλεσε και τον Μήλιο. Δεν πρόσεξε αν κάλεσε την κόρη του που δεν ήλθε. Ο Μήλιος δέχτηκε αμέσως την πρόσκληση με τη προτροπή της.

-Πήγαινε πατέρα!.

Αισθανόταν ωραία που τον είχε δίπλα του και αντάλλασσαν σποραδικά κάποια κουβέντα. Καταλάβαινε πως κι’ αυτός το ίδιο αισθανόταν. Λες και γύρισαν τα χρόνια πίσω. Λες και βρίσκονταν στα παλιά, αμέσως μετά τον Εμφύλιο, χρόνια του ζωντανού χωριού. Ποιος ξέρει αν θα ξαναντάμωναν στον κόσμο αυτό. Αυτό πέρασε για λίγο απ’ το μυαλό του.

Τον θυμάται το 1952- 53, απόγευμα καλοκαίρι, όταν μπήκε στο μαγαζί, παιδάκι αυτός. Το ένα του μπατζάκι διπλωμένο και ανεβασμένο στο γόνατο, η γάμπα του μπαταρισμένη μ’ ένα καθαρό άσπρο πανί.

-Τι είν’ αυτό ορέ Μήλιο; τον ρωτούν.

-Τίπτααα!. Μ΄ έφαγ΄ μια οχιά.

Τον δάγκωσε μια οχιά καθώς δούλευε στο χωράφι. Κι’ αυτός, ήρεμος, ψύχραιμος, πύρωσε στη φωτιά στα γρήγορα «τη σουγιά» κι’ άνοιξε τη γάμπα του να διώξει το δηλητήριο, όπως εξήγησε.

Τον θυμάται πάλι την ίδια χρονιά σ’ έναν αργό απογευματινό τους περίπατο πίσω από το τότε αλώνι του Πάνω Μαχαλά. Ο ήλιος έδυε. Ήσαν οι τρεις τους με τον θείο του Βαγγέλη σ’ ένα στενό μονοπάτι, κλειστό κι’ αυτό, από χρόνια απερπάτητο. Μόλις είχαν ανάψει το καντηλάκι στο παλιό εικονοστάσι. Στο μονοπάτι για Μερκάδα. Βλέποντάς τον, ερχόταν πίσω του, να πηγαίνει να σπρώξει με το πόδι κάτι που νόμισε για «μπακακάκι», βατραχάκι, στη μέση του μονοπατιού, τον άρπαξε σαν πούπουλο με τα δυο του χέρια σηκώνοντάς τον ψηλά, απομακρύνοντάς τον από τον κίνδυνο, την ίδια στιγμή που η μικρόσωμη κουλουριασμένη οχιά,  ύψωνε γοργά το κεφάλι της ν’ αμυνθεί χύνοντας το δηλητήριό της.

*Η πηγή «Λιβαδάκι» του χωριού όπως αναπαλαιώθηκε. Σ΄ αυτήν και στη θέση «Λελούδα», λίγο ψηλότερα, περνούσε την ώρα του παιδί και έφηβος, σύμφωνα με έγκριτο συγχωριανό δημοσιογράφο, ο Θανάσης Κλάρας όταν παραθέριζε προπολεμικά με την οικογένειά των γονιών  του. Διάβαζε τα επαναστατικά βιβλία του κι΄ αγνάντευε το Βελούχι.. Όταν ήλθε η ώρα του, διάλεξε τ΄ όνομά που νόμιζε ότι του ταίριαζε: Άρης Βελουχιώτης!..

25 Μάρτη 2007, πριν κλείσει χρόνος, έμαθε τυχαία ότι ο Μήλιος «έφυγε».

Στενοχωρήθηκε σαν για πολύ κοντινό του, πολύ δικό του. Ευχήθηκε νοερά να είναι ελαφρύ το χώμα του χωριού τους που τον σκεπάζει. Κρίμα που δεν έμαθε έγκαιρα το φευγιό του, να συμμετάσχει στο ξεπροβόδισμά του. Να του κουνήσει το μαντήλι.

 Νίκος Δ. Παπαδιονυσίου

28 Αυγούστου 2016

Υστερόγραφο: Από λάθος του διαχειριστή της σελίδας, προηγήθηκε η δημοσίευση του 5ου άρθρου αυτής της σειράς του κ. Νίκου Παπαδιονυσίου. Για το λόγο αυτό δημοσιεύεται σήμερα το 4ο άρθρο, που έπρεπε να είχε προηγηθεί. Συγγνώμην!