Η δραματική εκκένωση των Σαράντα Εκκλησιών, τον Οκτώβριο του 1922

*Η κεφαλίδα της ιστορικής αναφοράς για τις Σαράντα Εκκλησίες

*Μια άγνωστη αναφορά

της Χ Μεραρχίας

*Πληθυσμός πανικοβεβλημένος

*Τα δεινά και η βροχή

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ . Αθανασιάδης

 

 

Οι Σαράντα Εκκλησιές υπήρξαν πόλη της Ανατολικής Θράκης με δυναμικό ελληνικό στοιχείο, που ακολούθησε τον Οκτώβριο του 1922, τη μοίρα του Ελληνισμού, ο οποίος υποχρεώθηκε μέσα σε δραματικές συνθήκες να εγκαταλείψει τις πατρογονικές εστίες του και να καταλήξει ανέστιος πρόσφυγας, κυρίως σε Μακεδονία και Θράκη.

 Η γεωγραφική θέση της πόλης, και ο πληθυσμός της που άκμαζε, οδήγησε το ελληνικό κράτος να ιδρύσει από νωρίς και υποπροξενείο. Από την άλλη πλευρά η ακμή του Ελληνικού πληθυσμού, οδήγησε τους Τούρκους να οργανώσουν κατά καιρούς μεγάλες μετοικεσίες Μουσουλμάνων, που δεν κατόρθωσαν όμως να αλλοιώσουν τον χαρακτήρα της περιοχής αυτής, που βρίσκονταν κοντά στα τουρκοβουλγαρικά σύνορα. Απέτυχαν επίσης και οι Βούλγαροι, παρά την άγρια τρομοκρατία, που είχαν εξαπολύσει με τους αιμοδιψείς κομιτατζήδες.

Οι κάτοικοι των Σαράντα Εκκλησιών έζησαν και αυτοί το δράμα του Ελληνισμού του έτους 1922. Είχε προηγηθεί η στρατιωτική ήττα στη Μικρά Ασία, το κάψιμο της Σμύρνης, η κατακρεούργηση του Μητροπολίτη Χρυσόστομου, το κλίμα των δολοφονιών, και η τρομερή προσφυγιά των Μικρασιατών. Έτσι η Συνθήκη των Μουδανιών, τους βρήκε εξαναγκασμένους από τις άδικες αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων να δοκιμάσουν και αυτοί τον εφιάλτη της προσφυγιάς. Τα γεγονότα είναι γνωστά και έχουν περιγραφεί σε αυτή την ιστοσελίδα. Ο Στρατός της Ανατολικής Θράκης, που δεν ηττήθηκε σε καμιά μάχη, έπρεπε να παραδώσει την Ανατολική Θράκη στους Τούρκους. Ο πληθυσμός ριζωμένος από χιλιετίες εκεί έπρεπε να ξεριζωθεί μέσα σε ασφυκτική προθεσμία ενός μηνός. Επρόκειτο για άδικη, βίαιη και εσπευσμένη εγκατάλειψη, υπό δραματικές μάλιστα καιρικές συνθήκες. Ήταν τότε Οκτώβρης μήνας…

*Οι Σαράντα Εκκλησίες σε παλαιά γκραβούρα

Το δράμα των κατοίκων των Σαράντα Εκκλησιών και της περιοχής τους, έχει περιγραφεί με τρόπο λιτό, αλλά και αυθεντικό από το Στρατηγείο  της Χ Μεραρχίας, σε αναφορά προς τη Στρατιά Θράκης. Η άγνωστη αυτή αναφορά συντάχθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1922, λίγες μέρες δηλαδή μετά την ολοκλήρωση της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης από το στράτευμα και τον Ελληνικό πληθυσμό. Όταν δηλαδή οι οδυνηρές εντυπώσεις, ήταν ακόμα ολοζώντανες και δεν είχαν προλάβει να γίνουν μακρινές μνήμες.

Η ιστορική αυτή αναφορά, βρίσκεται σήμερα στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και ίσως να μην έχει δημοσιευθεί από τότε. Ιδού το πλήρες κείμενο:     

Αριθ. Ε.Π.6215                                                                           Στρατηγείον τη 7^η Νοεμβρίου 1922

Η

Χη ΜΕΡΑΡΧΙΑ

ΠΡΟΣ

ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΙΑΝ ΘΡΑΚΗΣ

«Εκτέλεσις της υπ’ αριθ. 3112/4284/2 Δ/γής υμών»

Λαμβάνω την τιμήν εις εκτέλεσιν της υπ’ αριθ. 3112/4884/2 Δ/γής υμών ν’ αναφέρω ότι άμα τη αναγγελία της εκκενώσεως της Ανατολικής Θράκης άπας ο Χριστιανικός πληθυσμός σύσσωμος πανικοβεβλημένος τόσον εκ προηγουμένων γεγονότων της διαγωγής των Τούρκων, όσον  και εκ της τελευταίας συμφοράς της Σμύρνης, συνεσσωρεύετο ορμεμφύτως προς τον Σιδ/κόν Σταθμόν 40 Εκκλησιών αφήνων όπισθέν του μεν την καταστροφήν του οίκου του, έμπροσθέν του δε διαβλέπων  την αμφιβολίαν της ζωής του.

Μεγάλη αταξία λόγω ελλείψεως μεταφορικών μέσων επήλθεν κατά τας πρώτας ημέρας, καθ’ άς κατόπιν διαταγής της Στρατιάς έδει ο πληθυσμός να κινηθή οδικώς προς Καραγάτς.

*Άλλη μια φωνή αγωνίας, αυτή τη φορά από την πλευρά της Εκκλησίας.

Οι στερούμενοι μεταφορικών μέσων έσπευδον προς τον Σταθμόν εξοικονομούντες ελάχιστα χρήματα εκ της εκποιήσεως τιμαλφών, σκευών και ακινήτων έστιν ότε, αλλά και εκεί ευρίσκοντο προ της απελπισίας , καθ’ όσον η Εταιρεία αισχροκερδούσα και εκμεταλλευόμενη την αναπότρεπτον ανάγκην του πληθυσμού είχεν αναβιβάσει την τιμήν εκάστου φορτηγού βαγονίου εις οκτώ (8) χιλιάδας δραχμών. 

Αφ’ ής ελήφθη η διαταγή Στρατιάς ότι αποστέλλονται συρμοί προς μεταφοράν τούτων ο πληθυσμός απαξάπας μεν των περιχώρων 40 Εκκλησιών τα 95% δε των κατοίκων της πόλεως συνεκεντρώθη, δια των διατεθέντων παρά τη Μεραρχία αυτοκινήτων και λοιπών μεταφορικών μέσων, εις τον Σιδ/κον Σταθμόν επιβιβασθείς προ της Μεραρχίας.

       Τα δεινά των μεταναστευόντων επέτεινε η  επί 48ωρον βροχή ως αν μην ήρκουν η αϋπνία, η διανυκτέρευσις εν υπαίθρω και η στέρησις εν πολλοίς αυτού άρτου.

               Εφ΄όσον η Μεραρχία παρέμεινεν εν 40 Εκκλησίαις, παρ’ ουδεμίας Τουρκικής αρχής ή Τούρκων επισήμων παρεσχέθη εμπόδιόν τι εις την μετανάστευσιν.

               Λόγω όμως της βραχείας ταχθείσης προθεσμίας προς εκκένωσιν και της ανεπαρκείας μεταφορικών μέσων οι πρόσφυγες ηναγκάσθησαν να καταλίπωσιν μεγάλης αξίας κινητάς περιουσίας και ιδία σιτηρά.

               Δια τα συμβάντα μετά την εκκένωσιν της περιφερείας 40 Εκκλησιών υπό της Μεραρχίας πληροφορηθείς ότι διάφορα έκτροπα έλαβον χώραν, επροκάλεσα αναφοράν της τέως Διοικήσεως Χωροφυλακής 40 Εκκλησιών, ήν υποβάλω εν αντιγράφω προσηρτημένως, εν ή περιλαμβάνονται και μεμονωμένα γεγονότα λαβόντα χώραν παρά Τουρκικού πληθυσμού εις βάρος της τιμής, ζωής και περιουσίας των εκπατριζομένων προσφύγων.

ΣΤΡΑΤΙΑ

Αριθ. 4078                                                                                       (υπογραφή δυσανάγνωστη)

Ελήφθη τη 8-11-1922                                                            

  Κοινοποίησις

                                  Γ΄ Σώμα Στρατού (υ.τ.α.)

*Το τέλος της ιστορικής αναφοράς για τις Σαράντα Εκκλησίες

Οι Σαράντα Εκκλησίες, παραμένουν στην συλλογική εθνική μνήμη, ως ένα κέντρο ακμάζοντος Ελληνισμού, εν μέσω της δεσπόζουσας τότε Οθωμανικής πλημμυρίδας.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης