Οι Κρήτες εθελοντές στην απελευθέρωση της Χίου

*Από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, της 14ης Δεκεμβρίου 1912

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Σημαντική στην απελευθέρωση της Χίου, ήταν η συμβολή των Κρητών εθελοντών. Είναι μια παράμετρος, που συνήθως την αγνοούμε αν και η αποφασιστική συμβολή τους με την εγνωσμένη μαχητικότητά τους,  συνετέλεσε στο στέριωμα της νίκης.

Το παλαιό ημερολόγιο έγραφε 11 Νοεμβρίου του 1912, ημέρα Κυριακή, εορτή των πολιούχων της Χίου Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου. H παρέμβαση των προξένων για ειρηνική παράδοση των Τούρκων, απέτυχε.  Οι Τούρκοι αγωνίζονταν να εμποδίσουν την απόβαση των Ελλήνων, που ξεκίνησε στις 3.15΄ το απόγευμα της 11ης Νοεμβρίου και ολοκληρώθηκε στις 7 το βράδυ της ίδιας μέρας. Η Τουρκική αντίδραση κάμφθηκε, μετά το βομβαρδισμό, που δέχτηκαν οι τουρκικές θέσεις από τα πλοία του ελληνικού στόλου. Οπισθοχώρησαν σε ασφαλέστερα μέρη, της περιοχής των Καρυών, της Μονής Αγίου Μάρκου και της Νέας Μονής.

*Η Χίος πανηγυρίζει την απελευθέρωσή της

Την επόμενη, 12 Νοεμβρίου 1912, ο ελληνικός στρατός, που είχε σταθμεύσει την προηγούμενη στην περιοχή Κοντάρι, εισήλθε στην πόλη της Χίου. Οι Χιώτες υποδέχθηκαν τους απελευθερωτές με πρωτοφανή ενθουσιασμό και χαρά.

Παρά την απελευθέρωση, για πολλές μέρες η Χίος ζούσε με την αίσθηση του πολέμου, καθώς μέρα και νύχτα ακούγονταν οι βομβαρδισμοί και η προσπάθεια των Ελλήνων να εξαντλήσουν τους Τούρκους, που υπολογίζονταν σε 2000-2.500 στρατιώτες και αξιωματικούς.

 Η «Ακρόπολις» του Βλάσση Γαβριηλίδη σε ανταπόκριση από τη Χίο έγραφε: «Ούτω παρήρχοντο αι ημέραι εν αδημονία και απογοητεύσει και μόνον οι αδιάκοποι τυφεκοβολισμοί εκ παντοίων σημείων έπληττον τα ώτα ημών ημέρα και νυκτί συνεχώς από των ορέων». 
 Αξίζει να σημειωθεί ότι από τα αγκυροβολημένα πλοία «Μακεδονία» και «Αρκαδία» επλήττοντο οι θέσεις των Τούρκων με κανονιοβολισμούς. Στις ελληνικές δυνάμεις που υπήρχαν στη Χίο προστέθηκαν και δύο τάγματα από τη Μυτιλήνη υπό τους ταγματάρχες Μανουσάκη και Παυλόπουλο, που έφεραν μαζί τους ένα πεδινό και ένα ορεινό πυροβόλο τύπου Σνάϊντερ- Δαγκλή.

*Οι γυναίκες της Χίου έδειξαν την αλληλεγγύη τους στους τραυματίες

Οι Τούρκοι υπό τον συνταγματάρχη Ζεχνή, καυκασιανής καταγωγής, κλήθηκαν να παραδοθούν, αλλά έθεταν όρους που δεν δέχονταν οι Έλληνες. Έτσι πραγματοποιήθηκε η γενική επίθεση, που κατέληξε στην αιχμαλωσία του Ζεχνή και των δυνάμεών του.

*Ο συνταγματάρχης Ζεχνή Μπέης

Ας δούμε όμως τι είχε προηγηθεί.

Από τα τέλη Νοεμβρίου ο αρχηγός του στρατού στη Χίο συνταγματάρχης Ν. Δελαγραμμάτικας (με καταγωγή από την Άνδρο), επειδή υπήρχαν πολλοί Τούρκοι που δεν παραδίδονταν και λεηλατούσαν τα ορεινά χωριά, είχε διατάξει τα ένοπλα σώματα των Κρητών εθελοντών, να εκκαθαρίσουν την ορεινή περιοχή κυρίως στις κορυφογραμμές των Αρβανίτικων.

*Έτσι βομβαρδίστηκαν οι Τούρκοι στη Χίο. Από την εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, 21-11-1912 

Ένα από τα πρώτα θύματά τους είχαν νωρίς οι Κρήτες εθελοντές.  Έχασε τη ζωή του πολεμώντας, ο οπλαρχηγός Πέρρος ή Περράκης Γεώργιος. Λίγα χρόνια νωρίτερα είχε πάρει μέρος στην Μακεδονικό Αγώνα, ως σωματοφύλακας του Παύλου Μελά. Το σώμα του αποτελούσαν Κρητικοί από Ασφένδου Σφακίων. Τραυματίσθηκε επίσης ο οπλαρχηγός Καυκάλας Χρήστος από τις Κεραμιές.

*Ο οπλαρχηγός Πέρρος ή Περάκης 

 Ωστόσο στις 13 Δεκεμβρίου1912, ήταν ημέρα Πέμπτη, ο οπλαρχηγός Μανούσος Ευαγγελινός με 30 ευσταλείς Κρητικούς, ανάμεσα στους οποίους ήταν οι Μ. Καραβανάκης, Μ. Δοντάκης, Ι. Κατσαρντάκης, Γ. Ξηρουχάκης, Π. Λυωνάκης κ.ά.  διατάχθηκαν από τον συνταγματάρχη Δελαγραμμάτικα να καταλάβουν τη θέση Δαφνώνας. Εκεί το σώμα του καπετάν Ευαγγελινού ενώθηκε με το σώμα του άλλου Κρητικού οπλαρχηγού καπετάν Λευτέρη Νινωλάκη. Τα δύο σώματα εθελοντών διατάχθηκαν να καταλάβουν την επίκαιρη τοποθεσία Μπαφλίδα. Έγινε σκληρή μάχη με μεγάλη Τουρκική δύναμη, αλλά τελικά οι Κρητικοί κατέλαβαν στις 16 Δεκεμβρίου τη Μπαφλίδα και έτρεψαν σε φυγή τους Τούρκους, σκοτώνοντας τρεις και τραυματίζοντας έξι.

*Οι Χιώτες έσπευσαν αμέσως να βοηθήσουν το έργο του στρατού

                Πέρασαν τρείς μέρες, με αλλεπάλληλες μάχες, αφού οι Τούρκοι προσπαθούσαν επίμονα να ανακαταλάβουν τη θέση Μπαφλίδα. Τελικά οι Κρήτες εθελοντές πραγματοποίησαν αντεπίθεση το πρωί της 20^ης Δεκεμβρίου 1912 και κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους Τούρκους και από τις θέσεις που κατείχαν ψηλότερα από τη Μπαφλίδα. Στην αντεπίθεση αυτή συνελήφθησαν 16 Τούρκοι αιχμάλωτοι, ενώ στο πεδίο της μάχης υπήρχαν αρκετοί νεκροί.  Οι Τούρκοι υποχωρώντας άτακτα, εγκατέλειψαν πλήθος χειροβομβίδων και τρείς σκηνές. 

                Μετά την ολοκλήρωση της καταδίωξης των Τούρκων οι Κρήτες εθελοντές συναντήθηκαν με τον Ελληνικό Στρατό. Ο διοικητής του Στρατού, τους διέταξε να καταλάβουν τις κορυφές που βρίσκονταν στην Νέα Μονή. Κατά την κατάληψη των κορυφών έχασαν τη ζωή τους μαχόμενοι ο Στυλ. Γυπαράκης και ο Ανδρέας Στυλιανομανωλάκης. Την επομένη, αγγελιοφόρος του αρχηγού του στρατού της Χίου ειδοποίησε τους Κρητικούς να σταματήσουν τα πυρά, γιατί ήδη οι Τούρκοι είχαν παραδοθεί.

                Μετά από αυτό, τα σώματα των Ευαγγελινού, του Τσόντου και του Νινωλάκη κατέβηκαν από τα ορεινά και εισήλθαν στην απελευθερωμένη πόλη της Χίου, επευφημούμενα από τους Χιώτες.

                Ήταν τόσος ο ενθουσιασμός του κόσμου, που ο έμπορος Λ. Μιχάλος έσπευσε να κάνει μια χρηματική δωρεά στον καπετάν Ευαγγελινό για να πανηγυρίσει με τους άνδρες του την απελευθέρωση της Χίου.

*Δύο από αυτούς που αγωνίσθηκαν για την απελευθέρωση της Χίου και έχασαν τη ζωή τους

Ο Καπετάν Μιχαήλ Τσόντος

                ‘Ένα άλλο σώμα Κρητικών εθελοντών πήρε μέρος και αυτό στις μάχες που έγιναν στη Χίο. Σύμφωνα με το «Εμπρός» (29 Δεκεμβρίου 1912) 25 Κρήτες εθελοντές υπό τον οπλαρχηγό Μιχαήλ Τσόντο, αγωνίσθηκε και συνετέλεσε στην παράδοση των Τούρκων. Το σώμα αυτό είχε καταλάβει διάφορες οχυρές θέσεις του εχθρού και προχώρησε ως το χωριό Πιθιό. Η μάχη είχε αρχίσει στις 7 π.μ. Οι Κρητικοί πλησίασαν τις προφυλακές των Τούρκων σχεδόν στα 50 μέτρα και στις 10 π.μ. πλησίασαν στο 30 μέτρα. Τότε ήταν που λόγω της κοντινής απόστασης άρχισε η μάχη με τα περίστροφα!!! Οι Τούρκοι αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν αφήνοντας πίσω 30 τραυματίες, 4 σκηνές και… ένα καζάνι συσσιτίου. Το Πιθιό έπεσε στα χέρια των Ελλήνων την επομένη μέρα το πρωί. Μόνο ένας Τουρκοκρητικός ονόματι Σαμπρή επιχείρησε να αντισταθεί, αλλά γρήγορα έπεσε νεκρός. Οι άλλοι Τούρκοι παραδόθηκαν στον ιερέα του χωριού, ο οποίος στη συνέχεια τους παρέδωσε στον Ελληνικό Στρατό που κατέφθασε.

*Το σώμα εθελοντών του Μιχαήλ Τσόντου (ΕΜΠΡΟΣ 30/12/1912)

                 Στο Πιθιό βρέθηκαν τελικά περίπου 40 Τούρκοι τραυματίες που μεταφέρθηκαν σε διάφορα νοσοκομεία. Το σώμα του καπετάν Τσόντου είχε ελάχιστες απώλειες. Μόνο δύο τραυματίες το Φραγκιά Μανουσάκη, που τραυματίσθηκε στο κεφάλι και τον Μιχαήλ Ψαρρό, που τραυματίσθηκε στο δεξιό πόδι. Το σώμα του Τσόντου κατέλαβε τη θέση Κουφόγια, απ’ όπου πήραν ως λάφυρο ακόμα και… τη σάλπιγγα του Τούρκου σαλπιγκτή. Το ίδιο σώμα εθελοντών πήρε ως λάφυρο και μια τουρκική σημαία. 
              Στη Χίο εκείνη την εποχή έδρασαν και σώματα εθελοντών Κρητικών υπό τους οπλαρχηγούς Μανωλέ, Τσιτσιρίδη, Παντακό κ.ά. 

*Μια άλλη φωτογραφία του σώματος εθελοντών Κρητών του Μιχ, Τσόντου

                Η «Ακρόπολις» στις 27 Δεκεμβρίου 1912, όταν όλα είχαν τελειώσει υπέρ των Ελλήνων, έδινε μια εικόνα και της παρουσίας των Κρητών εθελοντών στη Χίο γράφοντας:

                «Η σήμερον Σάββατον, ανέτειλε με ολιγώτερον πολεμικόν μένος αλλά με την όψιν  πόλεως αυτόχρημα στρατοκρατουμένης. Εδώ η λερή φουστανέλλα, παρέκει ο μαύρος σκούφος του Κρητός με το γιαταγάνι εις την οσφύν και το μάνλιχερ εις διαφόρους στάσεις και παντού οι τακτικοί στρατιώτες κατακλύζοντες πάσαν γωνίαν και έκτασιν».

                Οι γενναίοι Κρητικοί εθελοντές, για άλλη μια φορά έκαναν το καθήκον τους και έγραψαν ιστορία…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχεία εφημερίδων "Ακρόπολις", "Εμπρός", "Πατρίς", Καιροί".