ΛΗΣΤΕΙΕΣ: Η ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΘ΄ΑΙΩΝΑ- ΑΡΘΡΟ 1ο

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Οι ληστές, υπήρξαν μια απερίγραπτη μάστιγα για τον πληθυσμό της Θράκης, κατά τον 19^ο αιώνα, αλλά και στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα.

          Τα περιστατικά είναι πολλά και είναι αδύνατον να καταγραφούν με απόλυτη στατιστική τάξη. Όσα διασώζονται όμως σε επίσημα έγγραφα και σε δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής εκείνης, δίνουν ζοφερή εικόνα για την ασφάλεια του πληθυσμού.

          Την ατμόσφαιρα τρόμου για τους Χριστιανούς της Θράκης, την ανεκτικότητα της εξουσίας προς τους ληστές ή την αδιαφορία, αλλά και τη συνεργασία μαζί τους, τις κενές περιεχομένου μεταρρυθμίσεις του Οθωμανικού καθεστώτος, περιγράφει ένα κείμενο, που μπορεί να χαρακτηρισθεί μνημειώδες. 




Δίνει με ακρίβεια, όλες τις παραμέτρους του ζόφου, τον οποίο βίωνε ολομόναχη η Θράκη. Πρόκειται για την υπ’ αριθμ. 228 έκθεση του υποπρόξενου της Αδριανούπολης Ιωσήφ Βαρότση, με ημερομηνία 31 Δεκεμβρίου 1852[1] προς το υπουργείο Εξωτερικών. Ο τότε υπουργός Ανδρόνικος Πάικος την έστειλε στον υπουργό Εσωτερικών Ρήγα Παλαμήδη για να λάβει γνώση. Εκείνος τη διάβασε και την επέστρεψε στο υπουργείο Εξωτερικών και τελικά ο Πάικος σημείωσε ιδιοχείρως «Εις το αρχείον». Ολομόναχοι εξακολουθούσαν να παραμένουν οι δυστυχείς Θρακιώτες. Για λόγους ιστορικούς, αξίζει να την παραθέσουμε ολόκληρη, πριν αναφερθούμε σε άλλα περιστατικά της ληστοκρατίας στη Θράκη.

*Ο υπουργός Εσωτερικών Ρήγας Παλαμήδης

          «Αι κατά το λήγον έτος συνεχείς μεταρρυθμίσεις των προσώπων του Οθωμανικού Υπουργείου, το εφήμερον της Κυβερνήσεως, οι σοβαροί περιπλεγμοί της Πόρτας, ουκ ολίγην εργασίαν και σύγχισιν έφερον εις τα πράγματα της Επαρχίας. Ούτω η πλέον αχαλίνωτος ληστεία κατετάραξε ολοτελώς την ασφάλειαν των συγκοινωνιών. Καθημερινά τραγικότατα συμβάντα καθήμαξαν όλην την Θράκην από την Μεσόγειον μέχρι του Ίστρου. Η ατιμωρησία, τα ελέη του ελεεινού Τανζιματίου, η παράδοξος απαίτησις ιπατίου[2], μαρτυρίας και μαρτυρίας Οθωμανικής, η ατιμωρησία λέγω, δεν έπαυσε οπλίζουσα τον βραχίονα των ληστών και ενθαρρύνουσα την τόλμην των κακούργων. Το Χριστιανικόν αίμα μόνον εχύθη… Καθώς εν ταις πόλεσιν ο Μουσουλμάνος ίσταται επί της κεφαλής του Ραγιά, ούτω και επί των ορέων, εις τα δάση, ο ληστής, ο φονεύς είναι Μουσουλμάνος, το σφάγιον είναι ο Ραγιάς…

          Κατά τον παρελθόντα Σεπτέμβριον, έμποροι Οθωμανοί τε και Χριστιανοί όδευον προς Ουζουντζόβαν. Προσβάλλονται υπό ληστών Τούρκων, κραυγαζόντων «ας ξεχωρισθώσι οι Μουσουλμάνοι εκ των απίστων»!… Πυροβολούν… Χριστιανοί πίπτουν, οι λοιποί γυμνώνονται και οι Οθωμανοί έμποροι αποσύρονται εν ειρήνη…

          Χριστιανών ωτία, βραχίονες, δάκτυλοι κόπτονται και επ’ αυτών ζητούνται λύτρα… Καταμηνύονται οι εκτελεσταί των βασάνων τούτων Τάρλα Καπουλής, Μουμτζής, Πεχλιβάνης, Δεληχασάνης. Ολίγοι ζαπτιέδες διευθύνονται και επιστρέφουν άνευ ουδεμιάς εκβάσεως. Επληγώθη μεν και εφέρθη εις το δεσμωτήριον της πόλεως ο Τάρλα Καπουλής αλλ’ η σύλληψις αύτη οφείλεται εις την ανδρείαν ενός Χριστιανού, του Δήμου, ταχυδρόμου Αίνου.

          Εκπληρώ χρέος δικαιοσύνης επαινών ενταύθα την προθυμίαν και τον ζήλον του Γενικού Διοικητού του Τμήματος τούτου, Μεχμέτ Πασά προς καταστολήν  της ληστείας. Ευτυχώς βοηθείται εις τας προσπαθείας του υπό των Διοικητών Φιλιππουπόλεως και Τυρνόβου. Αύτη η αγαθή διάθεσις ολίγον ωφελεί. Η έλλειψις ικανού αριθμού χωροφυλάκων, η μικροψυχία των ζαπτιέδων, η διαφθορά, η αδράνεια του Καϊμακάμου Ζααράς και Σιλύμνου, οι πολλοί κλεπταποδόχοι μεταξύ των Βέιδων, κατοίκων των πόλεων και χωρίων, των Βέιδων διδόντων άσυλον εις τους ληστάς και διανεμόντων την τιμήν του Χριστιανικού αίματος, η ύπαρξις της αιματηράς πληγής των Γιατάκιδων παρέλυσαν την πατρικήν φροντίδα των φιλοχρίστων Διοικητών Αδριανουπόλεως, Φιλιππουπόλεως και Τυρνόβου. Αι σατανικαί ραδιουργίαι των Βέιδων, εχθρών του Μεχμέτ Πασά, αι διαβολαί των Εμβρούλ Αγά, Σερίφ Βέη, Ιβίς Βέη και των παυθέντων αστυνόμων Σιακίρ και Ισμαήλ, διατηρούν την ληστείαν, επί μόνη τη ελπίδι ότι το δεινόν θέλει φέρει την παύσιν του Μεχμέτ Πασά… Ούτω ιδιοτελή και χαμερπή συμφέροντα αιτιολογούν την παράτασιν οικτρών δεινών!

          Η απαγόρευσις του πυροβολείν επί των ληστών, η απαγόρευσις της οπλοφορίας των χωρικών συντελούν πολύ εις την αθλίαν ταύτην των πραγμάτων κατάστασιν. Οψέ η Οθωμανική κυβέρνησις σκεπτομένη, εξέδωσε, τέλος πάντων, κατά την παρελθούσαν εβδομάδα Φιρμάνιον δι’ ού επιτρέπεται εις την χωροφυλακήν και τους ταξιδιώτας ν’ απωθώσιν την βίαν τη βία. Το μέτρον τούτο θέλει έχει ευτυχή αποτελέσματα, αν η χωροφυλακή δύναται να γίνει γενναιοτέρα, ανδρεία ενώπιον του εχθρού, αδιάφθορος, αν η κλεπταποδοχή και η απόκρυψις των κακούργων κολασθή. Ευχής έργον, αν ο Πασάς μας ετιμώρει τον υιόν ενός Βέη της πόλεως, του Επιμελητού της Γεωργίας, Ζιράετ Μουδιρή, τον κλεπταποδόχον τούτον… τοιούτον παράδειγμα ήθελεν ίσως εκφοβίσει τους λοιπούς.

          Έτερον άτοπον ενθαρρύνει ενταύθα την ληστείαν. Ο πανικός φόβος των ανθρώπων… Ο Μουμτζής επικεφαλής έξ μόνο ληστών, ετραυμάτισε και ηχμαλώτισεν ολόκληρον καραβάνι προσκυνητών ενόπλων, επιστρεφόντων από την πανήγυριν της Θεοτόκου των Καλυβίων. Η μικροψυχία αύτη των Θρακών μας είναι απαραδειγμάτιστος και ο Πασάς μας λέγει ότι οι κάτοικοι της Θράκης είναι λαγωοί…

          Θανατηφόρον πληγήν έφερεν εφέτος εις το εμπόριον, εις τας πανηγύρεις Τσουμαάς και Ουζουντζόβας η ληστεία. Ο φόβος των ληστών εχόντων την εστίαν των εις τα όρη Διδυμοτείχου και Γιμουλτσίνας, έκαναν να παλινδρομήσωσιν ολόκληρον συνοδείαν εμπόρων.

          Η κεντρική φυλακή Αδριανουπόλεως, το δεσμωτήριον της Φιλιππουπόλεως εμπεριέχουν σήμερον διακοσίους ληστάς και τους υπόπτους, ών το έγκλημα δεν έγινεν ιπάτη, δεν εμαρτυρήθη δια της εξομολογήσεως των ιδίων κακούργων, διότι κατά τον τουρκικόν νόμον (ο άγιος νόμος Σερ- Σεφή) τον οργανίζοντα τα Οθωμανικά Δικαστήρια, μ’ όλην την εξομολόγησιν αυτοπτών και αυτηκόων, κακούργος δεν καταδικάζεται, αν δεν μαρτυρήσει ιδίοις χείλεσιν, ότι έπραξε το οποίον τω αποδίδεται πλημμέλημα.

          Ανωφελές ν’ αναφέρω ενταύθα ότι η μαρτυρία Χριστιανών κατ’ Οθωμανών αρίποτε απορρίπτεται. Ούτω ως προ αιώνων, τα Οθωμανικά Δικαστήρια, τα οποία το Τανζιμάτιον εβάπτισε με το πομπώδες όνομα Μετσλίς, συγκείμενον από μέλη Οθωμανικού, Χριστιανικού και Εβραϊκού στοιχείου, είναι απλούς Μεχκεμές, όπου η φωνή του Μολλά και ο Φετβάς του Μουφτή πάντοτε θριαμβεύουν.

          Ο Ματσπατάς, επίσημος έκθεσις των Δημοτικών Συμβουλίων, φέρων την σφραγίδα όλων των μελών, από την του Πασά μέχρι την του Χαχάμ- Βασή, πρόξενος γίνεται πολλών και μεγάλων αδικιών, διότι σπανίως εκθέτει καθαράν την ιεράν αλήθειαν. Τα Ραγιαδικά μέλη σφραγίζουν, άνευ προηγουμένης αναγνώσεως, αγνοούντες την Τουρκικήν. Επέτυχον, σχεδόν πάντοτε, ν’ αντιστρέφω τους Ματσπατάδες, αλλά το Ιλάμιον! Τούτο είναι έγγραφον ιερόν, το οποίον ουδεμία δύναμις, ουδεμία αρχή δύναται ν’ ακυρώση. Το Ιλάμιον συνταχθέν και παρά του τελευταίου του σμικροτέρου χωρίου Καδή, φέρει τύπον απαράβατον. Τα Μετσλήσια, τα Εμποροδικεία, αι Αρχαί άπασαι δεικνύουν την μεγίστην προς τα Ιλάμια ευλάβειαν. Ούτω ο έχων κατά τινος απαιτήσεις αδίκους, δύναται δυνάμει Ιλαμίου επιτυγχανομένου τη τιμή Γροσίων 50-100, ν’ αντιποιηθή το δίκαιον.

          Ο Μεχμέτ Πασάς Αδριανουπόλεως και οι της Φιλιππουπόλεως και Τυρνόβου φέρονται λίαν ηπίως προς τους υπηκόους Οθωμανούς και Ραγιάδες. Οι Χριστιανοί ως προς τούτο δεικνύουν ευγνωμοσύνην προς τους ειρημένους τοπάρχας.

          Αι τελεταί λατρείας χαίρουν πλήρη ελευθερίαν.

          Επτά εξωμοσίαι έλαβον χώραν ενταύθα και εις Φιλιππούπολιν. Πλαγίως εργασθείς έσωσα δύο νέους, καταπείσας τους αποστόλους των να αλλάξωσιν γνώμην.

Υποσημειούμαι με σέβας βαθύτατον

Ο Ευπειθέστατος

Ιωσήφ Βαρότσης

                                                      

 *Η Αδριανούπολη σε φανταστική απεικόνιση με την σύγκλιση των τριών ποταμών, σε τοιχογραφία στο αρχοντικό της οικογένειας Τσώνου στη Σιάτιστα.

          Λίγες μέρες νωρίτερα στις 20 Νοεμβρίου 1852[3] ο Βαρότσης είχε στείλει και μια άλλη εξίσου δραματική αναφορά για τη μάστιγα της ληστείας στην περιοχή της Αδριανούπολης, με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Έγραφε συγκεκριμένα:

          «... Η ληστεία κατά τα τελευταίας ημέρας κατέστη πάλιν δεινή. Ο περιώνυμος Μουμτζής έχει πολλούς ομοίους του. Τέσσαρες νέαι συμμορίαι καταμαστίζουσι την χώρα μας και το παράδειγμα του εν Σμύρνη Γιάννη Κατιρτζή ευρίσκει μιμητάς και εις Θράκην. Σκληρά και παράνομα συμβάντα φθάνουν οσημέραι εις γνώσιν μας. Εις Στρέμ μακράν της πόλεώς μας μόλις έξι ώρας Οθωμανοί κακούργοι κόψαντες το ωτίον και την επιδερμίδα της παρειάς ενός νέου Χριστιανού, έστειλαν τα αιματωμένα ταύτα λείψανα προς τον δυστυχή πατέρα του θύματος ζητούντες λύτρα...! Έλαβον γρ. 3.000... Εις Μέγα Μοναστήριον, άλλοι λησταί ακρωτηριάσαντες τον βραχίονα ενός άλλου Χριστιανού έστειλαν προς τους γονείς του τάλανος το καθημαγμένον τεμάχιον, απειλώντες και θάνατον, αν δεν εστέλλοντο γρ. 5.000... Τα έλαβον και απέλυσαν ημιθανή τον νέον γεωργόν...».

          Αυτή ήταν η άγρια καθημερινότητα της Θράκης, τον περασμένο αιώνα.     

*Ο υπουργός Εξωτερικών Πέτρος Δεληγιάννης

          Ο ίδιος υποπρόξενος δέκα μήνες νωρίτερα σε μια άλλη έκθεσή του προς τον υπουργό του Βασιλικού Οίκου και των Εξωτερικών (όπως ονομάζονταν επί βασιλείας Όθωνος το υπουργείο Εξωτερικών) Πέτρο Δεληγιάννη έγραφε[4] την 1^η  Μαρτίου 1851 :

          « Η ληστεία εξακολουθεί μαστιγώνουσα όλον το μέρος τούτο της Τουρκίας. Η διοίκησις του Χαφίζ Πασά, αδρανεστάτη. Το Συμβούλιον εσχημάτισε σχέδιον προς χαλίνωσιν του κακού».

          Το σχέδιο αυτό πρόβλεπε να επιλεγούν από τους τοπικούς μπέηδες  χωρίς όμως καμιά ευθύνη των μπέηδων, οχτώ τσαούσηδες, οι οποίοι θα έχουν κάτω από τις διαταγές τους δύναμη 80 χωροφυλάκων (ζαπτιέδων) έφιππους και πεζούς, που θα καταδιώκουν τους ληστές, έχοντας την εξουσιοδότηση να πυροβολούν εναντίον όσων ανθίστανται. Παρόμοια μέτρα επρόκειτο να λάβουν ο Πασάς της Φιλιππούπολης και οι καϊμακάμηδες της Σιλύμνου, της Ραιδεστού και της Καλλίπολης. Ο Βαρότσης πρόβλεπε και δεν έπεσε έξω: «Του κακού όντος μεγάλου, ο αριθμός των χωροφυλάκων λογίζεται μηδαμινός». Εξέφραζε ακόμα την άποψη ότι οι αρχές έπρεπε να δώσουν το δικαίωμα στους χωρικούς να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους ενόπλως, αλλά ο Χαφίζ Πασάς φοβόταν τις καταχρήσεις στη χρήση των όπλων.

"Η ληστεία εξακολουθεί..."

          Αλλά και λίγο αργότερα στις 5 Απριλίου 1851 ο Βαρότσης εξακολουθούσε να επισημαίνει προς τον υπουργό Εξωτερικών[5], ότι «η ληστεία εξακολουθεί καθ’ όλην την επαρχίαν. Προ μικρού όλοι σχεδόν οι κακούργοι ήσαν Οθωμανοί, νυν δε και Χριστιανοί κατά δυστυχίαν, μιμούνται το παράδειγμα τούτων».

          Η ληστεία όμως είχε ρίζες βαθιές και καμιά θεραπεία του κακού. Ο ίδιος υποπρόξενος στις 25 Μαίου 1849 ανέφερε προς το υπουργείο Εξωτερικών επιγραμματικά την κατάσταση που επικρατούσε στη Θράκη με τις ακατάπαυστες ληστείες. Έγραφε[6]:

          «Ενώ ο Οθωμανικός Τύπος κυρίως δε ο κρονόληρος Συντάκτης του Journal de Con/ple κος Noques φρυάττει εναντίον ημών, απεικονίζων ακαταπαύστως την Ελλάδα ως εστίαν ληστείας και διαλύσεως πρωτότυπον, η ευδαίμων και συνετός Τουρκία κατά την ώραν ταύτην, καταθλίβεται από μυρίους ληστάς εις τας επαρχίας Σιλύμνου, Ιαμπόλεως, Καρναβατίου, Φερρών, Διδυμοτείχου, Παζαρτζηκίου και μέχρις των πυλών της Αδριανουπόλεως. Μέχρι τούδε η Φήμη μας έφερεν ειδήσεις αδεσπότους, πλην σήμερον παραδείγματα πολλά φόνων και ληστείας, δεν αφίνουν πλέον τόπον τη αμφιβολία». 

Ένα χρόνο νωρίτερα  στις 13 Απριλίου 1850, ο Βαρότσης επεσήμαινε προς τον υπουργό Εξωτερικών Αναστάσιο Λόντο, ότι «πλήθος ληστών ερημούν όλην την επαρχίαν Αδριανουπόλεως. Οδοιπόροι πολλοί, σχεδόν όλοι Χριστιανοί, γυμνωθέντες εφονεύθησαν».

          Εκείνη τη χρονιά και συγκεκριμένα τον Ιούνιο, έγινε μια προσπάθεια να παταχθεί η ληστεία, χωρίς σοβαρή συνέχεια σε βάθος χρόνου.

          Στις 3 Ιουνίου κατά τις αναφορές του υποπρόξενου Βαρότση[7] εγκαταστάθηκε στην Αδριανούπολη ο νέος διοικητής Χαϊρεδίν Πασάς.

"Δόρυ φέρον την κεφαλήν ενός ληστού..."

Δύο ώρες δεν είχαν περάσει από την έλευση του Πασά και συνελήφθησαν 14 ληστές στην περιοχή της Ραιδεστού. Σιδηροδέσμιοι μεταφέρθηκαν με τρόπο αποκρουστικό, αλλά εντυπωσιακό για τα δεδομένα εκείνης της εποχής στην Αδριανούπολη. Προπορεύονταν ένας έφιππος ληστής κρατώντας «δόρυ, φέρον κεφαλήν ληστού Αλβανού Χριστιανού, αντισταθέντος και φονευθέντος». Ο Χαϊρεδίν έδωσε στους χωροφύλακες που συνέλαβαν τους ληστές δώρο 1.500 γρόσια.

Τις μέρες εκείνες μπήκαν στο Γάνο ληστές «εν πομπή» ενώ στην Ηράκλεια και τα περίχωρα συναντούσες πιο πολλούς ληστές παρά ταξιδιώτες. Πάντως επί Χαϊρεδίν Πασά συνελήφθησαν μέσα σε τρεις μήνες 420 ληστές.

*Η Αίνος   

Λήστεψαν τον Βασιλικό Ταχυδρόμο στην Αίνο

  

          Στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών έχει διασωθεί ένας φάκελος, με πολλά αλλά εντούτοις ελλιπή έγγραφα, για μια μεγάλη ληστεία που διέπραξαν στις 28 Φεβρουαρίου 1852, Έλληνες, έξω από την Αίνο. Πρόκειται για αλληλογραφία μεταξύ του υποπρόξενου στην Αίνο Χ. Παπάζογλου, των δικαστικών αρχών της Σύρου και των υπουργείων Εξωτερικών και Δικαιοσύνης.

          Από τα στοιχεία που έχουν διασωθεί προκύπτει ότι πέντε Αινίτες και τρία άλλα άτομα από την ελεύθερη Ελλάδα, διέπραξαν ένοπλη ληστεία στη θέση Κιρί Αλάν, είς βάρος του Βασιλικού Ταχυδρόμου της Τουρκίας.

          Ο Αινίτης καπετάνιος Ανδρέας Χαραλάμπου με πενταμελές πλήρωμα και τρεις επιβάτες, αφού πήραν τα αποδημητήρια έγγραφα και υπέστησαν τους άλλους απαιτούμενους ελέγχους απέπλευσαν από την Αίνο για τη Σύρο. Δεν απομακρύνθηκαν όμως πολύ από την ακτή και μπόρεσαν να ξαναβγούν στη στεριά ενώ παρέπλεαν τη θέση Κιρί Αλάν. Εκεί έστησαν καρτέρι περιμένοντας, τον Βασιλικό Ταχυδρόμο. Εκείνος, συνοδεύονταν από δυο συντρόφους του. Είχαν μαζί τους τρία άλογα. Το ένα άλογο ήταν φορτωμένο με αργυρά νομίσματα και τα άλλα δύο άλογα ήταν φορτωμένα με χρυσά νομίσματα και γράμματα. Οι ληστές που είχαν τουφέκια «μετά καψυλίου» πυροβόλησαν μόλις πλησίασαν οι τρεις. Ο ταχυδρόμος πληγώθηκε σε έξι σημεία του σώματός του και οι άλλοι δύο πληγώθηκαν ελαφρότερα. Επίσης θύμα ήταν και το ένα άλογο που σωριάστηκε νεκρό. Οι ληστές άρπαξαν τα νομίσματα τα φόρτωσαν στο πλοίο και έφυγαν όλοι για τη Σύρο.

          Κάτω από συνθήκες που μας είναι άγνωστες, στη Σύρο συνελήφθησαν οι επιβάτες της σακολέβας, που ήταν και οι αρχηγοί της συμμορίας. Ήταν ο Βασίλειος Γεωργίου από το Αγρίνιο, ο Αντώνιος Σαρόγλου, Σμυρνιός με Σαμιακό διαβατήριο και ο Δήμος Ιωαννίδης Έλληνας υπήκοος.

          Δεν γνωρίζουμε πώς και σε ποια ποινή καταδικάσθηκαν, αλλά όσα κατασχέθηκαν στα χέρια τους, αποδόθηκαν στην Τουρκία.

Ο γεωργός δεν τολμά να εξέλθει...

          Το περιστατικό αυτό δείχνει τις συνθήκες ανασφάλειας, που υπήρχαν στη Νότια Θράκη. Αλλά τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα και στη Βόρεια Θράκη.

          Στο ίδιο αρχείο διασώθηκε μια άλλη αναφορά του πρόξενου στη Βάρνα Δ. Χαρίλαου, με ημερομηνία 13 Ιουλίου 1852.

          Μ’ αυτήν ειδοποιεί, ότι όλη η περιοχή της Βουλγαρίας, μαστίζεται από τη ληστεία και επισυνάπτει μια αναφορά ομογενών από τη Σούμλα, η οποία είχε υποβληθεί προς την Οθωμανική κυβέρνηση.

          Ο Έλληνας που τη συνέταξε, ήταν φίλος του πρόξενου και του έδωσε ένα αντίγραφο. Στην αναφορά αυτή περιγράφεται με ενάργεια  η ατμόσφαιρα τρόμου, εξαιτίας ληστών και άλλων κακούργων, που ουσιαστικά δρούσαν ανενόχλητοι. Έγραφε:

          «Ο γεωργός δεν τολμά να εξέλθει όχι μόνον είς τα παρακείμενα δάση προς ξύλευσιν, αλλ’ ούτε εις τον αγρόν του προς αναζήτησιν του βοός και προς καλλιέργειαν των γαιών του».

          Αλλά γινόταν και απαγωγές παιδιών για αναζήτηση λύτρων.

          «Άλλοι δε εξαγοράζοντες τους παίδας των, καίτοι γνωρίζοντες τους κακούργους, δεν τολμώσιν να τους ομολογήσωσι διότι το κακόν προβαίνει εις τα χειρότερα».

          Πλήγματα όμως δέχονταν και το εμπόριο.

          «Ο έμπορος δεν τολμά να μεταβεί από χωρίον εις χωρίον αλλ΄ ούτε από πόλεως εις πόλιν διότι ή γυμνώνεται ή και φονεύεται ενταυτώ».  

          Αλλά δύο χρόνια αργότερα, η κατάσταση δεν είχε καλυτερέψει. Από το υποπροξενείο Αδριανούπολης ο Ιωσήφ Βαρότσης αναφέρει στις 14 Ιανουαρίου 1854[8]:

          «Αταξίαι ληστείαι και φόνοι καθ’ εκάστην συμβαίνουν εις την επαρχίαν Ζααράς εκ της αδρανείας της διοικήσεως του Καϊαμακάμου Αβδερχαμάν Βέη».

Δυο μήνες αργότερα και αφού είχαν διακινηθεί μεγάλες στρατιωτικές μονάδες προς το Δούναβη εξαιτίας συγκρούσεων στα Ρωσοτουρκικά σύνορα, η κατάσταση έβαινε προς το χειρότερο. Ο Ιωσήφ Βαρότσης, την διεκτραγωδεί με μελανά χρώματα πληροφορώντας στις 9 Μαρτίου 1854[9] το υπουργείο Εξωτερικών, ότι:

«Σπείραι λιποτακτών διεχύθησαν καθ’ όλην την Ρούμελην (ΣΣ. Ανατολική Ρωμυλία) και η αταξία εκορυφώθη. Οι δυστυχείς χωρικοί αφήνοντες τας εστίας των καταφεύγουν εις τας πόλεις. Οι αρχιληστές  Μουμτζής και Βαλαβαντσής μαστίζουν τα περίχωρα Ραιδεστού και Ζααράς. Αναφέρουν ότι εντός έτους ο Βαλαβαντσής εφόνευσεν εκατόν πεντήκοντα Χριστιανούς… Δια να διατηρήση την δημοσίαν τάξιν και να καταδιώξει τους ληστάς ο Ρουστέμ Πασάς γράφει σήμερον προς τον Σερασκέρην Ριζά Πασάν, να του συγχωρηθή η διοργάνωσις εξακοσίων χωροφυλάκων, άλλως νίπτει τας χείρας του…».     

Την εποχή εκείνη καταδυνάστευε τη Βόρεια Θράκη ο ληστής Κιατίπογλους, ο οποίος τελικά κατατάχθηκε ως απλός στρατιώτης, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, στις δυνάμεις του Ομέρ Πασά μαζί με το σώμα άτακτων του άραβα αρχηγού Σιβλή Βέη και όπως αναφέρεται σε προξενική αναφορά «η θέλησις του πολέμου κατά του εχθρού εξόφλησε τους φόνους και τας ληστείας του Κιατίπογλου».

*Οι φυλακές της Αδριανούπολης

          

          Κι όμως αυτός ο φοβερός Κιατίπογλους[10], ένα χρόνο νωρίτερα στις 30 Απριλίου 1853 είχε κλείσει πέντε χρόνια ειρκτής στις φυλακές της Αδριανούπολης και μετά την απόλυσή του, εξορίστηκε στο Βιδίνιο όπου τον επιτηρούσε η αστυνομία. Κατόρθωσε όμως να δραπετεύσει και επικεφαλής δεκαπέντε άλλων ληστών, να ξαναρχίσει τις ληστείες.   

"Τα άτακτα και ελεεινά ζεϊμπέκια της Ασίας..."

Η ένταση στις Ρωσοτουρκικές σχέσεις το χειμώνα του 1853 είχε σαν αποτέλεσμα να διακινηθούν χιλιάδες άτακτοι, με σκοπό να προωθηθούν στις μεθοριακές δυνάμεις προς το Δούναβη.

Ο υποπρόξενος Βαρότσης, έβλεπε την κατάσταση, αγωνιούσε για την τύχη των χωρικών που θα έρχονταν σε επαφή με τους πεινασμένους άτακτους και ειδοποιούσε στις 20 Δεκεμβρίου στην Αθήνα το υπουργείο Εξωτερικών:

«Τα άτακτα και ελεεινά ζεϊμπέκια της Ασίας, εξακολουθούν πλημμυρούντα ενταύθα. Ανανάπαυτοι μίαν εβδομάδα εν τη πόλει και έπειτα ακολουθούν τον δρόμον των δια τα Παραδουνάβια. Αι ρακένδυται αυταί ορδαί, εν τη παρούση δριμυτάτη ώρα του χειμώνος, πώς θέλουν ανθέξει εις το στρατόπεδον; Καθείς οικτίρει τα χωρία τα επί των οδών των!…».       

Η μάστιγα της ληστείας καταταλαιπώρησε και τους κατοίκους της περιοχής της Αίνου.

Ο Έλληνας υποπρόξενος της πόλης Ι. Καραγιαννόπουλος σε μια αναφορά του[11] περιέγραφε τη ληστεία που είχε γίνει στις 25 Σεπτεμβρίου 1856 εις βάρος του αδελφού του Γάλλου προξενικού πράκτορα Πολίτη Βερνάτζη. Σε απόσταση δύο ωρών από την Αίνο τον συνέλαβαν ληστές, ερχόμενο από την Αδριανούπολη.

*Η Αδριανούπολη

«Τον εγύμνωσαν τοσούτον ώστε και τα περιπόδιά του αφήρεσαν. Ζητήσας δε ο αδελφός αυτού δύναμιν ίνα απέλθη και ελευθερώση αυτόν τον οποίον είχον τραβηγμένον εις τα όρη, εστάθη αδύνατον και ηναγκάσθη να μισθώσει 12 ανθρώπους και μόλις και μετά βίας του έδωσαν δύο χωροφύλακας και απελθόντες εύρον αυτόν εις τα όρη γυμνόν. Προχθές δε κατά την νύχτα συνέλαβον αμαξηλάτας τινας (αραμπατζήδες) δυστυχείς εξερχομένους της πόλεώς μας και αφού τους αφήρεσαν ό,τι είχον και δεν είχον, εφόνευσαν και ένα εξ αυτών. Άλλον δε συνάζοντα αβδέλλας εις τα περίχωρα, αφού του αφήρεσαν ό,τι είχε και δεν είχε τον εφόνευσαν. Ουδεμία όμως φροντίς ελήφθη υπό των Τοπικών Αρχών, αλλά όταν αι ίδιαι αρχαί κλέπτουν φως φανερόν τα γεννήματα της Κυβερνήσεώς των, πόσον μάλλον οι υπήκοοι; Ουχί δεν μόνον ενταύθα αλλά και εις Γιμουρτζίναν τα αυτά κακουργήματα πράττονται, ένθα στρατιώται τινές εκτύπησαν δια βολής πιστολίου την δεκαεξαετή θυγατέραν του ιατρού Στεφάνου, Ιταλού και ήδη εις μέγιστον κίνδυνον ευρίσκεται.

          Αι τοιαύται βιαιοπραγίαι και τα ανήκουστα αδικήματα πραττόμενα παρά των ενταύθα  Οθωμ. Αρχών κατά των υπηκόων της Α. Μ. και ανεξαιρέτως εις τους υπηκόους όλων των εθνών και εις αυτούς ακόμη των συμμάχων του Σουλτάνου, είνε αδύνατον να εκφρασθώσι: περιφρονούσα και νόμους και συνθήκας και διεθνές δίκαιον, μετέρχεται πάν θεμιτόν και αθέμιτον προς κακοποίησιν των ξένων υπηκόων ανεξαιρέτως και ουδεμίαν θέλουσα να διεκπεραιώσει διαφοράν όταν συμπέσει να υπάρχουν τοιαύται μεταξύ υπηκόων ξένης δυνάμεως και υπηκόου Οθωμανού, όθεν δεν δύναμαι να εκπεραιώσω, ως πρέπει, ουδεμίαν υπόθεσιν υπηκόου Έλληνος. Ο εξαγριωμός δε ούτος των Οθωμανών ήρχισεν ν’ αυξάνει επί πολύ μετά την ανάγνωσιν του Χάτι Χουμαγιούν».

 Το έγγραφο αυτό είναι άκρως αποκαλυπτικό, για την διαφθορά που επικρατούσε στην Οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά και την αδιαφορία και τη διάλυση του κράτους, που επέτρεπε την φοβερή εξάπλωση της ληστείας.

Ειδικότερα για τη διαφθορά στο πρώτο μέρος του εγγράφου περιγράφεται η αποκάλυψη ότι ο καϊμακάμης της Καλλίπολης έκλεβε «τα γεννήματα» της Υψηλής Πύλης. Πρόκειται για τα γεωργικά προϊόντα που συγκέντρωνε το κράτος από τους παραγωγούς φορολογώντας τους με την μέθοδο της «δεκάτης». Η κλοπή μάλιστα ήταν τόσο μεγάλη που ο τοπικός καδής δεν μπορούσε να την εκδικάσει. Γι’ αυτό ο πασάς των Δαρδανελίων μετέφερε με συνοδεία τον καϊμακάμη στα Δαρδανέλια για να γίνει εκεί η δίκη του. Στη θέση του διορίσθηκε προσωρινά ο τελώνης Σουλεϊμάν Βέης «άνθρωπος εξ ού η μέθη πώποτε δεν εκλείπει. Η βαρβαρότης δε τούτου και αι βιαιοπραγίαι τας οποίας μετέρχεται κατά παντός Χριστιανού φρίττει τις να διηγείται. Κατ’ αυτάς συλλαβών εν καιρώ νυκτός νυκτοφύλακα τινά της πόλεως (πασβάντην λεγόμενον) το όνομα Αθανάσιος έρριψεν αυτόν κατά γης και τοσούτον ξύλον του έδωσεν, ώστε ο τάλας έπτυε αίμα και μετά τρεις ημέρας απέθανε. Η δε ληστεία είναι κορυφωμένη πέριξ της πόλεώς μας εις τον ανώτατον βαθμόν».

Επιπλέον είναι αποκαλυπτικό το γεγονός, διαπιστωμένο εξάλλου από πολλές πηγές, ότι οι μεταρρυθμίσεις του Χάτι Χουμαγιούν, σε πλείστες όσες περιπτώσεις έμειναν γράμμα κενό, αφού οι Τούρκοι, όπως άλλωστε πράττουν διαχρονικά, περιφρονούν έμπρακτα και εσωτερικούς νόμους και διεθνές δίκαιο.

*Η Βάρνα

Ο υποπρόξενος της Βάρνας Δ. Χαρίλαος, ανέφερε στις 16 Ιουλίου 1856[12] το περιστατικό της δολοφονίας από ληστές, εμπόρου με το όνομα Ηλίας και της συζύγου του, που μετέβαιναν από τη Σούμλα του Δούναβη στη Βάρνα. Οι Τούρκοι συνέλαβαν τρεις Βούλγαρους και τους καταβασάνισαν να ομολογήσουν, ότι αυτοί διέπραξαν τη ληστεία και τις δύο δολοφονίες, που είχαν λεία 1.000 λιρών στερλινών. Κατά το Χαρίλαο όμως, η ληστεία είχε διαπραχθεί από Οθωμανούς. 

Η μάστιγα της ληστείας παρουσίαζε κατά καιρούς διακυμάνσεις. Πότε έφθινε, πότε δυνάμωνε. Ποτέ όμως δεν εξαλείφθηκε, τον περασμένο αιώνα. Για το 1859[13] έχουμε μια άλλη ενδεικτική προξενική αναφορά από την Αδριανούπολη. Συντάκτης της με ημερομηνία 7 Μαΐου, ο πρόξενος Α. Δόσκος, που ενημέρωνε την Αθήνα:

«... Από τινός ήδη καιρού ηύξησεν επί πολύ η ληστεία καθ’ όλα τα μέρη της Θράκης. Ουδείς δρόμος, ουδέν μέρος είναι ελεύθερον ληστών, καθεκάστην οι λησταί ούτοι οίτινες εισίν άπαντες Οθωμανοί, φονεύουν, βασανίζουν, γυμνώνουν Χριστιανούς. Δεν τολμά δε ουδείς πλέον να εξέλθη εις οδοιπορίαν, εκτός ένεκα μεγάλης ανάγκης. Οι λησταί ούτοι εισίν άπαντες κάτοικοι των πέριξ χωρίων, διότι αφού κάμωσιν τας ληστρικάς εκδρομάς των, ως θηρευταί, επιστρέφουσιν εις τα χωρία των και αναπαύονται όλως ήσυχοι και ανενόχλητοι, καθότι ουδέ δέκα στρατιώται περιέρχονται προς καταδίωξιν των ληστών. Το όλον της ενόπλου δυνάμεως, το οποίον υπάρχει εις την πόλιν ταύτην εισίν εκατόν Σουβαρίδες (αστυνομικοί ένοπλοι κλητήρες) οίτινες μόλις επαρκούν εις την υπηρεσίαν του Διοικητηρίου. Εκτός τούτων ουδεμία άλλη ένοπλος δύναμις υπάρχει εκτός ολιγίστων σερδάρηδων καθ’ όλην την επαρχίαν, οίτινες συνεννοημένοι όντες μετά των ληστών αδιαφορούσι και ουδόλως καταδιώκουσι αυτούς, ώστε ουδέ είναι δυνατόν να βελτιωθεί η κατάστασις αύτη. Σημειωτέον δε, ότι οι πλείστοι των ληστών προστατεύονται από διαφόρους Βέιδες οίτινες μάλιστα λαμβάνουν μέρος και εις τα λάφυρα, ως περί τούτου πολλοί μ’ επληροφόρησαν».

Στο ίδιο έγγραφο ο πρόξενος Δόσκος μιλάει για παράνομες και άδικες φορολογίες που επέβαλε το κράτος. Ο Δόσκος υπηρετούσε από το 1834 έως το 1864 τουλάχιστον στην διπλωματική υπηρεσία[14].

            Η δράση των ληστών που είχαν καταστεί πραγματική μάστιγα στη Θράκη, άφηνε βαθιά τα ματωμένα σημάδια της.

           Αλλά θα συνεχίσουμε με άλλο άρθρο...

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Και το Διδυμότειχο απειλήθηκε από ληστές

---

[1] ΙΑΥΕ 1853

[2] Είναι  η μαρτυρία Μουσουλμάνου ενώπιον δικαστηρίου, η οποία σε σχέση με κατάθεση Χριστιανού, θεωρούνταν περίπου ως θέσφατο και γίνονταν δεκτή αναντίρρητα, από τον Καδή. 

[3] ΙΑΥΕ 1852 φάκ. 37,13

[4] ΙΑΥΕ 1852 φάκ. 37,13

[5] ΙΑΥΕ 1851 φάκ. 37,13

[6] ΙΑΥΕ 1849 φάκ. 37/13

[7] ΙΑΥΕ 1850 φάκ. 37,13

[8] ΙΑΥΕ 1854 φάκ. αακ ΙΑ΄ β

[9] ΙΑΥΕ 1854 φάκ. 99, Ι β

[10] ΙΑΥΕ 1853, φάκ. 37,13

[11] 11 Οκτωβρίου 1856

[12] ΙΑΥΕ 1856 φάκ. 4,2α

[13] ΙΑΥΕ 1859 φάκ. 36, 13

[14] ΙΑΥΕ 1864 φάκ. 37,13