1955: Η ΤΡΙΜΕΡΗΣ ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ, Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

*Το ενωτικό δημοψήφισμα της Κύπρου. Πρώτος υπέγραφε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος

  Γράφει ο  Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

                Η ηρωική εξέγερση του λαού της Κύπρου το 1931 καταπνίγηκε στο αίμα από τη Βρετανία. Εκδηλώθηκε ασφαλώς ανεπίκαιρα σε μια εποχή που η αποικιοκρατία κυριαρχούσε ακόμα σε όλες τις ηπείρους.

                Στα πρώτα χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου τοποθετείται χρονικά και η αγωνιστική δραστηριότητα του Μακαρίου για ένωση και μόνο ένωση, με αποκορύφωμα τον όρκο της Φανερωμένης. Τον Δεκέμβριο του 1949 η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου πρότεινε στη Βρετανική Κυβέρνηση να διεξάγει δημοψήφισμα για την Ένωση με την Ελλάδα, σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ. Όπως ήταν αναμενόμενο η Βρετανική Κυβέρνηση αρνήθηκε και η Εκκλησία διεξήγαγε δικό της δημοψήφισμα στους ναούς υπό την επίβλεψη των ιερέων. Το δημοψήφισμα διεξήχθη με υπογραφή σε τετραπλούν των συμμετασχόντων σε δύο συνεχόμενες Κυριακές, στις 15 και 22 Ιανουαρίου 1950, υπέρ της Ένωσης με το τότε Βασίλειο της Ελλάδας. Από τους 244.757 Ελληνοκυπρίους, που είχαν δικαίωμα υπογραφής, υπέγραψαν 215.108, ποσοστό 95,7 %.   Μετά το δημοψήφισμα η πρεσβεία της Εθναρχίας επισκέφθηκε πρώτα την Αθήνα, όπου στη συνάντηση με τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Νικόλαο Πλαστήρα διαπιστώθηκε ότι η Κυβέρνηση δεν επιθυμούσε την συγκεκριμένη στιγμή μία σύγκρουση με τη Βρετανία. Ο Αντιπρόεδρος μάλιστα της Κυβέρνησης Γεώργιος Παπανδρέου δήλωσε: «Η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν. Δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύση από ασφυξίαν».

*Οι τόμοι με τις υπογραφές των Κυπρίων που ζητούσαν Ένωση

                Μετά από τον θόρυβο, που δημιουργήθηκε στην κοινή γνώμη, στις 4 Ιουλίου 1950 η πρεσβεία παρέδωσε τούς τόμους των υπογραφών στον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων Δημήτριο Γόντικα. Την ίδια στιγμή η Βουλή υιοθέτησε σχετικό ψήφισμα, που εξέφραζε την πλήρη υποστήριξή της στο αίτημα των Ελληνοκυπρίων. Ακολούθως η πρεσβεία επισκέφθηκε διαδοχικά τη Βρετανία και τις ΗΠΑ, αλλά συνάντησε την πλήρη άρνησή των, παρά τις εκδηλώσεις συμπαράστασης από τους Έλληνες της ομογένειας.

                Στην πραγματικότητα το δημοψήφισμα υπήρξε η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια της Λευκωσίας για διεθνοποίηση του αιτήματος της ένωσης, αποτελώντας συνέχεια προηγούμενων προσπαθειών, όπως των γεγονότων του Οκτωβρίου του 1931. Παρά ταύτα οι Άγγλοι δεν συγκινήθηκαν, δεν είχαν σκοπό να φύγουν από την Κύπρο. Στις 10 Αυγούστου 1953 με αίτησή του στον νέο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ντάγκ Χάμερσκιολντ, ο Μακάριος, επικαλούμενος την αρχή της αυτοδιάθεσης, ζήτησε το Κυπριακό να συζητηθεί στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τις διαθέσεις της Αγγλικής πολιτικής εξέφρασε με ιταμότητα ο Υφυπουργός Αποικιών Χόπκινσον τον Ιούλιο του 1954 στη Βουλή των Κοινοτήτων με την ακόλουθη δήλωση: «Η Κύπρος ως στρατηγική περιοχή ουδέποτε θα μπορούσε να τύχη αυτοδιαθέσεως».

*Ο Βρετανός πρωθυπουργός Μακ Μίλαν. Έστησε την παγίδα...

                Η πρώτη Ελληνική προσφυγή στον ΟΗΕ για το Κυπριακό κατατέθηκε από την Κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπάγου τον Αύγουστο του 1954 με αίτημα όχι την ένωση για λόγους αποφυγής διπλωματικών σκοπέλων, αλλά την παροχή στους κατοίκους του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, η οποία αργότερα θα κατέληγε  στην ένωση. Παρά την εγγραφή της προσφυγής στην ημερήσια διάταξη του ΟΗΕ, τελικά αποσύρθηκε τον Δεκέμβριο του 1954, γιατί οι αριθμητικοί συσχετισμοί δεν επέτρεπαν τη λήψη μιας ευνοϊκής απόφασης. Μετά τη δυσμενή εξέλιξη από διπλωματικής πλευράς αποφασίσθηκε η μόνη λύση, που είχε απομείνει, η ένοπλη εξέγερση. Έτσι την 1η Απριλίου 1955 άρχισε ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ, ένας αγώνας ηρωικός, αγνός και συγκινητικός.

*Εικόνα από τα έκτροπα της Κωνσταντινούπολης

                Μετά την ανησυχία, που προκλήθηκε στην παγκόσμια κοινή γνώμη από τον απελευθερωτικό και ηρωικό αγώνα της ΕΟΚΑ, η Βρετανική Κυβέρνηση, ενόψει της μελετώμενης προσφυγής της Ελληνικής Κυβέρνησης στον ΟΗΕ, κάλεσε στις 30 Ιουνίου 1955 τις κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας στο Λονδίνο να διασκεφθούν «επί θεμάτων πολιτικής αμύνης της Ανατολικής Μεσογείου, περιλαμβανομένης της Κύπρου». Η αρχικά ορισθείσα ημερομηνία της 29ης Ιουλίου μεταφέρθηκε στη συνέχεια στις 29 Αυγούστου. Τόπος της τριμερούς Διάσκεψης το Λάνκαστερ Χάουζ. Όπως ήταν φυσικό η Τουρκία έσπευσε να αποδεχθεί πρώτη στις 2 Ιουλίου τη θεόπεμπτη πρόσκληση του Μακ Μίλλαν.
Η Βρετανική εκείνη πρωτοβουλία στόχευε στα εξής:

                1. Να αποτελέσει διπλωματικό αντιπερισπασμό στον αγώνα της ΕΟΚΑ, που προ ολίγου είχε αρχίσει.

                2. Να αποτρέψει τη διεθνοποίηση του Κυπριακού και την υποβολή νέας Ελληνικής προσφυγής στον ΟΗΕ.

                3. Να επαναφέρει στο προσκήνιο τον Τουρκικό παράγοντα, αντίθετα προς τις ρητές διατάξεις του άρθρου 16 της Συνθήκης της Λωζάννης, αναζωπυρώνοντας έτσι τις παλιές Ελληνο- τουρκικές εχθρότητες, κάτω από τον Βρετανικό ιδιάζοντα κυνισμό.

                4. Να μεταβάλει το Κυπριακό, από αποικιακό θέμα, σε Ελληνοτουρκική διένεξη, απομακρύνοντας έτσι επ΄αόριστον την αυτοδιάθεση- ένωση της Μεγαλονήσου, ενόψει της στρατηγικής της σημασίας, σε ενδεχόμενες επιχειρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως έγινε τον επόμενο χρόνο στο Σουέζ.

*Ο Αλέξανδρος Παπάγος και ο Στέφανος Στεφανόπουλος

                Η αντίδραση του Υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας Στέφανου Στεφανόπουλου στην πρόσκληση του Μακ Μίλλαν αρχικά ήταν απορριπτική, γιατί είχε αμφιβολίες για την σκοπιμότητα συμμετοχής της χώρας μας στην τριμερή Διάσκεψη. Την περίοδο εκείνη η τότε Κυβέρνηση, με τον Στρατάρχη Παπάγο βαρύτατα ασθενή, αντιμετώπιζε το δίλημμα: είτε να αρνηθεί την συμμετοχή της Ελλάδας, οπότε θα κατηγορείτο για αδιαλλαξία, μετά μάλιστα την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ, την οποία οι Βρετανοί θεωρούσαν τρομοκρατική οργάνωση, είτε να αποδεχθεί την πρόσκληση με κίνδυνο να κατηγορηθεί ότι δεχόταν και την ανάμιξη της Τουρκίας στη ρύθμιση του Εθνικού θέματος. Μετά την σύμφωνη γνώμη των πολιτικών κομμάτων, των υπηρεσιακών παραγόντων και του Μακαρίου αποφασίσθηκε στις 5 Ιουλίου 1955 η συμμετοχή της χώρας στην τριμερή Διάσκεψη. Η απόφαση εκείνη υπήρξε η απαρχή των δεινών της Κύπρου. Κατά τον Νεοκλή Σαρρή «η Γενεύη, τον Αύγουστο του 1974, υπήρξε απλώς ο τόπος εξόφλησης των γραμματίων, που είχαν υπογραφεί στο Λονδίνο το 1955 και στη Ζυρίχη- Λονδίνο το 1959, γιατί αναμφίβολα στη Γενεύη άλλοι εκλήθησαν, ή ορθότερα απεστάλησαν, να πληρώσουν αμαρτίες άλλων». Με άλλα λόγια τον θεμέλιο λίθο των Συμφωνιών Ζυρίχης- Λονδίνου έθεσε η Τουρκική διπλωματία, με τη βοήθεια της Βρετανικής δολιότητας, το 1955 στην τριμερή Διάσκεψη του Λονδίνου το 1955.

                Οι συνεδριάσεις άρχισαν στις 29 Αυγούστου, την επομένη δε, μίλησε πρώτος ο Μακ Μίλλαν και πρότεινε ένα καθεστώς «αυτοδιοίκησης» επ΄αόριστον, υπό τον έλεγχο των ενδιαφερομένων μερών, με βάση ένα νέο Σύνταγμα, που θα συντάσσονταν.

*Η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ

                Στις 31 Αυγούστου έλαβε τον λόγο ο Στ. Στεφανόπουλος, υποστηρίζοντας τα ακόλουθα:

                1. Την παροχή δικαιώματος αυτοδιάθεσης στον λαό της Κύπρου.

                2. Την αποδοχή εκ μέρους της Ελλάδας οποιασδήποτε απόφασης, που θα έπαιρνε ο λαός της Κύπρου.

                3. Δεν ζητούσε την άμεση παροχή του δικαιώματος αυτοδιάθεσης, δεχόμενος την παρεμβολή μιας μεταβατικής περιόδου αυτοδιοίκησης, με ανάλογη συμμετοχή των δύο Κοινοτήτων, με εκλογή αντιπροσώπων τους και εγγυήσεις προστασίας των δικαιωμάτων της Τουρκοκυπριακής μειονότητας. Η διάρκεια της αυτοδιοίκησης θα καθοριζόταν με λογικό και αντικειμενικό τρόπο.

                4. Η Βρετανία θα μπορούσε να διατηρήσει τις στρατιωτικές της βάσεις και μετά την εφαρμογή της αρχής της αυτοδιάθεσης.

                5. Αρνήθηκε επίσης κατηγορηματικά ότι η Κυβέρνησή του επιδίωκε την ένωση, για την οποία μόνος αρμόδιος να αποφασίσει ήταν ο λαός της Κύπρου.

                Την 1η Σεπτεμβρίου έλαβε τον λόγο ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ρουστού Ζορλού. Η ομιλία του ατέρμονη (28 σελίδες) ήταν σ΄ όλα της τα σημεία προκλητικά επιθετική και αρνητική, με επιστέγασμα την αξίωση να διατηρηθεί το αποικιακό καθεστώς στην Κύπρο, άλλως να επανέλθει η νήσος στην Τουρκία, δηλαδή στον «πραγματικό της κύριο». Τέλος είχε αποκλείσει κάθε διάλογο με την Ελλάδα. Στο σημείο αυτό διακόπηκαν οι εργασίες της Διάσκεψης μέχρι της 6ης Σεπτεμβρίου, οπότε η συζήτηση θα περιστρεφόταν γύρω στο Βρετανικό σχέδιο Συντάγματος για την αυτοδιοίκηση.

*Τα έκτροπα των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη

                Η επανάληψη των συνομιλιών της τριμερούς συνέπεσε με τους κανιβαλισμούς του Τουρκικού όχλου στην Κωνσταντινούπολη σε βάρος της ομογένειας και του Πατριαρχείου, με αφορμή την προβοκατόρικη ενέργεια στη γενέθλια οικία του Μουσταφά Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη. Κατά την συνεδρίαση της 7ης Σεπτεμβρίου ο Ζορλού με υποκριτικό προσωπείο βαρυπενθούντος, ζήτησε τον λόγο εκτός ημερήσιας διάταξης, για να αναγγείλει την «άκρως προκλητικήν ενέργειαν» της ψευτοβομβιστικής ενέργειας της Θεσσαλονίκης και να δηλώσει θρασύτατα ότι υπ΄ αυτές τις συνθήκες δεν υπήρχε λόγος συνέχισης της Διάσκεψης. Ο Στ. Στεφανόπουλος, στερούμενος οποιασδήποτε επίσημης ενημέρωσης από το Υπουργείο Εξωτερικών της χώρας μας, με αποκλειστική ευθύνη υπηρεσιακών παραγόντων αυτού, για τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης και της Κωνσταντινούπολης (Νύχτα 6 προς 7), περιορίσθηκε να πει ότι αναμφιβόλως θα επρόκειτο για ενέργεια ανεύθυνων ατόμων, όπως αποδείχθηκε αργότερα ότι ήταν, και εξέφρασε επίσημα εξ ονόματος της Κυβέρνησής της Ελλάδας τη θλίψη του. Μετά από τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης και της Κωνσταντινούπολης η τριμερής Διάσκεψη του Λονδίνου τερματίσθηκε άδοξα στις 7 Σεπτεμβρίου και στις 17 του ίδιου μήνα η Ελληνική Κυβέρνηση απέρριψε επίσημα τη Βρετανική πρόταση για αυτοδιοίκηση της Κύπρου. Η συνάρτηση δε διαφόρων παραγόντων επηρέασε καθοριστικά την τύχη της δεύτερης Ελληνικής προσφυγής, η οποία υποβλήθηκε το 1955 στον ΟΗΕ. Η αποτυχία μάλιστα ήταν παταγώδης, καθώς δεν επιτεύχθηκε καν η εγγραφή του αιτήματος της Ελλάδας στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης.

*Συνθήματα, που δείχνουν το πνεύμα του αγώνα των Κυπρίων

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Την 7η Σεπτεμβρίου 1955 τερματίσθηκε η τριμερής Διάσκεψη του Λονδίνου. Επακολούθησαν τα επόμενα χρόνια η γνωστή συνέντευξη του Μακαρίου στην Βρετανή βουλευτίνα Barbara Castle, με την οποία τάσσονταν για πρώτη φορά υπέρ της ανεξαρτησίας της Κύπρου και οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και Λονδίνου. Τέλος η Τουρκική εισβολή στις 20 Ιουλίου 1974 έβαλε την ταφόπετρα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα και η Μεγαλόνησος εξακολουθεί εδώ και 42 χρόνια να είναι διχοτομημένη.

    Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

 1. «Ανάλεκτα περί Κυπριακού και Φακέλου Κύπρου» 
του Πρεσβευτή Κωνσταντίνου Παναγιωτάκου.

 2. Εφημερίδα «Καθημερινή».