Η δολοφονία του Ρίτσαρντ Γουέλς

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/society/561279286/i-dolofonia-toy-ritsarnt-goyels/

*Το αυτοκίνητο του Ρίτσαρντ Γουέλς. Ήταν το πρώτο θύμα της 17Ν.

 

 

*Η εμφάνιση 

της επαναστατικής οργάνωσης 17Ν

και του φαινομένου 

της πολιτικής τρομοκρατίας

στην Ελλάδα

 

 

Γράφει η κ. ΜΑΙΡΗ ΜΠΟΣΗ*

Η εμφάνιση των οργανώσεων και πράξεων τρομοκρατίας στην Ελλάδα, σε σύγκριση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, διεξήχθη με χρονική καθυστέρηση. Η αιτία αυτής της καθυστέρησης αποδίδεται στην επτάχρονη δικτατορία που είχε βυθίσει τη χώρα σε ένα τέλμα επιβολής ολοκληρωτικού κοινωνικού ελέγχου μέσω της αναστολής των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, της διάβρωσης των θεσμών, της ιδιότυπης εξάρτησης και του διεθνούς απομονωτισμού.

Η δικτατορία είχε καταρρεύσει το καλοκαίρι του 1974 μέσω των δραματικών γεγονότων του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου και εν συνεχεία της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, ενώ στην Ελλάδα άρχιζε ένα χρόνο μετά η δίκη των πρωτεργατών της. Η χώρα έβγαινε από την επτάχρονη δικτατορία με οδυνηρές μνήμες και συνέπειες.

Μεταξύ πολλών άλλων, μνήμες διωγμών, βασανιστηρίων, εξορίας, άδικες καταδίκες χιλιάδων ανθρώπων, υστέρηση στην ανάπτυξη, οικονομικό τέλμα, κ.ά. Συντριπτικά τα φρονήματα και η πολιτική συμπεριφορά του ελληνικού λαού ήταν πλήρως καταγεγραμμένα και κατά το κοινώς λεγόμενο, ο ελληνικός λαός στο σύνολό του ήταν «φακελωμένος» από τις αρχές ασφαλείας. Αναρίθμητες υπήρξαν οι προσαγωγές πολιτών «δι’ υπόθεσίν σας» σε ανακριτικά γραφεία, ενώ η λογοκρισία και ο φόβος κυριαρχούσαν σε κάθε πτυχή έκφρασης και επικοινωνίας.

Αν και για τη συγκεκριμένη εποχή έχουν γραφτεί πολλά και εξαιρετικά αναλυτικά άρθρα και βιβλία, επισημαίνεται ότι βρισκόμαστε στην περίοδο του διπολισμού στην οποία διαγράφονται οι μεγάλες εντάσεις μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Η δικτατορία των συνταγματαρχών που επιβλήθηκε στην Ελλάδα καταλύοντας κάθε έννοια έννομης τάξης, υποστηρίχθηκε από τις αμερικανικές υπηρεσίες, οι οποίες κατά την ίδια χρονική περίοδο είχαν ανατρέψει πολλές δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις ανά την υφήλιο και επέβαλαν δικτατορίες υπό το σκεπτικό της πρόληψης της πιθανότητας κάποια κράτη να περάσουν στο αντίπαλο στρατόπεδο των χωρών του «Ανατολικού Συνασπισμού». Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια (βλ. επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ στην Αθήνα Μπιλ Κλίντον το 1996) για να εκφράσουν επισήμως οι ΗΠΑ τη «συγγνώμη» τους για τις πράξεις και παρεμβάσεις του παρελθόντος, οι συνέπειες των οποίων εξακολουθούν να καταγράφονται και να λειτουργούν με τραυματικό τρόπο στη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού.

*O επικεφαλής του σταθµού της CIA στην Αθήνα, Ρίτσαρντ Γουέλς. (Φωτ. ASSOCIATED PRESS)

Το γεγονός

Τον Δεκέμβριο του 1975 καταγράφηκε η εµφάνιση της τροµοκρατικής οργάνωσης «17 Νοέµβρη». Τότε δολοφονήθηκε ο επικεφαλής του σταθµού της CIA στην Αθήνα, Ρίτσαρντ Γουέλς. Έτσι, µεταφέρθηκε στην Ελλάδα το φαινόμενο της πολιτικής τρομοκρατίας, που ήδη αναπτυσσόταν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αρχικά, η εµφάνιση της 17Ν αντιμετωπίστηκε µε δυσπιστία. Θεωρήθηκε ότι επρόκειτο για αλλοδαπούς δράστες ή για «ξεκαθάρισµα λογαριασµών» µεταξύ αµερικανικών µυστικών οργανώσεων. Η ελληνική κοινωνία αποδείχθηκε απροετοίμαστη για την εξέλιξη αυτή.

*24 Δεκεμβρίου 1975. Η δολοφονία του Ρίτσαρντ Γουέλς στην πρώτη σελίδα της «Κ».

 

Οι πρώτες εκτιμήσεις ήταν λανθασμένες

 

Τον Δεκέμβρη του 1975, τρεις πυροβολισμοί και ο θάνατος ενός «μη τυχαίου» Αμερικανού υπαλλήλου της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, έδωσαν το έναυσμα για τη μετέπειτα εξέλιξη της ελληνικής τρομοκρατίας. Για την ακρίβεια, στις 23 Δεκεμβρίου του 1975, στις 10.30 μ.μ., ο σταθμάρχης της Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ (CIA) Ρίτσαρντ Γουέλς, επιστρέφοντας από τη χριστουγεννιάτικη δεξίωση στο σπίτι του Αμερικανού πρέσβη, δέχθηκε τρεις πυροβολισμούς από τρεις κουκουλοφόρους που επέβαιναν σε ένα κλεμμένο αυτοκίνητο χρώματος πράσινου. Σημειώνεται ότι οι τρεις δράστες δεν αποπειράθηκαν κατά της συζύγου του Γουέλς και του οδηγού του αυτοκινήτου του, οι οποίοι έδωσαν στις Αρχές την περιγραφή του συμβάντος. Στον τόπο της πράξης αφέθηκε μια προκήρυξη την οποία υπέγραφε η επαναστατική οργάνωση 17Ν. Οι Αρχές δεν αξιολόγησαν την προκήρυξη ως κείμενο ουσίας ή ενδιαφέροντος. Παρά το ότι η δολοφονία του Αμερικανού σταθμάρχη της CIA δημιούργησε αντικειμενικά μια αίσθηση δυσάρεστης έκπληξης, δεν θεωρήθηκε ότι μπορεί να προερχόταν από μια εθνική οργάνωση «τιμωρών», πολύ δε περισσότερο από τρομοκρατική οργάνωση. Η προκήρυξη αντιμετωπίστηκε αρχικά από τις Αρχές ως ένα είδος φάρσας, ενώ η δολοφονική ενέργεια ως αποτέλεσμα εσωτερικών διαφωνιών των αμερικανικών υπηρεσιών. Στις 26 Δεκεμβρίου στάλθηκε σε εφημερίδες μια δεύτερη προκήρυξη, η οποία δεν δημοσιεύθηκε κατόπιν εισαγγελικής εντολής. Σε λίγες μέρες, μια τρίτη προκήρυξη παραδόθηκε στον Γάλλο φιλόσοφο Ζαν-Πολ Σαρτρ στο Παρίσι από άγνωστη γυναίκα. Ο Σαρτρ με τη σειρά του την παρέδωσε στην εφημερίδα Liberation. Ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας δεν τη θεώρησε αυθεντική ή ουσίας και δεν τη δημοσίευσε.

Η πρώτη εμφάνιση της επαναστατικής οργάνωσης 17Ν δεν έτυχε της δημοσιότητας που είχαν οι πράξεις της τα επόμενα 27 χρόνια. Όταν, ένα χρόνο μετά, δολοφονήθηκε ο Ευάγγελος Μάλλιος (Αστυνόμος Α΄), καταδικασθείς για βασανισμούς κρατουμένων στη Γενική Ασφάλεια Αθηνών, η εφημερίδα Liberation, στις 26 Δεκεμβρίου 1976, δημοσίευσε την προκήρυξη την οποία στη συνέχεια δημοσίευσαν και οι ελληνικές εφημερίδες. 

*25.6.1975, ο διευθυντής της CIA Γουίλιαμ Κόλμπι καταθέτει στην επιτροπή της Γερουσίας για τη δράση της Υπηρεσίας την περίοδο 1960-1975. Η δημοσιοποίηση επιχειρήσεων και ονομάτων οδήγησε στη στοχοποίηση του Γουέλς. (Φωτ. ASSOCIATED PRESS)

 

Αποπροσανατολισμένες και πρόχειρες οι έρευνες

 

Η 17Ν ήταν πλέον μια πραγματικότητα, αλλά παρέμενε έντονο το ερώτημα της ουσιαστικής ύπαρξης μιας οργάνωσης αυτής της φύσης στα ελληνικά δρώμενα. Οι υποθέσεις, οι φήμες, οι εικασίες και τα σενάρια απασχόλησαν όχι μόνο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά και τις διωκτικές αρχές οι οποίες δεν πείστηκαν για την πραγματική ύπαρξη μιας τρομοκρατικής οργάνωσης στη χώρα. Προαναφέρθηκε ότι συντριπτικά οι Έλληνες πολίτες ήταν «φακελωμένοι» και οι ενδείξεις για τη δημιουργία μιας τρομοκρατικής οργάνωσης με στόχους πολιτικά ή άλλης κατηγορίας πρόσωπα, Έλληνες ή αλλοδαπούς, δεν φάνταζαν ικανές για τις διωκτικές αρχές. Για την προέλευση των δραστών τα διάφορα σενάρια, υποθέσεις, απόψεις κ.ά. πρότειναν ότι ήταν αλλοδαποί ή ότι επρόκειτο για «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» μεταξύ των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Οι έρευνες των διωκτικών αρχών ήταν τουλάχιστον ελλιπείς, πρόχειρες, αποσπασματικές, ανοργάνωτες και αποπροσανατολισμένες.

Οι αμερικανικές αρχές αλληλοκατηγορήθηκαν για τη δημοσίευση του ονόματος του Γουέλς σε δικό τους έντυπο, το Counter Spy, όπου δόθηκε στη δημοσιότητα όλη η πορεία του Γουέλς πριν έρθει στην Αθήνα. Στη συνέχεια υπήρξε η δημοσίευση σε αγγλόφωνο έντυπο στην Αθήνα, ενός πλήρους καταλόγου με τα ονόματα όλων των υπαλλήλων της αμερικανικής πρεσβείας και την ιδιότητά τους. Η δημοσίευση έγινε στην εφημερίδα Athens News ένα μήνα νωρίτερα, δηλαδή τον Νοέμβριο του 1975. Η 17Ν βρήκε τον στόχο και προετοίμασε την επίθεση εντός ενός μηνός. Έκτατε, η παρουσία και η δράση της έως το 2002 συνεχίστηκαν αδιαλείπτως, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι αναλάμβανε πάντα την ευθύνη των πράξεών της μέσω πολυσέλιδων προκηρύξεων.

Από την άλλη, οι ελληνικές διωκτικές αρχές προφανέστατα είχαν γνώση ότι υπήρχαν και δρούσαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 αντίστοιχες οργανώσεις πολιτικής βίας σε ευρωπαϊκά κράτη. Παρ’ όλα αυτά δεν θεωρούσαν ότι υπήρχε η δυνατότητα να δρουν αντίστοιχες οργανώσεις στην Ελλάδα, δίχως να έχει υποπέσει στην αντίληψή τους η ύπαρξη και παρουσία τους, καθώς θεωρούσαν ότι ήλεγχαν ολοκληρωτικά το πεδίο.

*Το αυτοκίνητο του στρατιωτικού ακολούθου της βρετανικής πρεσβείας Στίβεν Σόντερς, που ήταν το τελευταίο θύμα της 17Ν. (Φωτ. ASSOCIATED PRESS)

Απροετοίμαστη η κοινωνία για την τρομοκρατία

 

Όταν δημοσιεύθηκε η προκήρυξη στα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και έγιναν οι πολίτες κοινωνοί της συγκεκριμένης πράξης, πέρα από τα ερωτήματα για την ποιότητα και την προέλευση των δραστών και την έκπληξη για τις επιλογές-στόχους, δεν είχε καταγραφεί η δυσαρέσκεια της κοινωνίας για παρόμοιες πράξεις. Υπενθυμίζεται ότι η εποχή χαρακτηριζόταν από μια έντονα πολιτικοποιημένη νεολαία αλλά και ένα ευρύτερα πολιτικοποιημένο κοινωνικό σώμα το οποίο οι πράξεις τρομοκρατίας αυτού του τύπου βρήκαν απροετοίμαστο. Έκπληξη και ερωτήματα σχετικά με το όνομα της οργάνωσης υπήρξαν και καταγράφηκαν. Σε αυτό το πλαίσιο, επικράτησε η αντίληψη ότι η οργάνωση «δανείστηκε» το όνομά της από την ημέρα κορύφωσης των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Για την οπτική ορισμένων πολιτικών κύκλων αποτελούσε ένα είδος «καπηλείας» της αντίστοιχης εξέγερσης, ενώ για κάποιους άλλους ένα είδος πολιτικής δικαίωσης και πόλου αναφοράς. Στην πραγματικότητα, αρκετά χρόνια μετά την εμφάνιση και την κατ’ εξακολούθηση δράση της οργάνωσης, δεν υπήρξε καμιά σοβαρή προσπάθεια συστηματικής καταγραφής των απόψεων των πολιτών για το πώς αντιλαμβάνονταν αυτού του τύπου τις ενέργειες. Στη διάρκεια της πορείας των 27 ετών της ένοπλης παρουσίας της, έγιναν περίπου 103 ληστείες, βομβιστικές ενέργειες και απόπειρες δολοφονιών με 23 δολοφονίες.

Η «πρώτη γενιά» των τρομοκρατών της οργάνωσης αντικαταστάθηκε από τη «δεύτερη», η οποία από τις συλλήψεις του 2002 αποδείχθηκε ότι δεν διέθετε ούτε το ιδεολογικό υπόβαθρο ούτε τις γνώσεις, ούτε και την πολιτική αντίληψη και συγκρότηση της πρώτης γενιάς. Οι συλλήψεις έφεραν στην επιφάνεια μία σειρά από άτομα με ελλειμματική ιδεολογία και προβληματική κοινωνική συμπεριφορά, ενώ συγκεκριμένα στοιχεία επέτρεψαν την ανάπτυξη μιας προβληματικής γύρω από το εάν επρόκειτο για επαγγελματίες που έναντι αμοιβής προέβαιναν στις δολοφονίες επιλεγμένων στόχων υψηλού ενδιαφέροντος. Η «πρώτη γενιά», με μοναδικό εκπρόσωπο (ηλικιακά) τον συλληφθέντα Αλέξανδρο Γιωτόπουλο, δεν εντοπίστηκε και ακολούθως δεν συνελήφθη από τις διωκτικές αρχές. Επί της ουσίας, η αρχική γενιά των δρώντων, οι σκέψεις, τα πιστεύω και οι απόψεις τους για τις δυνατότητες της πολιτικής βίας, παραμένουν στη σφαίρα του αγνώστου. Το ίδιο άγνωστη παραμένει και η πραγματική βούληση της ελληνικής κοινωνίας αλλά κυρίως της πολιτείας, να ασχοληθούν ουσιαστικά με το φαινόμενο της πολιτικής βίας – τρομοκρατίας τόσων ετών στην Ελλάδα. Οι συλλήψεις των μελών της «δεύτερης γενιάς» της οργάνωσης από τις διωκτικές αρχές, μιας ομάδας ετερόκλητων προσώπων (δραστών), είναι προφανές ότι δεν προβλημάτισε ουσιαστικά, τουλάχιστον τόσο ώστε οι ίδιες οι Αρχές να θεωρήσουν σκόπιμη τη διεξαγωγή περαιτέρω ερευνών. Τόσο τα «πολιτικά» και «επιχειρησιακά» ερωτήματα τόσων ετών ένοπλης δράσης, όσο και η κατάληξη τεράστιων χρηματικών ποσών που αποκτήθηκαν από την πληθώρα των ληστειών, παραμένουν αναπάντητα.

Η υπόθεση της δολοφονίας του Ρίτσαρντ Γουέλς δεν αποτέλεσε τμήμα της δίκης της επαναστατικής οργάνωσης «17 Νοέμβρη». Καθώς είχε παρέλθει η εικοσαετία και τα αδικήματα είχαν παραγραφεί… δεν τιμωρήθηκε κανείς.

 

* Η κ. Μαίρη Μπόση είναι καθηγήτρια Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.