Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941-1944

*Η γέφυρα του Γοργοπόταμου

Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

                Είναι η 27η Απριλίου 1941. Τα γερμανικά στρατεύματα μπαίνουν στην Αθήνα και η γερμανική σημαία υψώνεται στην Ακρόπολη. 31 Μαΐου 1941 η Κρήτη καταλαμβάνεται από τα γερμανικά στρατεύματα και η αφέγγαρη νύκτα της κατοχής απλώνεται σ΄ ολόκληρη τη χώρα μας και η τραγωδία ενός σκλαβωμένου λαού αρχίζει.

                Δεν έχουν σβήσει ακόμα οι αστραπές της εποποιίας στη Βόρειο Ήπειρο και Αλβανία, στα Οχυρά της Μακεδονίας και Ελληνικής Θράκης καθώς και ο ηρωικός αγώνας της Κρήτης και η Ελλάδα μας καθημαγμένη με χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, αιματόβρεχτη και μισοπεθαμένη πάνω στις δάφνες της, σταυρωμένη και αιχμάλωτη τριών αδίστακτων δημίων, των Γερμανών, των Ιταλών και των Βουλγάρων, με τον λαό της βασανισμένο και αποδεκατισμένο από την πείνα και τις στερήσεις, βρήκε το κουράγιο και τη δύναμη να ορθώσει το ανάστημα και να στείλει τα παιδιά της στα βουνά, στην Μέση Ανατολή και στην Βόρειο Αφρική για να συνεχίσουν τον «νυν υπέρ πάντων αγώνα», μέχρι την τελική νίκη, «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι».

*Ο Ζέρβας στα βουνά, με τους συμπολεμιστές του

ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

                Στο πλαίσιο αυτό, ο Ελληνικός Λαός προέβη, ατομικά και συλλογικά, σε αυθόρμητες πράξεις αντίστασης, όπως διαδηλώσεις φοιτητών και απεργίες εργαζομένων, εκτύπωση και διανομή παράνομου τύπου και προκηρύξεων, διαβίβαση πληροφοριών στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής κ.ά. Η πρόθεση για  ενιαία αντίσταση δεν μπόρεσε όμως να ελεγχθεί από την αρχή, γιατί δεν υπήρξε ένας υπεύθυνος και ικανός εθνικός φορέας. Η αδυναμία άσκησης εξουσίας από την υποτυπώδη Ελληνική Κυβέρνηση του Καΐρου, ο διχασμός των μονίμων στρατιωτικών από τις συνεχείς στάσεις και κινήματα του μεσοπολέμου, τα προβλήματα από την συνθηκολόγηση και τη διάλυση του νικηφόρου Ελληνικού Στρατού και η ανυπαρξία σχεδίου κοινής δράσης περιόρισαν τις πρωτοβουλίες σε αυτοσχέδιους ηγήτορες.

                Με την συγκρότηση διαφόρων αντιστασιακών οργανώσεων από το φθινόπωρο του 1941, η αντίσταση στην Ελλάδα έλαβε τη μορφή καθολικού και οργανωμένου κινήματος, που έπληττε συστηματικά τις κατοχικές δυνάμεις. Στις κυριότερες αντιστασιακές οργανώσεις συγκαταλέγονται ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ), το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση κατά την περίοδο της κατοχής, η Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωσις (ΕΚΚΑ), η Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωσις (ΠΑΟ), ο Ελληνικός Στρατός (ΕΣ), η Εθνική Οργάνωσις Κρήτης (ΕΟΚ) και άλλες. Οι οργανώσεις αυτές συγκρότησαν ένοπλα τμήματα, τα οποία ανέπτυξαν σημαντική δράση κυρίως σε ορεινές και απρόσιτες περιοχές με τη διενέργεια αιφνιδιαστικών επιθέσεων εναντίον των κατοχικών δυνάμεων. Για παράδειγμα ο ΕΔΕΣ συγκρότησε τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ), το ΕΑΜ τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ), η ΕΚΚΑ το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων κ.λπ. Οι αντιστασιακές οργανώσεις με δολιοφθορές σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, συγκοινωνιακούς κόμβους και μεταφορικά μέσα κατάφεραν καίρια πλήγματα στα κατοχικά στρατεύματα. Παράλληλα με τις αντιστασιακές οργανώσεις, που συγκρότησαν ένοπλα τμήματα, υπήρξαν και οι οργανώσεις δολιοφθορών- πληροφοριών με αξιοσημείωτη δράση στα αστικά κέντρα, όπως «Μπουμπουλίνα», «Σπίθα», «Όμηρος», «Ζεύς», «ΡΑΝ», «Τρίαινα», «Κόδρος» και πολλές άλλες.

*Ο Άρης Βελουχιώτης

ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ  ΤΗΣ  ΓΕΦΥΡΑΣ  ΤΟΥ  ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ

                Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου από δυνάμεις των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ και Βρετανών κομάντος τη νύκτα της 25/26 Νοεμβρίου 1942 αποτέλεσε κορυφαία στιγμή την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και τη σημαντικότερη επιχείρηση δολιοφθοράς στην κατεχόμενη Ευρώπη, αφού είχε ως συνέπεια την επί έξι εβδομάδες διακοπή του ανεφοδιασμού των Γερμανικών στρατευμάτων του Στρατάρχη Rommel στη Βόρεια Αφρική. Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά, που συνέπραξαν με επιτυχία οι αντάρτες των δύο μεγαλύτερων αντιστασιακών οργανώσεων, του ΕΔΕΣ και του ΕΑΜ, εναντίον των κατακτητών, με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, κοντά στην Λαμία. Συγκεκριμένα στις 30 Σεπτεμβρίου 1942 Βρετανική Ομάδα υπό τον Συνταγματάρχη Έντι Μάγιερς έπεσε με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας με αποστολή την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου ή της Παπαδιάς ή του Ασωπού επί της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης- Αθηνών, με την βοήθεια των ανταρτών του ΕΛΑΣ, οι οποίοι έλεγχαν την περιοχή. Ο Αθανάσιος Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης) με εντολή του ΚΚΕ απέφυγε να συναντήσει την Βρετανική Ομάδα και να συνεργασθεί. Έτσι η τελευταία ζήτησε την βοήθεια του Αρχηγού του ΕΔΕΣ Στρατηγού Ναπολέοντος Ζέρβα για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, που αποδέχθηκε την παροχή συνδρομής και τη διεύθυνση της επιχείρησης. Προ του κινδύνου να καρπωθεί μια βέβαιη επιτυχία ο ΕΔΕΣ, τελικά συμμετέσχε, μετά από εντολή του ΚΚΕ και ο Άρης Βελουχιώτης με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Κατόπιν αυτού την νύκτα της 25/26 Νοεμβρίου 1942 οι Βρετανοί σαμποτέρ, με την βοήθεια και υποστήριξη 70 ανταρτών του ΕΔΕΣ και 108 ανταρτών του ΕΛΑΣ, ανατίναξαν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου.

*Κατοχή στην Αθήνα

                Για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου από τον πρόσφατα εκδοθέντα τόμο «Μνήμες Πολέμου 1897-1974. Οι Αγώνες του Ελληνικού Έθνους μέσα από προσωπικές μαρτυρίες» της Διεύθυνσης Ιστορίας του Γενικού Επιτελείου Στρατού, αντλούμε:

                1. «Ξαφνικά απίστευτη λάμψη έλουσε το τοπίο και μετέβαλε για μια στιγμή τη σκοτεινή νύχτα σε φωτεινή μέρα. Επακολούθησε τρομερή έκρηξη που συγκλόνισε την περιοχή σαν σεισμός. Αμέσως έπειτα ήλθαν ο κρότος και ο κραδασμός της γης. Ήτο κάτι το τρομακτικόν. Η Οίτη συνεκλονίσθη. Είχα την εντύπωσιν, ότι το θεόρατο βουνό κατρακυλούσε επάνω μας. Επηκολούθησε βροχή από συντρίμματα του μεσοβάθρου, ενώ ηκούετο πέρα ο συνεχής χαρακτηριστικός κρότος των μεγάλων υαλοπινάκων του εργοστασίου, οι οποίοι θρυμματισμένοι κατέρρεαν. Το ακραίο (μεταλλικό) μεσόβαθρο είχε τιναχθεί στον αέρα και τα τόξα (τα εκατέρωθεν ζευκτά) με το κατάστρωμα της γέφυρας γκρεμίσθηκαν στον ποταμό. Αμέσως μετά την έκρηξη επακολούθησε η τελική έφοδος των ανταρτών στον βόρειο τομέα και ύστερα από λίγα λεπτά λευκή φωτοβολίδα σημείωνε το τέλος της αντίστασης των αμυνομένων Ιταλών και την πλήρη επικράτηση των ανταρτών».

                Απόσπασμα αφήγησης του Ναπ. Ζέρβα στο «Εθνική Αντίσταση 1942-1945» του Χαραλ. Ηλία Φλόκα.

                2. «Η έκρηξη στη γέφυρα ήταν τρομακτική, έφεξε σαν μέρα η περιοχή και αντήχησε σαν να ρίχτηκε ομοβροντία βαρέων πυροβόλων, ενώ συγχρόνως σείστηκε όλη η κοιλάδα σαν να γινόταν σεισμός. Τεράστια κομμάτια μετάλλου τινάχτηκαν φλεγόμενα στον αέρα σε μεγάλες αποστάσεις. Όλοι πρόλαβαν να καλυφθούν εγκαίρως και δεν υπήρξαν θύματα, εκτός από έναν βοηθό της ομάδας καταστροφών, τον Γιώργο Ζαγκαβιέρο αντάρτη του ΕΔΕΣ, που τραυματίστηκε ελαφρά από απροσεξία του. Μετά την ανατίναξη ο Τομ επιθεώρησε το αποτέλεσμα, αλλά δεν έμεινε απολύτως ικανοποιημένος από την έκταση της καταστροφής (κόπηκε ο πύργος κι έπεσαν δύο τόξα). Ήθελε να είναι βέβαιος, πως δεν θα μπορούσε να επισκευαστεί η γέφυρα πριν από έξι τουλάχιστον εβδομάδες, σύμφωνα με την εντολή που είχαμε».

                «Ο εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης» του Θέμη Μαρίνου, Εφέδρου Αξιωματικού του Πυροβολικού.

*Κατοχή. Οι κατακτητές έστηναν κρεμάλες

                3. «Απάνω τους! ρίχνει το σύνθημα μαζί με την τουφεκιά ο Κωστούλας. Ορμούν όλοι προς την γέφυρα. Πετούν τις κάπες πάνω στ΄ αγκαθωτά σύρματα και πηδούν πέρα. Το τουφεκίδι άναψε. Τα οπλοπολυβόλα μας δουλεύουν καλά. Οι Ιταλοί αντιδρούν αμέσως με τα πολυβόλα και τα ολμίδιά τους. Μα έχουν υπολογίσει άσχημα. Απ΄ τη μέρα σκοπευμένα και στεριωμένα τα πολυβόλα τους, χτυπάνε πιο πάνω, πίσω απ΄ τους αντάρτες μας. Δεν το περίμεναν ότι θα ΄φταναν τόσο κοντά. Οι μιλς, καλοσφενδονισμένες απ’ τους αντάρτες ξετινάζουν τα πολυβολεία και τις θέσεις των Ιταλών. Σε λίγο, κάνουν γιουρούσι και βρίσκονται καβάλα στις θέσεις τους. Εξουδετέρωσαν τα πολυβολεία. Ξεκαθαρίζουν το φυλάκιο. Οι Ιταλοί το βάζουν στα πόδια προς τα κάτω».

                «Σελίδες από την Εθνική Αντίσταση» του Σπύρου Ηρ. Μπέκιου, καπετάνιου Λάμπρου του ΕΛΑΣ.

                Ο πολυγραφότατος δημοσιογράφος Ιωάννης Βούλτεψης, αντάρτης του ΕΛΑΣ, μεταξύ των άλλων έγραψε: «Η ένοπλη αντίσταση στα βουνά της Ελλάδας κατά των ξένων κατακτητών υπήρξε μία εποποιία και μία τραγωδία. Μία εποποιία σε όποιο βαθμό μπόρεσε να αποτελέσει συνέχεια του Εικοσιένα και του Σαράντα και μία τραγωδία στην αποτυχία της να αγωνισθεί ενωμένη για την Συμμαχική Νίκη, ώστε να διεκδικήσει αποτελεσματικά, μετά την λήξη του πολέμου, την ικανοποίηση των εθνικών μας δικαίων».

 *Ναζί στην Ακρόπολη

ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ  ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΩΝ  ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

                Η προσπάθεια όλων εκείνων των αγνών πατριωτών να μείνει η Εθνική Αντίσταση μακριά από κάθε δήθεν κοινωνική επανάσταση και να αποβλέπει αυτή πρώτα στην απελευθέρωση της πατρίδας από τα κατοχικά στρατεύματα και μετά στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το θέμα της βασιλείας και ελεύθερων εκλογών, γιατί η ανάμειξη κομματικών αγώνων με εθνικούς θα έφερνε μόνο διχασμό και καταστροφή, αποδείχθηκε και δικαιώθηκε στη συνέχεια από τα γεγονότα. Η σκόπιμη και αδικαιολόγητη ανάμειξη του ταξικού και κομματικού αγώνα, που τότε είχε επιδιώξει το ΚΚΕ, κρυπτόμενο πίσω από το ΕΑΜ, με την ιερή φλόγα του υπερήφανου Λαού μας για αντίσταση εναντίον των μισητών κατακτητών, φαλκίδευσε το ενιαίο του αγώνα και έσπειρε τη διαίρεση και την καταστροφή μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1940 και με δυσμενείς επιπτώσεις στον πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό τομέα κατά τα κατοπινά χρόνια.

                Οι Στάθης Καλύβας και Νικόλαος Μαραντζίδης στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο τους «Εμφύλια Πάθη», αλλά και ο Ιωάννης Κολιόπουλος στη μελέτη του «Η Μακεδονία σύνορα δύο κόσμων 1945-1949», αναφέρουν ότι ο Εμφύλιος Πόλεμος του ΚΚΕ εναντίον των αστικών κομμάτων άρχισε ουσιαστικά το φθινόπωρο του 1943, όταν με τον ΕΛΑΣ επιχείρησε και εν πολλοίς επέτυχε τη διάλυση των ανταγωνιστικών αντιστασιακών οργανώσεων, όπως της ΠΑΟ στην Μακεδονία, της ΕΚΚΑ στην Ρούμελη, της οποίας τον Αρχηγό Συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό δολοφόνησε εν ψυχρώ ο Ελασίτης Ταγματάρχης Ευθύμιος Ζούλας στις 17 Απριλίου 1944, ημέρα του Πάσχα, στο Κλήμα Δωρίδος, του Ελληνικού Στρατού στην Πελοπόννησο και άλλων. Ανάλογες επιχειρήσεις εκδήλωσε και κατά του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο και της Αντιστασιακής Οργάνωσης του Αντωνίου Φωστερίδη (Τσαούς Αντών), χωρίς αποτέλεσμα. Είναι φανερό ότι οι επιχειρήσεις αυτές  του ΚΚΕ με τον ΕΛΑΣ, με την κάλυψη του ΕΑΜ, απέβλεπαν στην κατάληψη της εξουσίας με τα όπλα, μετά την αποχώρηση από την Ελλάδα των κατοχικών στρατευμάτων.

                Στην στρατηγική αυτή του ΚΚΕ να διαλύσει τις ανταγωνιστικές αντιστασιακές οργανώσεις, επειδή δεν υποτάσσονταν στις επιδιώξεις του, αρκετοί ιστορικοί και μελετητές αποδίδουν ευθύνες για την συγκρότηση και δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας, τα οποία απέβλεπαν στην αντιμετώπιση της Εαμοκρατίας. Επικαλούνται μάλιστα το γεγονός ότι στην Κρήτη, όπου οι αντιστασιακές οργανώσεις δεν συγκρούσθηκαν, δεν συγκροτήθηκαν Τάγματα Ασφαλείας. Αλλά και πολλοί πολιτικοί της περιόδου εκείνης, όπως οι Στυλιανός Γονατάς, Θεμιστοκλής Σοφούλης, Θεόδωρος Πάγκαλος κ.α., αλλά και σημαίνοντες στρατιωτικοί, που είχαν διακριθεί στον Ελληνο-Ιταλικό Πόλεμο είχαν ταχθεί και υποστηρίξει την συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας, προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο κίνδυνος της ένοπλης κατάληψης της εξουσίας από το ΚΚΕ, όπως και επιχειρήθηκε μετά την απελευθέρωση της χώρας με τα γνωστά «Δεκεμβριανά» κατά το 1944.

 *Από τις σφαγές των Βουλγάρων στο Δοξάτο

ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΧΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ

                Η ηρωική στάση των Ελλήνων προκάλεσε τα σκληρά αντίποινα των κατοχικών στρατευμάτων. Οι πυρπολήσεις, οι καταστροφές, οι βασανισμοί και οι ομαδικές σφαγές σε πολλές κωμοπόλεις και χωριά, όπως στον Κάνδανο Κρήτης, στο Δοξάτο Δράμας, στα Κερδύλλια Σερρών, στη Βουνιχώρα Παρνασσίδας, στο Κομμένο Άρτας, στα Ανώγεια Κρήτης, στα Καλάβρυτα, στο Δίστομο και αλλού, οι ομαδικές εκτελέσεις στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου και στο σκοπευτήριο Καισαριανής, δεν έκαμψαν το ηθικό των Ελλήνων, οι οποίοι συνέχισαν με αυταπάρνηση τον αγώνα τους μέχρι την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από τη χώρα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

                Η αντίσταση των Ελλήνων κατά την περίοδο 1941- 1944 θεωρείται μία από τις σημαντικότερες μορφές αντίστασης στην Ευρώπη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με ουσιαστική προσφορά στο συμμαχικό μέτωπο της Μεσογείου. Καθήλωσε μεγάλες στρατιωτικές μονάδες του Άξονα και παρενόχλησε συστηματικά τις χερσαίες και τις θαλάσσιες μεταφορές του την κρίσιμη περίοδο των συγκρούσεων στο Θέατρο Επιχειρήσεων της Βορείου Αφρικής.

                Από την πολιτεία, μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, έχει καθιερωθεί να εορτάζεται την τελευταία Κυριακή του Νοεμβρίου ο αγώνας αυτής, ένα συγκλονιστικό φαινόμενο της νεότερης ιστορίας μας, που χαρακτηρίζεται από εξαιρετικές πράξεις και μεγάλα πάθη. Μεγαλειώδης από όποιες πλευρές και αν υπηρετήθηκε στο μέτρο συμμετοχής και προσφοράς της.

*1944: Η απελευθέρωση της Αθήνας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού του Γενικού Επιτελείου Στρατού στον πρόλογο των εκδοθέντων πρόσφατα 8 τόμων με  τίτλο «Αρχεία Εθνικής Αντίστασης» επισημαίνει ότι είναι αποδεκτό από όλους ότι η ιστορία δεν πρέπει να γράφεται «εν θερμώ», αλλά και η παρέλευση πολλών δεκαετιών από τα γεγονότα αυξάνει τον κίνδυνο της σύγχυσης ή ακόμα και της λήθης. Η συγγραφή της ιστορίας προϋποθέτει εκτεταμένη και πολύμοχθη συλλογή στοιχείων από τις πηγές, μεθοδική και αντικειμενική ανάλυση των δεδομένων, εμπνευσμένη συγγραφική διατύπωση και λογική απόσταση χρόνου από τα γεγονότα.

                Πιστεύουμε ότι ήλθε η ώρα της συγγραφής σε βάθος της ιστορίας για την Εθνική Αντίσταση, μιας ιστορίας που θα σπουδάζεται όχι για να καταδικάσουμε ή να εξυμνήσουμε περασμένες γενιές, αλλά για να δημιουργήσουμε ιστορική συνείδηση στις σύγχρονες

και μελλοντικές γενιές. Μόνο έτσι ενισχύεται με ασφάλεια η εθνική συνείδηση, η οποία γίνεται περισσότερη στέρεη, όσο είναι πιο κοντά στην αλήθεια. Η κατανόηση των αντιθέσεων της αμβλύνει και είναι καιρός την πυκνή ομίχλη της προπαγάνδας της εποχής εκείνης να καταλάβει η τεκμηριωμένη αλήθεια.

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

1. Αρχεία της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944 της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2.Μνήμες Πολέμου 1897-1974 της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.