ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού

Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 2013

Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100001_24/11/2013_540997

*Βαλκανικοί Πόλεμοι. Αετορράχη

*Ένας ανεκτίμητος θησαυρός 3,5 εκατ. τεκμηρίων

από το 1897 και εντεύθεν,

μέρος του οποίου είναι πλέον προσβάσιμο στο Διαδίκτυο

Του Μιχάλη Ν. Κατσίγερα

Αν κάποιος εισέλθει στον ιστότοπο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού και συγκεκριμένα στο αρχείο της http://dis.army.gr/archive_el.html βρίσκεται ενώπιον ενός ανεκτίμητου θησαυρού. Πρόκειται για περίπου 1,5 εκατ. ψηφιοποιημένα τεκμήρια από τα συνολικά 3,5 εκατ. τεκμήρια, από το 1897 και εντεύθεν που συγκροτούν, μέχρι σήμερα, το αρχειακό υλικό της.

Έτσι, για παράδειγμα, με κάποιο από τα κριτήρια αναζήτησης (τίτλος, ημερομηνία, είδος, αριθμός ταξινόμησης) ένας ενδιαφερόμενος για την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας στις 8 Μαΐου 1945 μπορεί να βρει έγγραφα σχετικά με την παράδοση της γερμανικής φρουράς Κρήτης που υπεγράφη την επομένη, 9 Μαΐου 1945, στη βίλα «Αριάδνη» στο Ηράκλειο, καθώς οι Γερμανοί των Χανίων, μαζί με κάποια υπολείμματα στρατιωτικών δυνάμεων της Ιταλικής Κοινωνικής Πολιτείας (της λεγόμενης Ιταλίας του Σαλό) ήσαν- μαζί με εκείνους της Ρόδου, της Πράγας, της Βορείου Ιταλίας και άλλους- οι τελευταίοι που παραδόθηκαν στους Συμμάχους, μετά τη συνολική παράδοση στις 7 Μαΐου στη Ρενς και την επομένη στα περίχωρα του Βερολίνου. Το ίδιο το έγγραφο της τοπικής παράδοσης στην Κρήτη στην αγγλική και στη γερμανική εκδοχή του υπάρχει ως ψηφιοποιημένο αντίγραφο καθώς και η επίσημη ελληνική μετάφρασή του στην οποία, μεταξύ άλλων, διαβάζουμε:

*Ο Οδυσσέας Ελύτης, έφεδρος αξιωματικός, επιστρατευμένος το 1940

«1. Ο Γερμανός Διοικητής φρουράς ΚΡΗΤΗΣ διά του παρόντος παραδίδει άνευ όρων απάσας τας υπό την διοίκησιν ή έλεγχόν του δυνάμεις ξηράς, θαλάσσης και αέρος, και θέτει άνευ όρων εαυτόν και τας δυνάμεις ταύτας εις την διάθεσιν του Ανωτάτου Συμμάχου Διοικητού του Μεσογειακού Θεάτρου Επιχειρήσεων.

Άπασαι αι υπό την διοίκησιν ή έλεγχον του Γερμανού Διοικητού φρουράς ΚΡΗΤΗΣ, ένοπλοι δυνάμεις, θα καταπαύσουν οιασδήποτε εχθροπραξίας επί της ξηράς, θαλάσσης και εν αέρι κατά την δεκάτην ώραν, Αστεροσκοπείου Γκρήνουϊτς της δεκάτης ημέρας του Μαΐου 1945. Ο Γερμανός Διοικητής Φρουράς ΚΡΗΤΗΣ αναλαμβάνει να κάμη τας αναλόγους διευθετήσεις πάραυτα.

[...] Αναλαμβάνει να εκτελέση τας εν τω Παραρτήματι προς τούτο τασσομένας διαταγάς και οιασδήποτε περαιτέρω διαταγάς του Ανωτάτου Συμμάχου Διοικητού του Μεσογειακού Θεάτρου Επιχειρήσεων. Παρακοή εις τοιαύτας διαταγάς ή αποτυχία προς συμμόρφωσιν προς ταύτας, θέλουν τιμωρηθή συνωδά των παραδεδεγμένων νόμων και συνηθειών του πολέμου. [...].»

[….........................]

Ακολουθούν υπογραφές:

Γερμανός Διοικητής Φρουράς ΚΡΗΤΗΣ, Μπέντακ. Ανώτατος Σύμμαχος Αρχηγός του Μεσογειακού Θεάτρου Επιχειρήσεων [Αλεξάντερ] διά του αντιπροσώπου του, Βρετανού ταξιάρχου Κίρκμαν.

*Εθνική Αντίσταση: Σαράφης και Βελουχιώτης

Οι συνεργασθέντες

Αν ένας ερευνητής ή απλώς ένας ενδιαφερόμενος για την Ιστορία θελήσει να αναδιφήσει περαιτέρω τα σχετικά με το γεγονός ηλεκτρονικά τεκμήρια που διαθέτει στον ιστότοπό της η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, μπορεί να διαπιστώσει και τα ακόλουθα:

Ο Έλληνας Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης υποστράτηγος Γεώργιος Φουντουλάκης είχε σπεύσει στις 8 Μαΐου να αποστείλει στην Διοίκηση των εν Κρήτη Βρετανικών Δυνάμεων «Προσχέδιον επιβλητέων όρων Συνθηκολογήσεως των εν Κρήτη Γερμανικών και Ιταλικών Δυνάμεων». Στην παράγραφο 8 του Προσχεδίου του ο υποστράτηγος Φουντουλάκης αναφέρει ότι: «Η Ανωτάτη Γερμανική Διοίκησις υποχρεούται να παραδώση πλήρη κατάλογο με άπαντα τα στοιχεία των κατά την διάρκειαν της κατοχής συνεργασθέντων οπωσδήποτε εμπορικώς ή διά πολεμικούς σκοπούς ή δι’ οιονδήποτε άλλον λόγον κατοίκων της Νήσου Ελλήνων ή ξένων υπηκόων μετ’ ενδείξεως του είδους της συνεργασίας.»

Ανατρέχοντας, ο ενδιαφερόμενος στο παράρτημα της πράξης τοπικής παραδόσεως θα διαπιστώσει ότι η συγκεκριμένη πρόταση του Έλληνα Στρατιωτικού Διοικητή δεν συμπεριελήφθη- τουλάχιστον- σε αυτό, αν και αυτή η εκκρεμότητα υπήρξε τρόπος να αρθεί καθώς στην παράγραφο 3 της πράξης προβλέπεται- όπως παγίως σε τέτοιες περιπτώσεις- ότι «ο Γερμανός Διοικητής αναλαμβάνει να εκτελέση [...] και οιασδήποτε περαιτέρω διαταγάς του Ανωτάτου Συμμάχου Διοικητού [...].»

Αυτό είναι ένα μικρό παράδειγμα αναδρομής στους θησαυρούς της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, οι οποίοι προσφέρονται όχι μόνον στους ειδικούς, στα γραφεία της, αλλά και στο ευρύτερο κοινό, ελληνικό και διεθνές, από το Διαδίκτυο.

*Εμφύλιος Πόλεμος. Οι μάχες γύρω από την Κόνιτσα

Πιο αξιόπιστα τα στρατιωτικά έγγραφα

Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ) είναι επιστημονική υπηρεσία υπαγόμενη στο Γενικό Επιτελείο Στρατού και διευθύνεται από τον ταξίαρχο Νικόλαο Δελατόλα. Στεγάζεται στο κτίριο Θαλού και Πιττακού 10 στην Αθήνα, έναντι της Πύλης Αδριανού.

Συγκροτήθηκε αρχικώς, το 1887, ως Τμήμα Στατιστικής Στρατιωτικών Πληροφοριών και Τοπογραφίας και μετά από διάφορες μεταλλάξεις της συγκροτήθηκε με την τρέχουσα ονομασία της το 1954 και αναδιοργανώθηκε επανειλημμένως ώστε να ανταποκρίνεται στην αποστολή της. Κύριο έργο της είναι η συγκέντρωση και διατήρηση αρχειακού υλικού, καθώς και η σύνταξη και έκδοση της ιστορίας των πολέμων του Ελληνικού Στρατού.

Το επιστημονικό προσωπικό της αποτελείται από μόνιμους αξιωματικούς, αποφοίτους του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας και πολιτικούς υπαλλήλους πτυχιούχους ΑΕΙ, εκ των οποίων αρκετοί είναι κάτοχοι μεταπτυχιακών και διδακτορικών τίτλων σπουδών.

Η Βιβλιοθήκη της ΔΙΣ αποτελείται από περίπου 8.000 ελληνικές εκδόσεις, 3.000 ξενόγλωσσες, ημερήσιο τύπο της περιόδου 1954-1992, στρατιωτικούς κανονισμούς, εγκυκλίους διαταγές από το 1922 μέχρι σήμερα και σημαντικό αριθμό περιοδικών.

Κατοχή: Έλληνες στρατιώτες στη Μέση Ανατολή

Στο έργο της ΔΙΣ περιλαμβάνεται η ανάθεση, συγγραφή και έκδοση μελετών, η κατάρτιση φωτογραφικού αρχείου και η τήρηση βιογραφικών σημειωμάτων αξιωματικών από τον βαθμό του συνταγματάρχη και άνω. Ιδιαίτερα το εκδοτικό έργο της υπερβαίνει τους 90 τόμους που συγκροτούν ένα πανόραμα της σύγχρονης ελληνικής πολεμικής ιστορίας και καλύπτουν, από τη στρατιωτική τουλάχιστον πλευρά, όλα σχεδόν τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν, θετικά ή αρνητικά, τη νεότερη πορεία της Ελλάδας.

Ανάμεσα στις πρόσφατες εκδόσεις της είναι και οι ακόλουθοι τίτλοι: «Οι πολιτικοστρατιωτικές σχέσεις Ελλάδας- Γαλλίας (19ος – 20ος αι.)», «Μνήμες πολέμου 1897 – 1974. Οι αγώνες του Ελληνικού Έθνους μέσα από προσωπικές μαρτυρίες», «Οι κυριώτερες μάχες του Ελληνικού Στρατού 1897 – 1955», «Επιχείρηση “Καλάβρυτα». Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία» και «Στρατιωτική οργάνωση και πολεμική τέχνη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324 – 1453)». Μεταξύ των παλαιοτέρων εκδόσεων της ΔΙΣ αξιοσημείωτες είναι: α) Τα «Αρχεία Εθνικής Αντίστασης (1941 – 1944)» σε οκτώ τόμους, όπου δημοσιεύονται αυτούσια 616 έγγραφα, που αφορούν τη δράση των διαφόρων αντιστασιακών οργανώσεων εναντίον των κατακτητών την περίοδο της Κατοχής. β) Τα «Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου (1944 – 1949)» σε δεκαέξι τόμους με 1.300 έγγραφα του Εθνικού Στρατού και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος.

*Αφιόν Καραχισάρ, 1922

Η αξιοπιστία των στρατιωτικών εγγράφων, όπως π.χ. η «αναφορά για μια μάχη», όπως παρατηρεί ο υποδιευθυντής της ΔΙΣ συνταγματάρχης και ιστορικός Ιωάννης Γ. Γεμενετζής, «είναι υψηλού βαθμού γιατί ο συντάκτης αξιωματικός εάν καταγράψει ψευδή στοιχεία σε καιρό πολέμου κινδυνεύει να στηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα». Γι’ αυτό και τα στρατιωτικά έγγραφα είναι, συγκριτικά με άλλα, περισσότερο έγκυρα.

Το Ιστορικό Αρχείο συνεχώς εμπλουτίζεται και ψηφιοποιείται

Το Ιστορικό Αρχείο της ΔΙΣ, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, καλύπτει όλες τις πολεμικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας, από το 1897, δηλαδή τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, μέχρι σήμερα. Περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο χειρόγραφα και δακτυλογραφημένα έγγραφα. Ειδικότερα την επίσημη αλληλογραφία μεταξύ των μονάδων, των σχηματισμών και του Γενικού Επιτελείου, ημερολόγια επιχειρήσεων, εκθέσεις και αναφορές διοικητών, καθώς επίσης χάρτες, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες, απομνημονεύματα και άλλα τεκμήρια.

Όπως σημειώνει η διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου της ΔΙΣ διδάκτωρ Έφη Πασχαλίδου, «το έγκυρο αρχειακό υλικό δεν αμφισβητείται, είναι πάντα επίκαιρο, διασφαλίζει την αξιοπιστία των πορισμάτων της έρευνας, διαμορφώνει ορθή κρίση για τα γεγονότα του παρελθόντος και οδηγεί σε αντικειμενική προσέγγιση συγγραφής της ιστορίας. Ωστόσο -υπογραμμίζει η κ. Πασχαλίδου- οι αυξημένες απαιτήσεις της σύγχρονης έρευνας επιτάσσουν την αναζήτηση, επισήμανση και αξιοποίηση πρωτογενών πηγών από διαφορετικούς φορείς προέλευσης, ώστε τα δρώμενα να διαφωτίζονται πολύπλευρα και να καθίσταται πολυσήμαντη, έγκυρη και ασφαλής η ερμηνεία τους». Για τον λόγο αυτό, η ΔΙΣ επιδιώκει και ενθαρρύνει την προοπτική συνεργασίας όχι μόνο στο περιορισμένο πλαίσιο των Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά και με κάθε φορέα τήρησης αρχειακού υλικού, σε τομείς όπου υπάρχει θεματική ή χρονική σύγκλιση.

*Η ανατιναγμένη γέφυρα του Γοργοπόταμου, από την ενωμένη Εθνική Αντίσταση

και τους Άγγλους σαμποτέρ

Οι συνεργασίες της ΔΙΣ δεν περιορίζονται στον ελλαδικό χώρο. Όπως επισημαίνει ο υποδιευθυντής της συνταγματάρχης Γεμενετζής, στο πλαίσιο του Προγράμματος Στρατιωτικής Συνεργασίας, η ΔΙΣ συνεργάζεται με αντίστοιχες υπηρεσίες ιστορίας ξένων χωρών, όπως η Γαλλία, η Βουλγαρία, η Ρωσία, η Σερβία, η Γερμανία, η Ιταλία. «Η συνεργασία εστιάζεται κυρίως σε αντικείμενα κοινού ενδιαφέροντος όπως η ανταλλαγή αρχειακού υλικού και η συγγραφή κοινών εκδόσεων με ιστορικά θέματα που σχετίζονται με την ιστορία της Ελλάδας και της συνεργαζόμενης χώρας». Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι τα προγράμματα συνεργασίας έχουν περικοπεί κατά τα δύο τελευταία χρόνια και μόνο με τη Σερβία και τη Βουλγαρία βρίσκονται σε εξέλιξη, όσο αυτό είναι δυνατόν.

*Η ήττα των Γερμανών. Η αποχώρηση από την Ακρόπολη

Η εικόνα του αρχειακού υλικού της ΔΙΣ συμπληρώνεται από μικρότερες αρχειακές συμβολές, τα ιδιωτικά αρχεία κυρίως στρατιωτικών και πολιτικών προσωπικοτήτων που έχουν εκχωρηθεί από τους ίδιους ή τους οικείους τους και τα οποία έχουν ταξινομηθεί και είναι αξιοποιήσιμα στη διάθεση των ερευνητών.

Στους άμεσους στόχους της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού είναι η ενημέρωση του διαδικτυακού κόμβου της με νέο υλικό όπως άρθρα ή τεκμηριωμένο άλλο αρχειακό υλικό και η προβολή της Βιβλιοθήκης της μέσω ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων.

Τέλος η ΔΙΣ επιδιώκει την ενίσχυση και προβολή της εικόνας της, με παρουσία, συμμετοχή και ανακοινώσεις σε ελληνικές και διεθνείς επιστημονικές συναντήσεις.

Μιχάλης Κατσίγερας