Το Α΄ Συνέδριο της ΕΔΑ

 *Η εναρκτήρια συνεδρίαση του Α΄ Συνεδρίου της ΕΔΑ πραγματοποιήθηκε στο θέατρο «Κεντρικόν» και συνεχίστηκε στα γραφεία της ΕΔΑ, στην πλατεία Κάνιγγος. 

Πήραν μέρος 355 σύνεδροι.

Της κ. ΕΛΕΝΗΣ ΠΑΣΧΑΛΟΥΔΗ*

            Η ΕΔΑ ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1951, παραμονές δηλαδή των δεύτερων μετεμφυλιακών εκλογών. Η ίδρυσή της αποτέλεσε πρωτοβουλία του ΚΚΕ, το οποίο υλοποιούσε με αυτό τον τρόπο την απόφαση της 6ης Ολομέλειας (Οκτώβριος 1949) για τη δημιουργία ενός δημοκρατικού συνασπισμού, που, όπως τονιζόταν στο κείμενο της απόφασης, θα ένωνε όλον τον ΕΑΜικό κόσμο και όλους εκείνους που ήταν πρόθυμοι να δεχτούν ένα μίνιμουμ πρόγραμμα δημοκρατικοποίησης της Ελλάδας.

            Ως έναν βαθμό, τον ίδιο στόχο επιδίωκε να εξυπηρετήσει πριν από την ίδρυση της ΕΔΑ και η Δημοκρατική Παράταξη, η οποία όμως είχε προβλήματα συγκρότησης και προσανατολισμού.

            Η ΕΔΑ συγκροτήθηκε αρχικά ως συνασπισμός κομματικών σχημάτων και προσωπικοτήτων της Αριστεράς. Ήδη, όμως, από την πρώτη φάση της δημιουργίας της, είναι κάτι παραπάνω από εκλογικός συνασπισμός, χωρίς όμως να είναι ενιαίο κόμμα. Ως προς το ΚΚΕ, εξασφαλιζόταν ευθύς εξαρχής μια σχέση καθοδηγητική πάνω στις οργανώσεις και στην ηγεσία της ΕΔΑ. Αυτή η σχέση, παρόλο που δεν δηλώνεται και δεν επιβάλλεται ασφυκτικά, αποτελεί ωστόσο κυρίαρχο στοιχείο στην πολιτική και οργανωτική δύναμη του νέου κομματικού σχηματισμού.

            Παράλληλα, το νέο κόμμα απέκτησε μια ξεχωριστή δυναμική. Αξιοποιώντας την απήχησή του στην ελληνική κοινωνία, ούτε αντικατέστησε το ΚΚΕ ούτε έγινε ένα ξεχωριστό καινούργιο κομμουνιστικό κόμμα.

            Αντίθετα, στην ιδιαίτερα δύσκολη μετεμφυλιακή περίοδο οργάνωσε μια νέα πολιτική έκφραση και δημιούργησε τους όρους για ένα μαζικό κόμμα της Αριστεράς στην Ελλάδα. Λίγο μετά τη στρατιωτική και κυρίως την πολιτική ήττα της Αριστεράς, επιχείρησε τη συσπείρωσή της και την επανένταξή της στην πολιτική ζωή. Η έκδοση καθημερινής εφημερίδας, της «Δημοκρατικής» στην αρχή και της «Αυγής» αργότερα, συνόδευσε το εγχείρημα της πολιτικής έκφρασης της ηττημένης Αριστεράς και καλλιέργησε μια σταθερή επικοινωνία με τους ψηφοφόρους της.

*Η κοινοβουλευτική ομάδα της ΕΔΑ το 1958. 

Μπροστά ο Ηλίας Ηλιού και ο Ιωάννης Πασσαλίδης

Αξιωματική αντιπολίτευση

            Οι εκλογές της 11ης Μαΐου 1958 αναδεικνύουν την ΕΔΑ, η οποία πήρε 24,42% και 79 βουλευτές, αξιωματική αντιπολίτευση. Το εκλογικό αποτέλεσμα δημιούργησε φοβικές αντιδράσεις από την πλευρά του Κέντρου και της Δεξιάς, των νικητών του εμφυλίου πολέμου που έβλεπαν, λιγότερο από μια δεκαετία από τη λήξη του, την ηττημένη Αριστερά όχι μόνο να αποκτά ισχυρή κοινοβουλευτική παρουσία, αλλά να αυξάνει εντυπωσιακά το ποσοστό της σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Αμέσως μετά τις εκλογές ενεργοποιήθηκαν διάφοροι μηχανισμοί για την αντιμετώπιση της Αριστεράς, εναντίον της οποίας εντάθηκαν τα αστυνομικά μέτρα. Συνελήφθησαν και εκτοπίστηκαν πολλά στελέχη της ΕΔΑ, ανάμεσα στα οποία και ο Μανώλης Γλέζος, γραμματέας του κόμματος και διευθυντής της «Αυγής».

            Για την ίδια την ΕΔΑ, η ανάδειξή της σε αξιωματική αντιπολίτευση άνοιγε μια νέα εποχή. Η εκλογική νίκη ήταν κάθε άλλο παρά τυχαία. Οφειλόταν σε μια σειρά από παράγοντες που σχετίζονταν με την πολιτική συγκυρία, όπως η πολυδιάσπαση του κεντρώου χώρου, και από την άλλη η όξυνση του Κυπριακού, που προκάλεσε αντιδυτικά αισθήματα στην ελληνική κοινή γνώμη. Οφειλόταν, όμως, και σε μια σειρά από αλλαγές στο εσωτερικό της ΕΔΑ, αλλά και στην ευρύτερη πολιτική και προεκλογική της στρατηγική.

            Οργανωτικά η ΕΔΑ, ύστερα από την Α΄ Συνδιάσκεψη του κόμματος τον Ιούλιο του 1956, είχε εξελιχθεί ουσιαστικά από συνασπισμό κομμάτων και προσωπικοτήτων σε ενιαίο κόμμα, με πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη και κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο τον Ηλία Ηλιού. Παράλληλη και πολύ σημαντική εξέλιξη για την οργάνωση και την ενίσχυση και του κόμματος υπήρξε η απόφαση της 8ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ να διαλυθούν όλες οι παράνομες κομματικές οργανώσεις στην Ελλάδα και να ενταχθούν τα μέλη τους στην ΕΔΑ. Αυτό ενίσχυσε την οργανωτική ανάπτυξη του κόμματος, καθώς σκοπός του ΚΚΕ έγινε πια η ενδυνάμωση της ΕΔΑ.

*Οι βουλευτές της ΕΔΑ σε αίθουσα της Βουλής

Μεγάλες αλλαγές στα κομματικά όργανα

            Αξιωματική αντιπολίτευση πλέον η ΕΔΑ, μετά τις εκλογές του 1958 είχε περάσει σε μια νέα οργανωτική φάση, διευρύνοντας σε μεγάλο βαθμό την πολιτική της εμβέλεια. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών του 1959 δεν έδειξαν την επιτυχία που περίμεναν και ήλπιζαν τα στελέχη της ΕΔΑ. Αντίθετα, έδειξαν στασιμότητα και ελαφρά υποχώρηση σε σχέση με τις προηγούμενες δημοτικές εκλογές. Την ίδια στιγμή, παρέμεναν ανοιχτά ορισμένα οργανωτικά ζητήματα, τα οποία δεν είχαν επιλυθεί οριστικά με την Α΄ Συνδιάσκεψη και βέβαια το ζήτημα (που πάντοτε παρέμενε φλέγον στην Αριστερά) των σχέσεων και της συνεργασίας με τον χώρο του Κέντρου.

            Σε αυτό το κλίμα, ανακοινώνεται στις 14.9.1959 η σύγκληση του Α΄ Πανελλαδικού Συνεδρίου (28 Νοεμβρίου- 2 Δεκεμβρίου) με στόχο, όπως σημείωνε η σχετική ανακοίνωση, να εξεταστεί κριτικά το έργο της ΕΔΑ και να διαγραφούν οι κατευθύνσεις για μια πιο αποτελεσματική ανταπόκριση του κόμματος «στον αγώνα για την Αλλαγή». Ως θέματα συζήτησης για το Συνέδριο ορίστηκαν «η πορεία των αγώνων του λαού και της δράσης της ΕΔΑ στην τελευταία τριετία», τα καθήκοντα της ΕΔΑ, η έγκριση του προγράμματος και η εκλογή των οργάνων του κόμματος.

            Προσυνεδριακές συνελεύσεις πραγματοποιήθηκαν σε όλους τους νομούς της χώρας, παρά το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις οι δυνάμεις της Χωροφυλακής επιχειρούσαν να τις παρεμποδίσουν. Σε πολλές περιοχές οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι εμποδίστηκαν από τις αρχές μέχρι και να χρησιμοποιήσουν διάφορα μέσα συγκοινωνίας για να φτάσουν στην Αθήνα.

*Ο Ιωάννης Πασσαλίδης στη Βουλή

355 σύνεδροι

            Η εναρκτήρια συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε στο θέατρο «Κεντρικόν» και συνεχίστηκε στα γραφεία της ΕΔΑ στην πλατεία Κάνιγγος. Πήραν μέρος 355 σύνεδροι από τους οποίους οι 273 είχαν εκλεγεί από προσυνεδριακές συνελεύσεις διαφόρων οργανώσεων. Από την Αθήνα είχαν αναδειχθεί 97, από τον Πειραιά 30 και 146 από την υπόλοιπη Ελλάδα. Οι γυναίκες ήταν μόνο 44.

            Στο συνέδριο είχαν προσκληθεί και πολλές προσωπικότητες από το εξωτερικό (Luis Aragon, Bertrand Russell, Leglio Basso, U. Teraccini, Boris Polevoi και άλλοι), η κυβέρνηση όμως δεν επέτρεψε την είσοδό τους στη χώρα αρνούμενη τη θεώρηση των διαβατηρίων τους. Τις ημέρες διεξαγωγής του Συνεδρίου, οι αίθουσες στις οποίες πραγματοποιούνταν βρίσκονταν υπό την επιτήρηση των αστυνομικών δυνάμεων. Από το βήμα του συνεδρίου διαμαρτυρήθηκαν για τη στάση αυτή της κυβέρνησης και εξέφρασαν την αποδοκιμασία τους, τόσο ο πρόεδρος της ΕΔΑ, Ι. Πασαλίδης, όσο και ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο πρόεδρος της Δημοκρατικής Ένωσης, που είχε κληθεί να παρακολουθήσει τις εργασίες.

            Μια από τις βασικές αποφάσεις του Συνεδρίου υπήρξε η σταθεροποίηση των αλλαγών που είχε επιφέρει η Α΄ Συνδιάσκεψη. Η ΕΔΑ μετατράπηκε πλέον οριστικά σε ενιαίο κόμμα αντί συνασπισμού κομμάτων, όπως προέβλεπε το καταστατικό της. Αυτό επέφερε μια σειρά σημαντικών αλλαγών στο κόμμα. Στη Διοικούσα Επιτροπή μπορούσαν πλέον να αναδειχθούν αποκλειστικά εκλεγμένα από το Συνέδριο μέλη. Στην κορυφή της πυραμίδας, η Εκτελεστική Επιτροπή ανέλαβε ρόλο ανάλογο με εκείνον του Πολιτικού Γραφείου ενός Κομμουνιστικού Κόμματος, ενώ η Διοικούσα είχε ρόλο ανάλογο με εκείνον της Κεντρικής Επιτροπής. Ανώτατο όργανο παρέμενε το συνέδριο, ενώ προστέθηκε το Εθνικό Συμβούλιο, ένα νέο σώμα με ευρύτερη σύνθεση και συμβουλευτικό χαρακτήρα. Στις αποφάσεις αυτές ήταν αντίθετος ο Ι. Πασαλίδης και στενοί του συνεργάτες, αλλά υποχώρησαν τελικά για να αποφύγουν τη διάσπαση του κόμματος.

            Στην ουσία, επρόκειτο για τη λεγόμενη «κομμουνιστοποίηση» της ΕΔΑ, αφού αποφασίστηκε η ανασυγκρότηση του κόμματος με βάση το κομμουνιστικό πρότυπο και περιορίστηκε η συμμετοχική ευρύτητα των οργάνων του. Στο ανώτατο καθοδηγητικό όργανο συμμετείχαν πλέον μόνο μέλη του ΚΚΕ εκτός από τον Ι. Πασαλίδη. Η πλήρης «κομμουνιστοποίηση» της ΕΔΑ απέκτησε σαφέστερη μορφή (όπως αναφέρει ο Η. Νικολακόπουλος), όταν εκλέχτηκαν 25 ηγετικά της στελέχη ως τακτικά ή αναπληρωματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ κατά τη διάρκεια του 8ου Συνεδρίου του, οι εργασίες του οποίου έλαβαν χώρα το καλοκαίρι του 1961, στη Ρουμανία. Έτσι, για πρώτη φορά, στη μετεμφυλιακή Ελλάδα άρχισαν να δραστηριοποιούνται στελέχη του ΚΚΕ τα οποία δρούσαν νόμιμα και κατείχαν ηγετικές θέσεις στην ΕΔΑ.

            Στην πολιτική απόφαση του Συνεδρίου ορίστηκε και το πλαίσιο των σχέσεων με το Κέντρο, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο η ΕΔΑ επρόκειτο να οργανώσει περαιτέρω τη δράση της. Ως βασικό καθήκον των στελεχών και των μελών της ΕΔΑ καθορίστηκαν «η ανάπτυξη της ενότητας στη δράση των πατριωτικών δυνάμεων» και η συντονισμένη μαζική δράση στους λαϊκούς αγώνες, που «αποτελεί τον όρο για τη δημοκρατική ανατροπή της εξουσίας της ξενόδουλης Δεξιάς», όπως τονίζεται στο κείμενο της πολιτικής απόφασης.

*Προεκλογικό υλικό της ΕΔΑ

«Αλλαγή πολιτικής»

            Όσον αφορά το Κέντρο και τις άλλες πολιτικές δυνάμεις, η ΕΔΑ ζήτησε τη συνεργασία τους προκειμένου να ανατραπεί η κυβέρνηση Καραμανλή και να γίνει μια πραγματική «Αλλαγή» πολιτικής και όχι προσώπων.

            Σε αυτό το πλαίσιο, τέθηκε ένα μίνιμουμ κοινό πρόγραμμα, στο οποίο θεωρήθηκε ότι θα μπορούσαν να συμφωνήσουν με την ΕΔΑ οι δυνάμεις του Κέντρου, αλλά και της «πατριωτικής Δεξιάς», όπως αναφέρεται στο κείμενο της πολιτικής απόφασης. Βασικές θέσεις του προγράμματος αυτού αποτελούσαν η πολιτική ύφεσης και ειρήνης, η ανάπτυξη οικονομικών και πνευματικών επαφών με τις σοσιαλιστικές χώρες, ο εκδημοκρατισμός, η κατάργηση των έκτακτων μέτρων, η νομιμοποίηση του ΚΚΕ και η καθιέρωση της απλής αναλογικής.

            Τέλος, παράλληλα με τις οργανωτικές αλλαγές, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Συνεδρίου ήταν η απόφαση να στραφεί η ΕΔΑ προς την οργανωμένη μαζική δράση στον συνδικαλισμό, στην εκπαίδευση και σε όλους τους χώρους στους οποίους θα μπορούσε να παρέμβει πολιτικά και να ενεργοποιήσει ξανά εκείνους τους αριστερούς πολίτες που είχαν απομακρυνθεί από την πολιτική εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου.

            Το Α΄ Συνέδριο πραγματοποιήθηκε τη στιγμή που το κόμμα είχε σημειώσει μια σημαντική εκλογική επιτυχία και λίγο πριν από τις μεγάλες αλλαγές που επρόκειτο να επιφέρει στο πολιτικό σκηνικό της χώρας η δεκαετία του 1960. Ύστερα από αυτό, η ΕΔΑ γίνεται ενιαίο κόμμα και αξιοποιεί την οργανωτική δυναμική που της έδωσε η συμπόρευσή της με το ΚΚΕ. Οι δομικές αλλαγές στην ΕΔΑ ολοκληρώθηκαν με το Β΄ Συνέδριο, το 1962. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία μετασχηματισμού του κόμματος δεν υπήρξε ούτε απλή, ούτε εύκολη. Παρά τις αλλαγές, υπήρξαν διαφωνίες και αντιστάσεις απέναντι στη μονολιθικότητα που καλλιεργούσε η κομμουνιστική νοοτροπία. Η διατήρηση της μυστικής ψηφοφορίας στα όργανα του κόμματος είναι μια από αυτές τις δικλείδες που επέτρεψαν στην ΕΔΑ, παρά τον μετασχηματισμό της, να διατηρήσει πολλά από τα στοιχεία που εγγυόνταν την ιδιαιτερότητά της.

* Η κ. Ελένη Πασχαλούδη είναι διδάκτωρ Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών.