Η «λίστα Κρεσέντσι» και τα «ορφανά» πτυχία των Εβραίων

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_08/12/2013_542460

*Ναζιστικά βασανιστήρια κατά Εβραίων της Θεσσαλονίκης

*Η ιστορία του Σόλομον Μαϊσά,

από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς

Του Σταύρου Τζίμα

                Η συγκίνηση διαδέχθηκε την αρχική έκπληξη της Εβραίας Μανόν Μαϊσά, όταν στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής άκουσε έναν άγνωστό της να της λέει σε άπταιστα ελληνικά, με ξένη όμως προφορά, ότι έχει κάτι για τον πατέρα της, που ίσως την ενδιέφερε. «Περί τίνος πρόκειται;» ρώτησε.

                Της απάντησε ένας Ιταλός, ονόματι Αντόνιο Κρεσέντσι, λέγοντας ότι κρατάει στα χέρια του το απολυτήριο γυμνασίου –από την εποχή του Μεσοπολέμου– του πατέρα της, κρατούμενου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, καλώντας την σε ειδική τελετή στη Θεσσαλονίκη να της το επιδώσει, αφού ο πατέρας της δεν βρίσκεται εν ζωή!

«Είναι πολύ συγκινητικό, θα πάω σίγουρα με την αδερφή μου να το παραλάβουμε», λέει στην «Καθημερινή». Η μνήμη της Μανόν «έτρεξε» πίσω, στη δεκαετία του ’30, όταν η οικογένειά της ζούσε στη Θεσσαλονίκη και ο πατέρας της αποφοίτησε από το ιταλικό σχολείο. Ήταν η εποχή που η Θεσσαλονίκη διέπρεπε ως κοσμοπολίτικο κέντρο, με τις διαφορετικές εθνότητες να συμβιώνουν αρμονικά και ο Σόλομον Μαϊσά, όπως και πολλοί άλλοι Εβραίοι, Αρμένιοι, Οθωμανοί, αλλά και Ορθόδοξοι, βλαστάρια κυρίως της «καλής κοινωνίας», γράφτηκε σ’ ένα από τα έξι συνολικά περίφημα ιταλικά σχολεία που λειτουργούσαν στην πόλη. Θα αποφοιτήσει «κανονικά» και θα συνεχίσει τις σπουδές του στην Ιταλία απ’ όπου επέστρεψε γιατρός. Τα σύννεφα του πολέμου είχαν αρχίσει να συσσωρεύονται, οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη και προτού προλάβει η οικογένειά του να διαφύγει στην Αθήνα, τα μέλη της συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς.

                Εκεί, ο παππούς και η γιαγιά της Μανόν θα σταλούν «κατευθείαν» στο κρεματόριο, ο Σόλομον όμως θα επιζήσει, γιατί ήταν γιατρός, χωρίς, όπως τονίζει η κόρη του, να τύχει ευνοϊκής μεταχείρισης στην καθημερινότητα. Ο Σόλομον Μαϊσά πήρε το πτυχίο του επιστήμονα, το «εξιτήριο» από το Άουσβιτς, έγινε ένας από τους πιο γνωστούς γιατρούς της Αθήνας, του έλειπε, όμως, από το «κάδρο» το απολυτήριο του γυμνασίου, ένα έγγραφο με βαρύ «ιστορικό φορτίο». Δεν ήταν, ωστόσο, ο μόνος. Ο Αντόνιο Κρεσέντσι ανακάλυψε σε αποθήκη του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, καταχωνιασμένα σε κάποιο φοριαμό, απολυτήρια, ενδεικτικά και επαίνους 157 Εβραίων της πόλης, που δεν τα παρέλαβαν ποτέ και τώρα έχει αποδυθεί σε αγώνα να βρει, αν όχι τους κατόχους, τουλάχιστον κάποιους απογόνους τους...

*Μαρτυρικές στιγμές στη Θεσσαλονίκη, τον Ιούλιο του 1942

Ο κατάλογος

                «Πολλοί από τους Εβραίους δεν μπόρεσαν να πάρουν τα απολυτήρια και τους επαίνους γιατί χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη για να μη συλληφθούν, κάποιοι άλλοι δεν τα πήραν για άγνωστους λόγους. Γι’ αυτό ακριβώς τους αναζητούμε από το Ινστιτούτο». Ήδη έχει ενημερωθεί για τον «κατάλογο» και αναζητεί ονόματα η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, ενώ δεν αποκλείεται η «λίστα του Κρεσέντσι» με τα «ορφανά πτυχία» να ταξιδέψει και στο Ισραήλ, μήπως και εντοπισθούν εκεί κάποιοι επιζώντες που μετανάστευσαν μετά τον πόλεμο, ή συγγενείς τους.

                Με αφορμή, μάλιστα, την Ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα, όπως έχει οριστεί η 27η Ιανουαρίου κάθε χρόνο, το Ινστιτούτο σχεδιάζει για τον άλλο μήνα ειδική εκδήλωση στην οποία θα επιδοθούν τα απολυτήρια και οι έπαινοι σ’ όσους κατόχους βρεθούν ή σε απογόνους τους, που θα σπεύσουν να τα ζητήσουν. «Θα είναι μια προσφορά στην πόλη, με την ευκαιρία και των εκδηλώσεων για την ανακήρυξη της Θεσσαλονίκης ως Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Νεολαίας 2014», εξηγεί στην «Κ» η διευθύντρια του Ινστιτούτου κ. Μόνικα Τζέκα. «Η Θεσσαλονίκη θα βρεθεί στο επίκεντρο της παγκόσμιας δημοσιότητας με αφορμή τον χαρακτηρισμό της ως Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας και θα έρθουν στην πόλη χιλιάδες νεολαίοι απ’ όλη την Ευρώπη. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να υπενθυμίσουμε και με αυτόν τον τρόπο στους Ευρωπαίους ότι δεν πρέπει να χάσουμε την ιστορική μας μνήμη».

*Τα τραίνα με το εβραϊκό αστέρι, έφευγαν για τα κρεματόρια των Ναζί... 

Μικρός «θησαυρός»

                Επί δύο χρόνια τα Σαββατοκύριακα ο Κρεσέντσι ξεψάχνιζε και ξεσκόνιζε φακέλους και ταξινομούσε χαρτιά στο Ινστιτούτο, όπου εργάζεται, για να φέρει τελικά στο φως έναν μικρό «θησαυρό» και να προσθέσει έτσι άλλη μια ψηφίδα στο πολυπολιτισμικό προφίλ της Θεσσαλονίκης της εποχής του Μεσοπολέμου και εντέλει της ιστορίας της. Δεν ανέσυρε από τα ντουλάπια μόνο απολυτήρια και σχολικούς επαίνους ο «ερωτικός μετανάστης», όπως αποκαλεί εαυτόν ο Κρεσέντσι, καθώς παντρεύτηκε Ελληνίδα φοιτήτρια στην πατρίδα του και την ακολούθησε στη Θεσσαλονίκη. Βρήκε και άλλα σκονισμένα έγγραφα- όχι αποκλειστικά σχολικά- από τα οποία αναδύεται το κοσμοπολίτικο άρωμα μιας περιόδου που είχε αρχίσει να εξατμίζεται καθώς το πέπλο του φασισμού απλωνόταν πάνω από την Ευρώπη και την Ελλάδα. Ανάμεσα στα ευρήματα, δύο εκθέσεις στο μάθημα των Νέων Ελληνικών για την ελευθερία και τον Εθνικό μας Ύμνο, που γράφτηκαν από τον Ιταλοεβραίο Αλμπέρτο Μοδιάνο και την Ελληνοεβραία Εσθήρ Σαπόρτα.

                Ο Μοδιάνο διέφυγε στην Ιταλία με την οικογένειά του και γλίτωσε τον εκτοπισμό, ενώ η Εσθήρ χάθηκε στα κρεματόρια του Άουσβιτς μαζί με τη μητέρα της...

*Ο Λευκός Πύργος

Η εθνοτική σύνθεση της Θεσσαλονίκης

                Η ιταλική παρουσία στη Θεσσαλονίκη από τα τέλη του 19ου αιώνα υπήρξε σημαντική, πολυσχιδής και επηρέασε καθοριστικά την πνευματική, οικονομική και αρχιτεκτονική εξέλιξη της πόλης. Μαζί με την ελληνική, εβραϊκή, οθωμανική και αρμενική κοινότητα συγκροτούσαν μια ανεπανάληπτη εθνοτική «σύνθεση», δείγματα της οποίας εξακολουθούν να δίνουν και στη σημερινή Θεσσαλονίκη ένα άλλο «χρώμα», μια ξεχωριστή γοητεία, μεταφέροντας τον επισκέπτη σε μια εποχή που οι άνθρωποι μπορεί μεν να μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες, να πίστευαν σε άλλο Θεό, όμως συνυπήρχαν και δημιουργούσαν αρμονικά ο ένας δίπλα στον άλλο, όπως αποδείχθηκε στην πράξη.

                Ιταλοί ή Ιταλοεβραίοι αρχιτέκτονες, με πιο γνωστούς τους Βιταλιάνο Ποζέλι και Πιέτρο Αριγκόνι, σχεδίασαν μερικά από τα εμβληματικότερα κτίρια όπως η βίλα Αλατίνι, το παλαιό Διοικητήριο που στεγάζει το υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης, το Γ΄ Σώμα Στρατού, και πολλά άλλα. Παράλληλα, τραπεζίτες όπως ο Σαούλ Μοδιάνο, εμποροβιομήχανοι όπως οι Αλατίνι, και άλλοι, κατέκτησαν δικαιωματικά μια θέση στην ιστορία της πόλης.

                Σήμερα, ξεπερνούν τους χίλιους οι Ιταλοί που ζουν στη Θεσσαλονίκη και την εικόνα των ιστορικών κοινοτήτων της πόλης συμπληρώνουν περί τους 1.200 εναπομείναντες Εβραίοι, άλλοι τόσοι ντόπιοι Αρμένιοι και ελάχιστοι Οθωμανοί.

Σταύρος Τζίμας