Δ. Εφραιμίδης: Ένας ευπατρίδης της Αλεξανδρούπολης τον 19ο αιώνα

*Από το δημοσίευμα της εφημερίδας "Αρμονία" της Σμύρνης

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η σημερινή υπέροχη πόλη Αλεξανδρούπολη, που ξεκίνησε την αναπτυξιακή πορεία της περίπου από το 1870, κυριάρχησε στην οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή της περιοχής και ανέδειξε σημαντικές προσωπικότητες, που σήμερα τις καλύπτει η λήθη. Είναι γνωστό ότι η Αλεξανδρούπολη, η νέα αυτή πόλη, από τη στιγμή που απέκτησε η περιοχή σιδηροδρομικό δίκτυο, αναδείχθηκε σε σημαντική κυψέλη του Ελληνισμού.

Στη Βιβλιοθήκη της Βουλής υπάρχουν ορισμένα έγγραφα Θρακικού ενδιαφέροντος. Ένα από αυτά το έγγραφα, είναι έκθεση  του Ν. Γ. Χατζόπουλου, διακεκριμένου εκπαιδευτικού με εθνική δράση, που αναφέρεται στην Αλεξανδρούπολη του 1883, τότε που ήταν μια μικρή κωμόπολη, ένα ψαροχώρι. Στην έκθεση αυτή, υπογραμμίζεται, ότι υπερισχύει ο Ελληνισμός, παρά την πανσπερμία των φυλών, που κατοικούσαν εκεί. Γράφει ειδικότερα:           

ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ: «Αρτισύστατος κωμόπολις εμπορική παράλιος και ο τελευταίος των εν τη Νοτιοδυτική Θράκη Σιδηροδρόμων σταθμός. Έχει τανύν 450-500 νεοδμήτους οικοδομάς και περί τας 1500-2000 ψυχάς.

          Οικογενείας δε μονίμους οικούσας εις Δεδέαγατς περί τας 100-120 προερχομένας εκ διαφόρων μερών και εθνικοτήτων και διαφόρων ιδεών ηθών και εθίμων. Τανύν υπερισχύει εκείσε ο Ελληνισμός. Διότι ου μόνον εκ των ως άνω είρηται οικογενειών τα 3/4 εισίν ομογενείς, αλλά και το εμπόριον ενεργείται υπό Ελλήνων είτε ως εμπόρων ή εργατοϋπαλλήλων και μεσιτών είτε τεχνιτών ή εργατών.

          Έχει νυν η εν Δεδέαγατς Ελληνική Κοινότης Εκκλησίαν ξυλίνης οικοδομής, λιθόκτιστον Δημοτικήν Σχολήν, εν ή φοιτώσι περί τα 100-120 παιδία, εν οίς και 20-25 θήλεα. Ανήγειρε δε και έτερον ευρύ κτίριον λίθινον προορισμένον δια Παρθεναγωγείον....».

*Απόσπασμα από την έκθεση του Ν. Χατζόπουλου. Αρχείο Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων

Προνοητικοί οι κάτοικοι του Δεδέαγατς της σημερινής δηλαδή Αλεξανδρούπολης , από το 1873 είχαν ενδιαφερθεί για το άνοιγμα ελληνικού προξενικού πρακτορείου βλέποντας την οικονομική και εμπορική άνοδο, που παρουσίαζε η νεοσύστατη πόλη όταν λειτούργησε ο σιδηρόδρομος και το λιμάνι.

          Στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών έχει διασωθεί μια χειρόγραφη επιστολή που έγραψαν στις 24 Δεκεμβρίου 1873 Έλληνες υπήκοοι κάτοικοι του Δεδέαγατς ζητώντας από τον Έλληνα πρόξενο της Αδριανούπολης τη σύσταση προξενικού πρακτορείου, με το αιτιολογικό, ότι ήδη λειτουργούσε αυστριακό προξενικό πρακτορείο, Έλληνες υπήκοοι θα διαμένουν διαρκώς εκεί, ενώ θα προσεγγίζουν ελληνικά πλοία συνεχώς. «Δια ταύτα παρακαλούμεν υμάς όπως λάβητε την πρόνοιαν ταύτην και καλοθελήσητε ίνα αποκαταστήσετε πρόσωπον τοιούτον» έγραφαν οι Αλεξανδρουπολίτες 

Αρκετά χρόνια αργότερα το Ημερολόγιον του Κωνσταντίνου Σκόκου το 1906 έγραφε για το Δεδέαγατς ότι «... προ τριάντα ετών ήτο μία ερημική καλύβη και τώρα είνε πόλις, μη έχουσα σχεδόν τίποτε άλλο τουρκικόν, εκτός του ονόματός της».

Αυτή ήταν η αλματώδης πορεία της Αλεξανδρούπολης προς την ανάπτυξη και την ευημερία.

 *Το δικαστικό μέγαρο του Δεδέαγατς επί Τουρκοκρατίας. 

Φωτογραφία από του Τουρκικά κρατικά αρχεία

Ο Δημήτριος Εφραιμίδης

Μια από τις προσωπικότητες, που ανέδειξε τότε προς τα τέλη του 19^ου αιώνα, η νέα πόλη ήταν και ο Δημήτριος Εφραιμίδης, που αγνοούμε βασικές παραμέτρους του βίου του. Όμως η εφημερίδα «Αρμονία» της Σμύρνης, διέσωσε με ένα μονόστηλό της του Αυγούστου 1894 πληροφορίες γι’ αυτόν τον άγνωστο σήμερα ευπατρίδη.

Ειδικότερα η εφημερίδα, στις 26 Αυγούστου με τίτλο «Οι εν Δεδέ- Αγάτς ομογενείς» είχε γράψει ότι ανάμεσα στους κατοίκους του Δεδέαγατς, που ευδοκιμούν και διακρίνονται για τις ποικίλες αρετές τους, ξεχωρίζει το όνομα του Δημητρίου Εφραιμίδη, ο οποίος βοηθούσε όποιον είχε ανάγκη, προστάτευε τα απροστάτευτα άτομα και έδινε δουλειά στους άνεργους. Επίσης βοηθούσε τις άπορες οικογένειες. Κατά την εφημερίδα «Αρμονία» η δραστηριότητα του Δ. Εφραιμίδη ανύψωνε το γόητρο του Ελληνικού ονόματος σε όλους τους κύκλους της πόλης, στους κυβερνητικούς και στους επιχειρηματικούς. Κατά την εφημερίδα ήταν μετριόφρων και προσηνής. Αυτά τα προσόντα του τον είχαν καταστήσει δημοφιλή και περιζήτητο στα διάφορα συμβούλια της πόλης για την ορθοφροσύνη του.

«Ιδού οποία στήθη κοσμούνται αν ουχί δια των κυβερνητικών παρασήμων, δια της ενδομύχου όμως αγάπης και απαραβιάστων αισθημάτων του κοινού, όπερ είναι ο αλάνθαστος κριτής των πράξεων εκάστου ατόμου», κατέληγε η «Αρμονία» της Σμύρνης.

Η δράση όμως του Δημητρίου Εφραιμίδη, άρχισε αρκετά χρόνια νωρίτερα και υπήρξε δράση εθνική. Το όνομά του ανιχνεύεται σε ένα σημαντικό για την ιστορία της Αλεξανδρούπολης έγγραφο, που υπάρχει στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών.

*Δεδέαγατς επί Τουρκοκρατίας. Ο λεγόμενος "Γαλλικός σταθμός" 

Περί τίνος πρόκειται;

Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1878 υπήρξε σταθμός στην ιστορία της Αλεξανδρούπολης. Η Οθωμανική αυτοκρατορία ηττήθηκε από την ρωσική και υποχρεώθηκε να υπογράψει τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος που άρχισε το 1877 και τερματίσθηκε τον Ιανουάριο του 1878 με ήττα των Οθωμανών, υπήρξε ένας εφιάλτης για τον Ελληνισμό. Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που αναγκάσθηκε να υπογράψει η Τουρκία, δημιουργούσε τη μεγάλη Βουλγαρία και καταβαράθρωνε τις ελπίδες των υπόδουλων χριστιανικών λαών των Βαλκανίων, ότι θα τους έσωζε από τον δυνάστη, το «ξανθόν γένος»! Οι Μεγάλες Δυνάμεις, δεν είδαν με καλό μάτι την παντοκρατορία των Ρώσων στα Βαλκάνια, γιατί έφτασαν ένα βήμα μπροστά από την Κωνσταντινούπολη!!! Έτσι τα πράγματα οδηγήθηκαν το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς στο Συνέδριο του Βερολίνου, όπου τα μεγάλα κράτη επιχείρησαν να διευθετήσουν τη γεωστρατηγική κατάσταση στα Βαλκάνια. Η Ελλάδα δεν προσκλήθηκε, αλλά μια αντιπροσωπεία της με επικεφαλής τον υπουργό Εξωτερικών Θεόδωρο Δηλιγιάννη μπόρεσε να παρουσιάσει το ελληνικό υπόμνημα.

Οι κάτοικοι του άσημου ακόμα Δεδέαγατς, με συγκινητικό ζήλο, όταν επήλθε η ρωσική κατοχή της περιοχής μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878, ζήτησαν με υπογραφές των προκρίτων, να μην υπαχθούν υπό Βουλγαρική διοίκηση, όταν διαπίστωσαν, ότι οι Ρώσοι μετά τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, επιχειρούν να αποκαταστήσουν τους Βουλγάρους, ως επικυρίαρχους της περιοχής. Οι εκκλήσεις τους έφθασαν έως και στο Συνέδριο του Βερολίνου.

Ο υποπρόξενος της Ελλάδας στο Δεδέαγατς, Γεώργιος  Καραγιαννόπουλος έγινε αρχικά αποδέκτης αναφοράς των Ελλήνων κατοίκων της πόλης, με το εθνικό αίτημά τους. Την έστειλε στις 4 Ιουνίου 1878 στο υπουργείο Εξωτερικών. Η αναφορά έχει ημερομηνία 2 Μαΐου και απευθύνεται «Προς το Συγκροτηθησόμενον   Ευρωπαϊκόν Συνέδριον».

Η αναφορά αυτή υπογράφεται από 123 Έλληνες του Δεδέαγατς. Έχει μεγάλη ιστορική σημασία για το Θρακικό Ελληνισμό, που σε κάθε ευκαιρία επιζητούσε την εθνική απελευθέρωσή του. Γιατί ανάλογες κινήσεις με παρόμοιο αίτημα σημειώθηκαν και στο Διδυμότειχο, το Σουφλί, το Ορτάκιοϊ, τη Βάρνα, τη Σωζόπολη την Αγαθούπολη αλλά και σε άλλες πόλεις της Ανατολικής Ρωμυλίας.

*Ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου

Αξίζει να αναφέρουμε, ότι στο περιθώριο του εγγράφου με το οποίο εστάλη η αναφορά των κατοίκων του Δεδέαγατς και η συνοδευτική έκθεση του υποπρόξενου Καραγιαννόπουλου , προς τον υπουργό Εξωτερικών Θεόδωρο Δηλιγιάννη που είχε μεταβεί στο Βερολίνο για το Συνέδριο, υπηρεσιακός παράγοντας του Υπουργείου των Εξωτερικών σημείωσε ιδιοχείρως: «Δεν είναι όλως ανώφελον να μεταφρασθώσι Γαλλιστί αι δύο συνημμέναι αναφοραί, διότι ενδέχεται να χρησιμεύσωσιν αν ερωτηθώμεν εις τα της διαρρυθμίσεως». Εννοώντας φυσικά τις επικείμενες διαρρυθμίσεις των συνόρων.

Το εντυπωσιακό είναι, ότι στις 123 υπογραφές των Αλεξανδρουπολιτών υπάρχει και το όνομα Δ. Εφραιμίδης, εμποροϋπάλληλος!

Επειδή εδώ κάνουμε λόγο για δύο βασικές χρονολογίες, το 1878 και το 1894, πρέπει να επισημάνουμε πως μέσα σε 16 χρόνια, ο Δημήτριος Εφραιμίδης, παρουσίασε εκπληκτική κοινωνική άνοδο παράλληλα με την ίδια την πόλη και από εμποροϋπάλληλος, έφτασε να λογίζεται από εφημερίδα της Σμύρνης, ευπατρίδης και σημαντική προσωπικότητα του Δεδέαγατς.

Το επώνυμο Εφραιμίδης επιζεί έως τις ημέρες μας στην Αλεξανδρούπολη.  Δεν γνωρίζω όμως αν πρόκειται για απογόνους του Δημητρίου Εφραιμίδη ή πρόκειται για απογόνους προσφύγων Ποντίων, όπου επίσης απαντάται το επώνυμο αυτό.  

Και κάτι άλλο: Θεωρώ σημαντικό, αντίγραφο φωτογραφικό αυτού του ιστορικού εγγράφου, πρέπει να υπάρχει αναρτημένο εμφανώς στην Αλεξανδρούπολη, είτε στο Δημαρχείο της είτε στα περίφημα Μουσεία της.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο υπουργείου Εξωτερικών

*Εφημερίδα «Αρμονία» Σμύρνης, Αύγουστος 1894. 

*Αρχεία Βιβλιοθήκης της Βουλής

Υστερόγραφο: Ευχαριστώ την κ. Χριστίνα Φίλιππα για τη βοήθειά της