ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ. ΔΙΚΗ ΠΡΙΓΚΗΠΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ

*Στιγμιότυπο από τη δίκη του πρίγκιπα Ανδρέα (Αρχείο ΕΡΤ)

Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

Στις 15 Νοεμβρίου 1922 στο Γουδί είχε καταγραφεί ο επίλογος της Μικρασιατικής Εκστρατείας με την εκτέλεση των έξι (6) υπευθύνων Δημητρίου Γούναρη, Νικολάου Στράτου, Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, Νικολάου Θεοτόκη, Γεωργίου Μπαλτατζή και Γεωργίου Χατζανέστη, οι οποίοι είχαν παραπεμφθεί από την Επαναστατική Επιτροπή στο Έκτακτο Στρατοδικείο, που τους καταδίκασε σε θάνατο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.

Για την εποχή εκείνη η εκτέλεση ήταν μια προσπάθεια κάθαρσης από τη μικρασιατική εμπλοκή μπροστά στη λαϊκή κατακραυγή.

*Πορτρέτο του πρίγκιπα Ανδρέα

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ 

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ (6)

 Οι διπλωματικές εκθέσεις της εποχής, όπως και οι αγορεύσεις στη Βουλή των Κοινοτήτων την ίδια περίοδο, μεταξύ αυτών και του τότε πρωθυπουργού Μπόναρ Λω (που ανακοίνωνε την ίδια ημέρα της εκτέλεσης των έξι (6) τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων της χώρας του με την Ελλάδα) διαπνέονται από δυσμενές κλίμα σε βάρος της πατρίδας μας. Χαρακτήριζαν δε την εκτέλεση «εις κεφαλικήν ποινήν καταδίκην των πρώην υπουργών ως πράξιν βαρβαρότητος» και περιελάμβαναν εξαιρετικά οξείς χαρακτηρισμούς σε βάρος της Επαναστατικής Επιτροπής, που διέταξε την παραπομπή σε δίκη των υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Σε ένα ιδιαίτερα δυσμενές διπλωματικό περιβάλλον, η αναγγελία της διακοπής των διπλωματικών σχέσεων Βρετανίας και Ελλάδας ήταν αναμφίβολα μεγάλο πλήγμα για τη χώρα.

Ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα Λίντλεϊ χαρακτήριζε σε μακροσκελή έκθεση την καταδίκη των έξι (6) ως μία «φάρσα από δικαστικής και νομικής απόψεως», για δε τους δικαστές σημείωνε ότι «ούτε αμερόληπτοι ήσαν, ούτε πείραν διέθετον». Ο ίδιος δε, μόλις πληροφορήθηκε την εκτέλεση των έξι (6), αφού απηύθυνε ρηματική διακοίνωση στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας, με την οποία εξηγούσε τον λόγο της αναχώρησής του για τη Λωζάννη, ανακοίνωσε ταυτόχρονα και τη διακοπή των Ελληνο-Βρετανικών διπλωματικών σχέσεων.

                Από την οργή των Βρετανών για το «Βενιζελικό έγκλημα», όπως το χαρακτήριζε ο Λίντλεϊ, φυσικά δεν διέφυγε ούτε ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που βρισκόταν στη συνδιάσκεψη της Λωζάννης, ως αντιπρόσωπος της Επαναστάσεως. Μάλιστα από τον ομόλογό του λόρδο Κώρζον έλαβε μήνυμα να απουσιάσει την επομένη από τις εργασίες της, ενώ και κατά τις επόμενες ημέρες απέφευγε τον Βενιζέλο με επιδεικτικό τρόπο στους διαδρόμους της διάσκεψης, γιατί δεν είχε καταλήξει με ποιο τρόπο έπρεπε να αντιδράσει στη φρικτή εντύπωση, που είχαν προκαλέσει «αι δικαστικαί εκείναι δολοφονίαι». Η στάση αυτή της Βρετανίας οδήγησε τον Βενιζέλο στην απόφαση να υποβάλει αίτημα παραίτησής του από τις εργασίες της Λωζάννης, υποδεικνύοντας μάλιστα ως αντικαταστάτη του τον Νικόλαο Πολίτη (Απόρρητο, Α.Π. 13383 16/29 Νοεμβρίου 1922). Ήταν φανερό ότι η διαπίστωση, κατά απόλυτο και κατηγορηματικό τρόπο, του Βρετανού πρεσβευτή στην Αθήνα Λίντλεϊ, ο οποίος βεβαίωνε ότι  ο Βενιζέλος ηδύνατο να εμποδίσει τις εκτελέσεις οποτεδήποτε προ της παραιτήσεως της πολιτικής κυβερνήσεως.  

*Ο στρατηγός Παπούλας στις επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας

Σε αυτό το δυσμενές πολιτικό και διπλωματικό κλίμα σε βάρος της Ελλάδας παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο Αθηνών με την κατηγορία της ανυπακοής ο πρίγκηπας Ανδρέας, Διοικητής με το βαθμό του Αντιστρατήγου του Β΄ Σώματος Στρατού, κατά τις επιχειρήσεις προς την Άγκυρα.

*Προς τον Σαγγάριο

ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΗΠΑ ΑΝΔΡΕΑ 

ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟ

Ο πρίγκηπας Ανδρέας ήταν ο τέταρτος γιος του Βασιλέως Γεωργίου του Α΄ , γεννηθείς τη 2α Φεβρουαρίου 1882. Φοίτησε στην Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων και συμπλήρωσε τις στρατιωτικές του σπουδές στη Γερμανία. Συμμετέσχε στους Α΄και Β΄ Βαλκανικούς Πολέμους ως Αξιωματικός του Ιππικού. Συμμετέσχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία αρχικά ως Διοικητής της ΧΙΙης Μεραρχίας Πεζικού με το βαθμό του Υποστρατήγου και στη συνέχεια, μετά τις μάχες του Εσκί Σεχίρ και Σεϊντί Γαζή προήχθη στο βαθμό του Αντιστρατήγου και τοποθετήθηκε στο Β΄ ΣΣ, ως Διοικητής αυτού. Ο Ανδρέας ήταν μεταξύ των ολίγων Διοικητών Μεγάλων Μονάδων, που έκριναν παρακινδυνευμένη την απόφαση της Στρατιάς για συνέχιση των επιχειρήσεων προς την Άγκυρα.

*Ο υποστράτηγος Νικ. Τρικούπης. Συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Τούρκους

Η Στρατιά διέταξε την 26η Αυγούστου 1921 το Β΄ ΣΣ ( Δεξιό πλευρό της διάταξης της Στρατιάς) να ενεργήσει επίθεση αντιπερισπασμού προς τα υψώματα Καλέ Γκρότο, αμέσως μόλις θα προσβαλλόταν το ευρισκόμενο αριστερά Γ΄ Σώμα Στρατού, ενώ ο Ανδρέας είχε αναφέρει στις 24 Αυγούστου ότι έπρεπε το Σώμα να μετακινηθεί στη Ζώνη Ευθύνης του Γ΄ ΣΣ, όπου θα εφαρμοζόταν η κυρία προσπάθεια της Στρατιάς. Η Στρατιά δεν ενέκρινε την πρόταση του Β΄ΣΣ, τονίζοντας στη σχετική διαταγή της ότι μόνος αρμόδιος να κρίνει και να αποφασίζει είναι ο Διοικητής της. Έτσι το Β΄ΣΣ παρέμεινε τελικά στις θέσεις του, διατάσσοντας τα στοιχεία Διοικητικής Μέριμνας, που ήδη είχαν αναχωρήσει, να επιστρέψουν. Η Στρατιά απέδωσε την ενέργεια του Β΄ΣΣ σε εισήγηση του Επιτελάρχου του και προέβη στην αντικατάστησή του με τον Συνταγματάρχη Ιππικού Παναγιώτη Νικολαϊδη, Διοικητή μέχρι τότε της Ταξιαρχίας Ιππικού. Ο Ανδρέας θεωρώντας ότι θιγόταν με την ενέργεια της Στρατιάς ζήτησε αμέσως την αντικατάστασή του, αλλά η αίτησή του δεν έγινε αποδεκτή. Τέλος τη 18η Σεπτεμβρίου 1921 αντικαταστάθηκε στη Διοίκηση του Β΄ΣΣ από τον Υποστράτηγο Νικόλαο Τρικούπη και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου αργότερα ανέλαβε τη Διοίκηση του Ε΄ Σώματος Στρατού στην Ήπειρο.

Παράλληλα με την ανακριτική διαδικασία παραπομπής στο Έκτακτο Στρατοδικείο των υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής διενεργείτο και ανακριτική διαδικασία για ανυπακοή ενώπιον του εχθρού σε βάρος του πρίγκηπα Ανδρέα, Διοικητού του Β΄ Σώματος Στρατού στις επιχειρήσεις της Στρατιάς προς την Άγκυρα. Ο πρόεδρος της ανακριτικής επιτροπής, ο Υπουργός Στρατιωτικών Υποστράτηγος Θεόδωρος Πάγκαλος, επιδίωκε την θανατική ποινή και την εκτέλεση του Ανδρέα, όπως προέκυπτε από διαρροή πληροφοριών από τους κύκλους του προέδρου. Μετά από έρευνα ολίγων ημερών με σύμφωνη και τη γνώμη της Επαναστατικής Επιτροπής ο Ανδρέας παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο με το ακόλουθο κατηγορητήριο: «Προσταχθείς την 27η Αυγούστου 1921 δια της υπ΄ αριθ. 10531-6239/3/26-8-21 (ώρα 21.40) διαταγής της Στρατιάς Μικράς Ασίας απεποιήθη να υπακούση εις δοθείσαν εις εαυτόν ενώπιον του εχθρού εντολήν, αρνηθείς ρητώς δια της υπ΄ αριθ. 1491/27-8-21( ώρα 07.30) αναφοράς του προς την Στρατιάν να εκτελέση ταύτην, διατάξας την μετακίνησιν του Σώματος Στρατού προς άλλην κατεύθυνσιν».

                Το κατηγορητήριο της παραπομπής σε δίκη φυσικά και δεν ευσταθούσε. Τυπικώς οι Μονάδες του Β΄ Σώματος Στρατού ποτέ δεν εγκατάλειψαν τις θέσεις τους, πλην μεταγωγικών τμημάτων, γιατί θα μετακινούνταν την επόμενη ημέρα, αφού θα εξασφάλιζε, όπως πίστευε ο Ανδρέας μετά από προηγούμενη συνεννόηση των Επιτελαρχών τους, την έγκριση του Αρχιστρατήγου Ανασ. Παπούλα μέσα στην ημέρα. Άλλωστε αυτό φαίνεται από την κατάθεση του Παπούλα, που αναφέρει για «σκέψη εγκατάλειψης θέσεως». Το Β΄ ΣΣ παρέμεινε στη θέση του και οι Μονάδες του απέκρουσαν επικίνδυνη εχθρική επίθεση. Πρέπει δε να ληφθεί υπόψη ότι η Στρατιά την επομένη ημέρα ακριβώς εξέδωσε την ίδια διαταγή με αυτό, που αρχικά είχε ονομάσει «εγκατάλειψη θέσεως». Η έμμεση πρωτοβουλία του Ανδρέα ήταν από στρατιωτικής απόψεως μέχρι ενός σημείου αντιπειθαρχική, πλην όμως προς τη σωστή κατεύθυνση, προκειμένου να δημιουργηθεί μια εξέλιξη, η οποία θα έδινε τη νίκη σε μια επίθεση στη Ζώνη Ευθύνης του Γ΄ Σώματος Στρατού (Αριστερό πλευρό της διάταξης της Στρατιάς) ή θα εξασφάλιζε μια ασφαλή σύμπτυξη.

*Στιγμιότυπο από τη δίκη του πρίγκιπα Ανδρέα

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ 

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟΥ

ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Κάτω από δυσμενείς πολιτικές και διπλωματικές συνθήκες της Ελλάδας άρχισε τη 19η Νοεμβρίου 1922 στο Στρατοδικείο Αθηνών η δίκη του Ανδρέα. Ήταν καθαρώς μία δίκη πολιτικής σκοπιμότητας και ολοκληρώθηκε αυθημερόν. Είχε αναμφισβήτητα συμβολικό χαρακτήρα και εντάσσονταν στην προσπάθεια της Επαναστατικής Επιτροπής να πείσει την κοινή γνώμη ότι για την στρατιωτική καταστροφή ευθυνόταν και η επιρροή του θρόνου στο στράτευμα. Χαρακτηριστική ήταν η επιστολή του Ελ. Βενιζέλου προς το Υπουργείο Εξωτερικών της χώρας: «...Η δίκη του Πρίγκηπος Ανδρέου εάν δεν εγκαταλειφθή πρέπει να περατωθή εντός 48 ωρών ει δυνατόν, η δε ποινή εάν επιβληθή να μην υπερβή στρατιωτικήν καθαίρεσιν και ισόβιον υπερορίαν, αποφευγομένης επιμελώς πανηγυρικής καθαιρέσεως…».

Με την έναρξη της δίκης ο γραμματέας του Στρατοδικείου Ν. Τσαγγαράκης ανέγνωσε το ακόλουθο Επαναστατικό Διάταγμα περί παραπομπής του Ανδρέα: «Ότε ο Στρατός κατά την προέλασιν του προς την Άγκυραν εσταμάτησεν εις Καλέ Γκρότο, ίνα ανεφοδιασθή, η Στρατιά έχουσα πληροφορίας ότι ο εχθρός προετίθετο να αναλάβη την πρωτοβουλίαν δράσεως και προς τούτο θα μετεκίνει δυνάμεις, διέταξε το μεν Γ΄ΣΣ να αμυνθή μέχρις εσχάτων, τα δε λοιπά να επιτεθώσιν άμα τη εκδηλώσει της εχθρικής επιθέσεως. Την διαταγήν ταύτην της Στρατιάς μη εκτελέσας ο βασιλόπαις Ανδρέας παραπέμπεται εις δίκην».

Οι μάρτυρες Συνταγματάρχης Ιωάννης Τριλίβας, Διοικητής της Vης Μεραρχίας υπό το Β΄ΣΣ, και ο Ταγματάρχης Θεόδωρος Σκυλακάκης κατέθεσαν ευνοϊκά, αν όχι αθωωτικά για τον Ανδρέα. Ο Τριλίβας επέμεινε παρά τις πιέσεις των Στρατοδικών ότι δεν υπήρχε καμιά περίπτωση ποινικού αδικήματος στη στάση του Ανδρέα. Απεναντίας η κατάθεση του Συνταγματάρχου Πτολεμαίου Σαρρήγιαννη, Υπαρχηγού του Επιτελείου της Στρατιάς, ήταν συντριπτική σε βάρος του Ανδρέα. Ο Παπούλας κατέθεσε ότι για την ανυπακοή του   υπεύθυνος ήταν ο Επιτελάρχης του Β΄ΣΣ Συνταγματάρχης Αλέξανδρος Γαβαλιάς, γι’ αυτό και διέταξε την αντικατάστασή του.      

Εντύπωση προκάλεσε η επιστολή, που απέστειλε στο Στρατοδικείο ο Επίλαρχος Τσαγγαρίδης, ένας γενναίος Αξιωματικός που είχε τραυματισθεί στη μάχη του Καλέ Γκρότο, αποδεκτός και από τους Βενιζελικούς συναδέλφους του, αψηφώντας τους κινδύνους από μία εναντίωση της Επαναστατικής κυβέρνησης. Με την επιστολή αθώωνε τον Ανδρέα και επέρριπτε βαρύτατη ευθύνη στον Παπούλα και στο Γενικό Επιτελείο Στρατού. Η επιστολή αναγνώσθηκε στο Στρατοδικείο και ο Πρόεδρος του αρκέσθηκε να πει ότι το κείμενό της απηχούσε προσωπικές απόψεις.

Οι Επαναστατικοί Επίτροποι, Συνταγματάρχης Καλογεράς και Ν. Αβραάμ κατά τις αγορεύσεις τους πρότειναν την καταδίκη του Ανδρέα. Ο γνωστός τα χρόνια εκείνα ποινικολόγος  Δ. Δαμασκηνός, συνήγορος υπεράσπισης, στην αγόρευσή του τόνισε αντί επαίνου για τη στάση του κατηγορουμένου στη συγκεκριμένη περίπτωση, σύρθηκε στο εδώλιο του κατηγορουμένου για πολιτικούς λόγους και ζήτησε την αθώωσή του.

*Ο Θεόδωρος Πάγκαλος

Η απόφαση του Στρατοδικείου, μετά από τις παρασκηνιακές παρεμβάσεις του υπουργού Στρατιωτικών Θ. Παγκάλου, απόντος του κατηγορουμένου Ανδρέα, κατέληγε: «Δια ταύτα κηρύσσει παμψηφεί ένοχον τον κατηγορούμενον βασιλόπαιδα Ανδρέαν, Αντιστράτηγον. Καταδικάζει αυτόν παμψηφεί εις ισόβιον υπερορίαν και έκπτωσιν του βαθμού του, επιβάλλει δε αυτώ τα έξοδα και τα τέλη και δια προσωπικής κρατήσεως». Στην απόφασή του το Στρατοδικείο αναγνώρισε στον Ανδρέα το ελαφρυντικό «της τελείας απειρίας περί την διοίκησιν ανωτέρων μονάδων». Αμέσως μετά την καταδίκη του ο Ανδρέας, με τη συνοδεία του Θ. Πάγκαλου, μεταφέρθηκε στο Φάληρο και αναχώρησε για το εξωτερικό με το Βρετανικό αντιτορπιλλικό «Καλυψώ», υπό την προστασία του Πλοιάρχου Τζέραλντ Τάλμποτ. Την επομένη της αναχωρήσεως του Ανδρέα ο Βενιζέλος τηλεγράφησε: «Η ατμόσφαιρα με την αγγλική αντιπροσωπεία απολύτως φιλική...Δεν υπάρχει λόγος να παραιτηθώ...». Η περιπέτεια του Ανδρέα είναι μία από τις αιτίες που η Βασίλισσα της Βρετανίας Ελισάβετ, ενώ έχει επισκεφθεί σχεδόν όλες τις χώρες του κόσμου, δεν έχει ποτέ πραγματοποιήσει επίσκεψη, κατά το διάστημα της μακρόχρονης βασιλείας της.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

    

Με τη δίκη του Ανδρέα, πολιτικής σκοπιμότητας για να καταλαγιάσει ο σάλος, που προκλήθηκε στην κοινή γνώμη από τη Μικρασιατική Καταστροφή, περατώθηκαν οι διώξεις πολιτικών και στρατιωτικών. Η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει πολύ σοβαρότερα προβλήματα, όπως η εξασφάλιση των νησιών του Αιγαίου, η ανταλλαγή των χριστιανικών και μουσουλμανικών πληθυσμών μεταξύ των δύο χωρών, οι πολεμικές αποζημιώσεις και άλλα. Θα κλείσουμε το παρόν κείμενο με μια αποτίμηση του Πρωθυπουργού της νίκης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Ουίνστον Τσώρτσιλ για τη Μικρασιατική Εκστρατεία: «Πώς οι Έλληνες κέρδισαν την αυτοκρατορίαν, που είχαν στο όνειρό τους και πώς την γκρέμισαν, όταν ξύπνησαν».

    Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

1. «Εκστρατεία στη Μικρά Ασία» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2. «Η δίκη των Έξι» του Γιάννη Καψή.

3. «Κακούργα Ιστορία και..ο Χίτλερ ήθελε κούρεμα» της Φωτεινής Τομαή.