Δυο άρθρα για τον Ανδρέα Παπανδρέου- Είκοσι χρόνια από το θάνατό του

*Ο Ανδρέας Παπανδρέου

*Στις 23 Ιουνίου, 

συμπληρώνονται

είκοσι χρόνια

από το θάνατό του

                Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε πολιτικός με μεγάλη λαϊκή αποδοχή. Κυβέρνησε τη χώρα με κυβερνητική άνεση, γιατί ο λαός στις εκλογές του έδινε ικανοποιητικές πλειοψηφίες.

                Εφαρμόζοντας τις αρχές του, έδωσε βάρος στην κοινωνική πολιτική, επιχειρώντας αναδιανομή του εθνικού πλούτου, αλλά κατά τους αντιπάλους του δεν φρόντισε να μην σκορπιστεί αυτός ο πλούτος σε πρόσκαιρες παροχές και κυρίως δεν φρόντισε να τον «αυγατίσει» ώστε να υπάρχει και για τις μελλοντικές γενιές.

                Σε μερικές και γνωστές περιπτώσεις ατύχησε στην επιλογή συνεργατών. 

                Δύο άρθρα που δημοσιεύθηκαν στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, επιχειρούν μια εκ διαμέτρου αντίθετη προσέγγιση στην προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου, που σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται αμφιλεγόμενη. 

Αστάθμητος, απρόβλεπτος, 

με οβιδιακές μεταμορφώσεις

http://www.kathimerini.gr/864265/article/epikairothta/politikh/apoyh-asta8mhtos-aprovleptos-me-ovidiakes-metamorfwseis

 *Ο Ανδρέας Παπανδρέου με στελέχη του και δημοσιογράφους

Γράφει ο καθηγητής ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ*

O Aνδρέας Παπανδρέου υπήρξε σημείο αναφοράς για τη μεταπολεμική Eλλάδα, τουλάχιστον όσο και ο Kων. Kαραμανλής. Θα έλεγα μάλιστα ότι αποτέλεσε το τελείως αντίστροφο προς εκείνον είδωλο. Aν ο Kαραμανλής ήταν σταθερός και προβλέψιμος, ο Aνδρέας ήταν αστάθμητος και, γι’ αυτό, απρόβλεπτος σε κάθε απόφασή του. Oι μεταμορφώσεις του ήταν οβιδιακές: Aπό αριστερός φιλελεύθερος, κατά την αμερικανική του καριέρα, σε τριτοκοσμικό ριζοσπάστη, όταν προετοιμαζόταν για να καταλάβει την ελληνική πρωθυπουργία. Oι μεταμορφώσεις συνεχίστηκαν μετά την άνοδό του στην εξουσία καθώς εγκατέλειπε, σταδιακά, τον πρότερο ριζοσπαστισμό του και αποδεχόταν την παραμονή της χώρας στην ΕΟΚ και στο NATO.

H περίοδος 1985-89 ήταν σίγουρα η πιο δύσκολη γι’ αυτόν. H σχέση του με τον επιχειρηματία- εκδότη Γ. Kοσκωτά και η επιβάρυνση της υγείας του επέτρεψαν σε κάποιους συνεργάτες του να αναλάβουν ανεπιθύμητες πρωτοβουλίες στο κόμμα και στην κυβέρνησή του.

H τελευταία θητεία του Aνδρέα, παρά τα μεγάλα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε, υπήρξε η πιο εποικοδομητική. H οριστική στροφή του ΠAΣOK προς τη Σοσιαλδημοκρατία, ο πραγματισμός και η φιλοευρωπαϊκή του πολιτική εμφανίζουν τότε νέα πρόσωπα στην πολιτική, όπως ο Aλέκος Παπαδόπουλος, και αναδεικνύουν ως διάδοχό του τον αντίποδά του, τον Kώστα Σημίτη. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος πρόκρινε άλλον υποψήφιο, η επιλογή Σημίτη από το κόμμα υπήρξε απότοκος της στροφής που μόνος του ο Aνδρέας είχε προετοιμάσει.

Δυστυχώς, λίγα έγκυρα στοιχεία από την επιστήμη διαθέτουμε, καθώς το επαγγελματικό απόρρητο δεν επιτρέπει στους γιατρούς του να μιλήσουν για την ψυχική του ιστορία και την υγεία του γενικότερα. Kαι όμως το κεφάλαιο αυτό είναι το λιγότερο γνωστό και ενδεχομένως το πιο σημαντικό για να κατανοήσουμε πολλές από τις παρορμητικές του αποφάσεις καθώς και τις συναισθηματικές του περιπέτειες.

*Ο Ανδρέας Παπανδρέου μιλώντας στην Κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ

H αφετηρία του στη ζωή σημαδεύτηκε από την εγκατάλειψη ενός επικούρειου πατέρα, γεγονός που προκάλεσε μεγάλο μέρος από τη συναισθηματική αναστάτωση που ταλαιπωρούσε τον ευαίσθητο νεαρό. Tα συναισθήματα για τον πατέρα του συνδύαζαν τον θαυμασμό αλλά και την επιθυμία εκδίκησης, η οποία εκδηλώθηκε την πρώτη φορά με την εμπλοκή του Ανδρέα στην υπόθεση AΣΠIΔA, πράγμα που οδήγησε στη σύγκρουση του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου με τον βασιλιά Κωνσταντίνο. H παραίτηση του Γεωργίου συντόμευσε τη θριαμβευτική του θητεία.

Tη δεύτερη φορά που αντιτάχθηκε στον πατέρα του ήταν όταν εκείνος επιχείρησε συμβιβασμό με τον άνακτα, ώστε οι επερχόμενες εκλογές να μη διεξαχθούν με θέμα τη μοναρχία. O Aνδρέας τότε υποσχόταν στους οπαδούς του ότι θα όρκιζαν κυβέρνηση στο πεζοδρόμιο. Oποιαδήποτε και αν ήταν η ευθύνη του για τις κατοπινές ανωμαλίες, το βέβαιο είναι ότι οι αμετροέπειες που διέπραξε το 1967 δεν βοήθησαν στη διαφυγή από το πολιτικό αδιέξοδο.

H θετική του προσφορά δεν πρέπει να αναζητηθεί στην οικονομική του πολιτική, αλλά μάλλον στην πολιτική γεφύρωσης του χάσματος ανάμεσα στους νικητές και στους ηττημένους του εμφυλίου. Θετικό υπήρξε και το νομοθετικό του έργο στον τομέα του οικογενειακού δικαίου και ιδιαίτερα στο ζήτημα του διαζυγίου.

*Στην εποχή του "ζιβάγκο"

H τουρκική εισβολή στην Kύπρο το 1974 αποτέλεσε το μόνο πραγματικό πολεμικό γεγονός στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά το 1922. Tο μάθημα για τον Aνδρέα ήταν ότι η ένοπλη αναμέτρηση με την Tουρκία δεν μπορούσε να αποτελέσει λύση συμφέρουσα για την Eλλάδα. Πρώτον, γιατί η απόσταση ανεφοδιασμού της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας καθιστούσε αδύνατη την προστασία της Kύπρου. Δεύτερον, η κάλυψη των νησιών ήταν ένας ακόμα πονοκέφαλος των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Eτσι η πολιτική εθνικής ασφάλειας του Aνδρέα δεν διαφοροποιήθηκε σημαντικά από εκείνη της N.Δ.

O Aνδρέας είχε τον τρόπο να κρύβει τα εσωτερικά του τραύματα. Tο ότι κατάφερε για μεγάλο διάστημα του βίου του να βρει την ομαλή ζωή και να κάνει πολυμελή οικογένεια, πιστοποιεί την ισχυρή του θέληση για αυτοΐαση. H σχέση του όμως με τον σχεδιασμό για το μέλλον περιοριζόταν στη φροντίδα του για την επόμενη μέρα. Παρέμεινε έτσι παγιδευμένος σε ένα παρόν χωρίς προοπτική διαφυγής.

* O κ. Θάνος M. Bερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του EKΠA.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η Ιστορία

http://www.kathimerini.gr/864263/article/epikairothta/politikh/apoyh-o-andreas-papandreoy-kai-h-istoria

*3 Σεπτεμβρίου 1974. Ο Ανδρέας Παπανδρέου παρουσιάζει την ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ.

Γράφει ο κ. ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΧΥΤΗΡΗΣ*

Ισχύει για κάθε πολιτικό ηγέτη. Θα τον κρίνει η Ιστορία, λέμε. Ισχύει και για τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος αναμφισβήτητα υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές της. Η Ιστορία θα βάλει τις συντεταγμένες της εποχής, το πολιτικό πλαίσιο, τις ειδικές συνθήκες, τα γεγονότα, τις πρωτοβουλίες, τις αποφάσεις, τα αποτελέσματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν τη δική τους αξία οι απόψεις των συγκαιρινών του.

Είναι, βέβαια, σχετικές, αφού διακρίνονται για τη συναισθηματική τους φόρτιση, μέσα στη ζώσα πολιτική αντιπαράθεση της εποχής. Οι άνθρωποι είναι αδύναμοι, παίρνουν θέσεις, ενίοτε ακραίες, επαινώντας ή κατακρίνοντας. Η ψύχραιμη τοποθέτηση δεν διακρίνει τους Ελληνες, από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα αγάλματα εκφράζουν και τις τύψεις μας.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανήκε στην αριστερά του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ. Στα οικονομικά, η αναφορά του ήταν οι ιδέες του Τζον Μέιναρντ Κέινς. Στενοί του φίλοι υπήρξαν ο Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ και ο Καρλ Κάιζεν, ειδικοί σύμβουλοι του προέδρου Κένεντι, όπως κι άλλοι από τον κύκλο των προοδευτικών διανοουμένων. Οι απόψεις που τους χαρακτήριζαν αναφέρονταν πολιτικά στον Μπομπ Κένεντι (ο Ανδρέας τον θεωρούσε τον πιο πολιτικό και πιο προοδευτικό από τους Κένεντι), είχαν να κάνουν με την κατάσταση που υπήρχε μεταπολεμικώς σε πολλές Δυτικές χώρες όπου επικρατούσε ένας πρωτόγονος αντικομμουνισμός, με τοπικά κατεστημένα που απολάμβαναν τη στήριξη των αμερικανικών υπηρεσιών. Η ομάδα των αριστερών διανοουμένων και τεχνοκρατών υποστήριζε ότι μόνο μια ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία, με οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική δικαιοσύνη, αποτελεί το καλύτερο αντίδοτο απέναντι στον αυταρχισμό και την κλειστή και άγονη κοινωνία του υπαρκτού σοσιαλισμού.

*Η ταυτότητα και το ρολόϊ του

Με αυτές τις ιδέες ο Ανδρέας κατέβηκε στην Ελλάδα. Κύριο στοιχείο της εποχής ήταν ακόμα οι εξορίες, οι φυλακές, το παρακράτος, τα κοινωνικά φρονήματα, ο στρατός, τα σώματα ασφαλείας, οι διώξεις. Ένα συμπαγές πολιτικοοικονομικό κατεστημένο, γύρω από το παλάτι, την αμερικανική πρεσβεία και τη δεξιά, αντιδρούσε στον εκδημοκρατισμό της χώρας. Κυβερνούσε κρατώντας στο περιθώριο την πλειοψηφία των πολιτών.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν έκρυψε τις απόψεις του, συγκρούστηκε. Η πολιτική του παρουσία τάραξε τα νερά και ανησύχησε το καθεστώς. Εκείνος τόλμησε να έρθει σε αντιπαράθεση ακόμα και με τον πατέρα του.

Η αντίδραση ήταν άμεση, ο Ανδρέας Παπανδρέου κηρύχθηκε περίπου εχθρός της πατρίδας. Ξεσηκώθηκε μια πρωτοφανής προπαγάνδα εις βάρος του, που ξεκινούσε από «πράκτορας της KGB» και κατέληγε σε «πράκτορας της CIA»! Ο άμεσος πολιτικός του λόγος και η εχθρική αντιμετώπιση που είχε από την τότε κυρίαρχη τάξη, τον κατέστησαν πολιτικό πρόσωπο πρώτης γραμμής, με απήχηση στη νεολαία στην αρχή και αργότερα σε πολύ ευρύτερα λαϊκά και μικρομεσαία στρώματα. Έγινε για όλους «Ο Ανδρέας», ο δικός τους άνθρωπος.

*Στις δόξες του...

Η πολιτική ανωμαλία βρήκε την κατάληξή της στη δικτατορία των εκπαιδευμένων προς τούτο αξιωματικών. Ο αντικομμουνισμός από κυρίαρχη ιδεολογία, έγινε και η κατάλληλη δικαιολογία.

Στη μεταπολίτευση ο Ανδρέας Παπανδρέου για να πραγματοποιήσει το πρόγραμμά του ξεκίνησε από την αρχή, ιδρύοντας το ΠΑΣΟΚ και αναδεικνύοντας την ανάγκη ανανέωσης του πολιτικού συστήματος. Το 1981 είχαν ωριμάσει οι συνθήκες της εκλογικής νίκης και της ανόδου στην εξουσία. Η «Κυβέρνηση της Αλλαγής» είναι η περίοδος που πραγματοποιήθηκαν οι περισσότερες και ουσιαστικότερες μεταρρυθμίσεις δημοκρατικού εκσυγχρονισμού, από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η θέση της χώρας βελτιώθηκε μέσα στην ΕΟΚ έπειτα από επαναδιαπραγμάτευση των όρων ένταξής της. Με τα Μεσογειακά Προγράμματα ευνοήθηκε η Ελλάδα και οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Η προεδρία του Ζακ Ντελόρ έδωσε έμφαση στη σύγκλιση, την κοινωνική πολιτική και την οικονομική εξισορρόπηση των κρατών-μελών της. Αυτή την πολιτική ακολούθησαν όλες οι, στην πλειοψηφία τους σοσιαλιστικές, κυβερνήσεις, και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Τα πράγματα άλλαξαν μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και την επικράτηση του ακραίου νεοφιλελευθερισμού (Θάτσερ - Ρέιγκαν) που δεν είναι άμοιρος της σημερινής πορείας της Ε.Ε.

Ο Ανδρέας ήταν μάρτυρας της στροφής και την κατήγγειλε στη Σύνοδο των Καννών. Πίστευε όμως ότι η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει πάση θυσία στην Ενωση και να εργάζεται για τη μετεξέλιξή της σε Ομοσπονδία. Μακρινό ζητούμενο έως σήμερα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε μια ιδιαίτερη μορφή του παγκόσμιου δημοκρατικού κινήματος την εποχή του διπολισμού. Ένας διαφορετικός ηγέτης για την Ελλάδα, που την ταρακούνησε, προκαλώντας ακραίες αντιδράσεις λατρείας και μίσους για το πρόσωπό του. Ριζοσπαστικός, ανανεωτής, χαρισματικός στην επαφή με τον κόσμο, αποφασιστικός, καλά πληροφορημένος, οξύς αναλυτής της διεθνούς σκηνής, με αίσθηση του timing, έδωσε σάρκα και οστά στα όνειρα σε γενιές των Ελλήνων που ζούσαν στο περιθώριο ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αναγνώρισε την Ενιαία Εθνική Αντίσταση, θεσμοθέτησε την ισότητα των φύλων, ενίσχυσε την κοινωνική πρόνοια κ.λπ. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι, Δεξιά κι Αριστερά (που αργότερα προσπάθησαν απεγνωσμένα να τον μιμηθούν!), συνεργάστηκαν τότε σε έναν κυβερνητικό σχηματισμό με μοναδικό στόχο να τον στείλουν στο ειδικό δικαστήριο, να αμαυρώσουν την παρουσία του μηδενίζοντας την επιρροή του. Επέτυχαν ακριβώς το αντίθετο. Για να επανέλθει στην εξουσία, γέρος και ασθενής, να αντιμετωπίσει επιτυχώς την κρίση της δραχμής και να ξεκινήσει την πορεία ένταξης της χώρας στην ΟΝΕ που προχώρησε και ολοκλήρωσε ο Κώστας Σημίτης.

Η Ελλάδα επί των ημερών του Ανδρέα Παπανδρέου έβαλε δημοκρατικά θεμέλια, γύρισε σελίδα και απέκτησε υπόσταση και προοπτική. Είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει κανείς την καταλυτική του παρουσία και την ηγετική του δεινότητα.

*Η επιστροφή του στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας

                Ο ίδιος δεν θέλησε να γράψει για τον εαυτό του, ούτε παρότρυνε άλλους να γράψουν γι’ αυτόν. Όπως έλεγε: «Ο πολιτικός είναι μάχιμος, άνθρωπος της πράξης, τα υπόλοιπα είναι δουλειά της Ιστορίας».

* Ο κ. Τηλέμαχος Χυτήρης είναι πρώην υπουργός.