Δράμα 1941: Η πρώτη πράξη αντίστασης

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ 4ης Νοεμβρίου 2011

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_04/12/2011_464753

*Το εξώφυλλο του βιβλίου 

  

ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

Δράμα 1941: Μια παρεξηγημένη εξέγερση

Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 480

Μαρτυρίες-  ντοκουμέντα

Του Θανάση Βασιλείου

Η μονογραφία του βετεράνου δημοσιογράφου, ερευνητή και συγγραφέα Σπύρου Κουζινόπουλου για τα γεγονότα της Δράμας, το 1941, κινητοποιεί, τουλάχιστον, δύο σκέψεις. 

Πρώτον, τα λόγια του Β. Μπένζαμιν με τα οποία έκλεινε τον «Μονοδιάστατο άνθρωπο» ο Χ. Μαρκούζε: «Αν έχουμε ακόμη μια ελπίδα, τη χρωστάμε σε αυτούς που δεν είχαν καμιά». Δεύτερον, ένα παλιό γιουγκοσλαβικό γνωμικό: «Το μόνο πράγμα που μπορεί να είναι απολύτως βέβαιο είναι το μέλλον, μια και το παρελθόν μεταβάλλεται διαρκώς».

Η ανασύνθεση της ιστορίας της «παρεξηγημένης εξέγερσης» της Δράμας, τα ντοκουμέντα και οι μαρτυρίες πρωταγωνιστών εκείνης της εποχής (τους πρόλαβε εν ζωή ο Κουζινόπουλος) δείχνουν ότι επρόκειτο για μία πρόωρη μεν, πλην γνήσια ηρωική λαϊκή εξέγερση- η πρώτη που σημειώθηκε στην κατεχόμενη Ευρώπη.

Η πράξη της αντίστασης ακύρωσε τα όποια επιχειρήματα της Βουλγαρίας περί εθνικών και πληθυσμιακών δικαιωμάτων στην περιοχή και αποθάρρυνε τους Βούλγαρους εποίκους να εγκατασταθούν σ’ αυτήν και να αλλοιώσουν την πληθυσμιακή της σύνθεση. Τέλος, συνέβαλε τα μέγιστα στη διατήρηση της ελληνικότητας της περιοχής.

*Βούλγαροι στρατιώτες με κεφάλια Ελλήνων στο Δοξάτο Δράμας

Βία και εξέγερση

Ήταν μια εποχή που χαρίζονταν περιοχές και άνθρωποι. Η Ανατολική Μακεδονία ήταν ένα «δώρο» του Χίτλερ προς τον τσάρο της Βουλγαρίας Βόρις Γ΄, για τη βοήθεια και τις διευκολύνσεις που είχε προσφέρει ο τελευταίος στον στρατό του Γ΄ Ράιχ για την κατάληψη της Ελλάδας. Η Βουλγαρία προσπάθησε να την ενσωματώσει και η περιοχή αντιμετωπίστηκε ως τμήμα της βουλγαρικής επικράτειας με την ονομασία «Μπελομόριε» (Αιγαίο).

Οι μεταβολές που ακολούθησαν ήταν βίαιες. Σύμφωνα με μαρτυρίες, χιλιάδες Βούλγαροι έποικοι εγκαταστάθηκαν στις πόλεις και τα χωριά καταλαμβάνοντας τις περιουσίες που εγκατέλειψαν οι φυγάδες και οι εκτοπισμένοι. Καταστηματάρχες εκτοπίστηκαν, λεηλατήθηκαν και άλλοι υποχρεώθηκαν να προσλάβουν Βουλγάρους «συνεταίρους» στις επιχειρήσεις τους.

Στις 28 και 29 Σεπτεμβρίου 1941 μια φούχτα τολμηροί επαναστάτες άρπαξαν τα όπλα στον νομό Δράμας, ανατίναξαν το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού, επιτέθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό, χτύπησαν τους στρατώνες του πεζικού και του πυροβολικού μέσα στην πόλη εξουδετερώνοντας τις βουλγαρικές δυνάμεις, ενώ στα γύρω χωριά εκδίωξαν ή εκτέλεσαν τους διορισμένους Βουλγάρους προέδρους κοινοτήτων, κατέλαβαν δημαρχεία και αστυνομικά τμήματα και πήραν την εξουσία στα χέρια τους για λίγες ώρες, οργανώνοντας την πρώτη εξέγερση στην κατεχόμενη από τις δυνάμεις του Άξονα Ευρώπη, καταλύοντας τη βουλγαρική εξουσία.

*Γυναίκες αναζητούν τους εκτελεσθέντες δικούς τους

Τα αντίποινα και το τέλος

Οι βουλγαρικές αρχές κατοχής αντέδρασαν με ένα ολοκαύτωμα και πραγματικό λουτρό αίματος στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Εκτελέστηκαν, χωρίς δίκη, πάνω από 3.000 Έλληνες στην πόλη και την περιοχή της Δράμας, άλλοι υποβλήθηκαν σε σκληρά βασανιστήρια και οδηγήθηκαν στις βουλγαρικές φυλακές εκατοντάδες άλλοι, 67 χωριά πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς, ενώ εξαπολύθηκε ένα απίστευτο κυνηγητό εναντίον κάθε ελληνικού στοιχείου.

Τα επόμενα χρόνια, η εξέγερση της Δράμας κατασυκοφαντήθηκε από πολλές πλευρές. Επρόκειτο, υποστήριζαν, περί μιας «προβοκάτσιας» που είχε στηθεί αριστοτεχνικά από τις βουλγαρικές αρχές κατοχής για εξανδραποδισμό της Ανατολικής Μακεδονίας και τον βίαιο εκβουλγαρισμό της. Άλλοτε πάλι, έλεγαν πως οι ηγέτες της εξέγερσης είχαν πέσει θύματα υποβολιμαίων φημών, τις οποίες διοχέτευαν οι Βούλγαροι κατακτητές. Έτσι, ρίχτηκε ο λίθος του αναθέματος στους πρωταγωνιστές της και η υπόθεση θάφτηκε στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.

Θανάσης Βασιλείου

*Ο συγγραφέας Σπύρος Κουζινόπουλος παρουσιάζοντας το βιβλίο του

Υ.Γ. Παντελή Αθανασιάδη. Πληροφορίες για την αγνοημένη αυτή εξέγερση υπάρχουν επίσης και στο βιβλίο του Δημητρίου Θρασ. Καραϊσαρλή «1941-1944, ΣΛΗΡΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΘΥΣΙΕΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ».

Σύμφωνα με τον Καραϊσαρλή, οι πρώτοι αντάρτες ξεκίνησαν πολύ νωρίς τον απελευθερωτικό αγώνα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Την ηγεσία των ανταρτοομάδων ανέλαβαν παλαιοί έμπειροι οπλαρχηγοί του Πόντου και στελέχη των περιφερειακών επιτροπών του ΚΚΕ.

Ανάμεσα στους οπλαρχηγούς του Πόντου ήταν ο Ιορδάνης Χασιαρής από το Καλλίφυτο Δράμας, ο Ευστάθιος Λεοντιάδης από τον Αίγειρο Πηγαδίου Δράμας, ο Ματθαίος Καλτσίδης  από τη Νέα Σεβάστεια Δράμας, ο Θεόδωρος Μικρόπουλος από τη Δράμα, ο Κώστας Βασιλειάδης από την Υψηλή Ράχη Δράμας, Ανάμεσα στα στελέχη των περιφερειακών επιτροπών του ΚΚΕ ήταν ο Λευτέρης Χαμαλίδης (Αλέκος) από τη Δράμα, ο Μιχάλης Γεωργιάδης (Σπάρτακος) από το Νικηφόρο Δράμας, ο Χρήστος Αμανατίδης από το Μαυρόβατο Δράμας, ο Χρήστος Καγιάς ή Καλαϊτζής, δικηγόρος από το Νικηφόρο, ο Χρήστος Παστουρματζής, κ.ά. 

*Παρουσιάζοντας το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου η «Ελευθεροτυπία» έγραψε μεταξύ άλλων: «Ο Σπύρος Κουζινόπουλος στο βιβλίο του «Δράμα 1941: Μία παρεξηγημένη εξέγερση», μετά από έρευνα 35 περίπου ετών, μέσα από άγνωστα ντοκουμέντα αλλά και μαρτυρίες μερικών από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων εκείνης της εποχής που τους είχε προλάβει εν ζωή, αποδεικνύει ατράνταχτα ότι επρόκειτο για μία γνήσια ηρωική λαϊκή εξέγερση, την πρώτη που σημειώθηκε στην κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη. Μία πράξη αντίστασης πρόωρη ίσως, που όμως είχε σημαντικά οφέλη για την Ελλάδα, καθώς ακύρωσε τα όποια επιχειρήματα της Βουλγαρίας περί εθνικών και πληθυσμιακών δικαιωμάτων στην περιοχή και αποθάρρυνε εποίκους από τη Βουλγαρία να εγκατασταθούν στην περιοχή και να αλλοιώσουν την πληθυσμιακή της σύνθεση».

*Για την εξέγερση του νομού Δράμας το 1941 στο blog «Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών » αναφέρεται μεταξύ άλλων: «Σύμφωνα με τις πρόσφατες έρευνες ο συνολικός αριθμός των θυμάτων που προκάλεσαν τα άμεσα βουλγαρικά αντίποινα –μόνο μέσα στην πόλη της Δράμας–  ήταν τουλάχιστον πεντακόσιες εξήντα δύο (562) ψυχές. Ο αριθμός αυτός ίσως να μην είναι τόσο εντυπωσιακός όσο φαίνονται μερικά άλλα εξωπραγματικά νούμερα που παγιώθηκαν έκτοτε στη συλλογική μνήμη κυρίως στη Δράμα και στο Δοξάτο. Ωστόσο, η αποκρουστικότητα ενός εγκλήματος δεν κρίνεται μόνο από τον αριθμό των θυμάτων αλλά κυρίως από την αγριότητα και το μίσος αυτών που το διέπραξαν.

Η Δράμα και η περιοχή της δεν πρέπει να ξεχάσει επ’ ουδενί  τα γεγονότα του 1941. Το επιβάλλει αυτό ο σεβασμός στη μνήμη των νεκρών της και στην ιστορική αλήθεια που ομολογουμένως δεινοπάθησε και αυτή μέχρι να αποκρυσταλλωθεί.

Η Δράμα, ως μαρτυρική πόλη, πήρε μέρος για πρώτη φορά στο Παγκόσμιο Συνέδριο των Μαρτυρικών Πόλεων που πραγματοποιήθηκε στις 18 και 19 Απριλίου 1985 στη Μπολόνια της Ιταλίας, όπου τιμήθηκε ιδιαίτερα».

*Μια εξαιρετική αφήγηση του Bασίλη Ριτζαλέου, για τους πρωταγωνιστές του ολοκαυτώματος του νομού Δράμας, μπορείτε επίσης να βρείτε στον ιστότοπο του "Παρατηρητή της Θράκης" στη θέση http://www.paratiritis-news.gr/detailed_article.php?id=147822&categoryid=11

*Ο Φοίβος Ν. Γρηγοριάδης (δημοσιογράφος και καπετάνιος του ΕΛΑΣ) στο βιβλίο του "Γερμανοί, Κατοχή, Αντίστασις" έκδοση 1973 για τη εξέγερση της Δράμας και τα άγρια εξοντωτικά μέτρα εναντίον των κατοίκων, δίνει δύο εκδοχές. Κατά την πρώτη εκδοχή την ιδέα της εξέγερσης υπέβαλε τεχνηέντως η βουλγαρική Ασφάλεια η ΟΧΡΑΝΑ, χρησιμοποιώντας Βούλγαρους προβοκάτορες που συνδέθηκαν με μέλη του ΚΚΕ, και τα έπεισαν για την ανάγκη της εξέγερσης. 

Κατά τη δεύτερη εκδοχή "υπέυθυνος" πρέπει να θεωρηθεί ο γραμματέας της Τοπικής Επιτροπής Δράμας του ΚΚΕ.

Πάντως το ερώτημα παραμένει: Προδόθηκε ή όχι στους Βουλγάρους η εξέγερση αυτή και από ποιον? Έχουν διατυπωθεί υπόνοιες για συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά δεν έχουν προσκομισθεί αποδείξεις.