Η Ιστορία μέσα από τα πρόσωπα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 

http://www.kathimerini.gr/841747/article/politismos/vivlio/h-istoria-mesa-apo-ta-proswpa

*Αθήνα, 18 Οκτωβρίου 1944. Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου υψώνει τη γαλανόλευκη στον Ιερό Βράχο. Μέσω του σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής ενότητας προσπάθησε να αποτρέψει τον εμφύλιο πόλεμο.

  

Γράφει η κ. ΣΙΣΣΥ ΑΛΩΝΙΣΤΙΩΤΟΥ

                Τελειώνοντας το βιβλίο του Νίκου Αλιβιζάτου μπορεί κανείς να σκεφτεί πόσο ο τίτλος αδικεί το εύρος του περιεχομένου χωρίς ωστόσο να είναι σε θέση να προκρίνει εύκολα κάποιον άλλον, περισσότερο δηλωτικό αφού σε περίπου 600 σελίδες και διά μέσου των προσωπικοτήτων που επέλεξε ο συγγραφέας καταγράφεται ουσιαστικά η ιστορία του σύγχρονου ελληνικού έθνους: Οι ιδέες που κυριάρχησαν και διαμόρφωσαν τη σημερινή ελληνική κοινωνία, τα κύρια γεγονότα που καθόρισαν τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στη χώρα, πολιτικοί και διανοούμενοι στη σχέση τους με την εξουσία αλλά και στη μεταξύ τους σχέση έτσι όπως αυτή καθορίστηκε από τη σαγήνη της εξουσίας. Πώς αυτή η σαγήνη ανέδειξε πλευρές, όχι πάντοτε θετικές, των προσωπικοτήτων που ενεπλάκησαν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο στα «δημόσια πράγματα».

                Αν και ο ίδιος διευκρινίζει ότι η τριπλή σχέση πολιτικών, διανοουμένων και εξουσίας εξετάζεται με τη ματιά του συνταγματολόγου- εκείνου δηλαδή που αντικείμενο της δουλειάς του είναι βέβαια η πολιτική εξουσία, όπως διαμεσολαβείται όμως από το Σύνταγμα, το δίκαιο και τους θεσμούς- οι ανεκδοτολογικές παραπομπές, τα αποσπάσματα των ομιλιών και τα περιστατικά προσδίδουν στο βιβλίο τη γοητεία μιας μυθιστορηματικής αφήγησης. Όπως αυτή που περιγράφει τις προσπάθειες του Γ. Παπανδρέου να αποτρέψει τον εμφύλιο πόλεμο, μέσω του σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής ενότητας: « […] Η επιδίωξη της ενότητας δεν εμπόδισε τότε τον Παπανδρέου- ο οποίος ως πρωθυπουργός προήδρευε- να μιλήσει ενώπιον των εκπροσώπων του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ για την “τρομοκρατία, η οποία ασκείται εις την ελληνικήν ύπαιθρον”. “Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της πατρίδος” ανέφερε. “Σφάζουν οι Γερμανοί. Σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σφάζουν και οι αντάρται. Σφάζουν και καίουν… […]”».

 *Το βιβλίο

«Δομές» και «θεσμοί»

                Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο λόγος για τον οποίο ο διακεκριμένος συνταγματολόγος επιλέγει να αναδείξει, να περιγράψει, να κρίνει προσωπικότητες αλλά και να εμβαθύνει- με τη ματιά που δικαιούται- σ’ αυτές: «[…] κάπου εκεί, το 1981, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση και την επικράτηση της μαρξίζουσας εκδοχής της εθνοθρησκευτικής μας κουλτούρας, οι “δομές” και οι “θεσμοί’ ήταν τα κύρια- αν όχι τα μόνα- εργαλεία με τα οποία μπορούσε τάχα κανείς να κατανοήσει τους βαθύτερους νόμους της ιστορίας. Όλα τα άλλα, όπως, για παράδειγμα, οι σπουδαίοι άνθρωποι, το ταλέντο και η συμβολή τους στην ιστορία, ήταν ζήτημα “τύχης” που, εξ ορισμού, δεν χωρούσε στα ερμηνευτικά σχήματα του συρμού. Τη στροφή αυτή προς τις “νομοτέλειες” των “αντικειμενικών παραγόντων” εξηγεί ασφαλώς η επί δεκαετίες διδασκαλία σε όλες τις εκπαιδευτικές μας βαθμίδες της “τρισχιλιετούς” ιστορίας του ελληνισμού με άξονα τις προσωπικότητες, τα έργα τους και τα γεγονότα που αυτές προκάλεσαν. Επρόκειτο για έναν μακρύ κατάλογο “ηρώων” της πολιτικής, του στρατού, της επιστήμης, των τεχνών και της φιλοσοφίας, γύρω από τους οποίους εκτυλισσόταν η ιστορία, όχι μόνον η ελληνική αλλά και η παγκόσμια. Ο ελληνοκεντρισμός μας, με άλλα λόγια, ήταν και προσωποκεντρικός. Έτσι, από μια στιγμή και πέρα, η στροφή προς τους φυσικούς και τους ανθρώπινους νόμους ήταν ώς ένα βαθμό δικαιολογημένη [...] Το κακό είναι ότι, όπως ακριβώς συνέβη και με τόσες άλλες υπερβολές αφ’ ότου επιστρέψαμε στη δημοκρατία, το 1974, πέσαμε πολύ γρήγορα από το ένα άκρο στο άλλο […] Στα σχολικά και τα φροντιστηριακά εγχειρίδια, όταν η λέξη “ευφυΐα” δεν απουσίαζε παντελώς, σπάνια χρησιμοποιούνταν: ο Βολταίρος, ο Ρουσσώ, αν όχι και ο ίδιος ο Μέγας Ναπολέων, εντάσσονταν έτσι σε μια “κανονικότητα”, αφού δεν αναδεικνυόταν η πρωτοτυπία της σκέψης των πρώτων, ούτε πολύ λιγότερο η στρατιωτική ιδιοφυΐα του δεύτερου».

                Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αλλά και ο Παντελής Πουλιόπουλος και ο Αλέξης Τσίπρας συνδέονται στον ιστό της ελληνικής ιστορικής πραγματικότητας έτσι όπως τον υφαίνει ο Νίκος Αλιβιζάτος. Οι Χαρίλαος Τρικούπης, Γεώργιος Α΄, Γεώργιος Παπανδρέου, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Ρόδης Ρούφος αλλά και ο Τάσος Γιαννίτσης, ο Λέων Καραπαναγιώτης, ο Νίκος Πουλαντζάς.

 *Ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος

Φλέγοντα θέματα

                Τα 48 κείμενα του βιβλίου πρωτοδημοσιεύθηκαν σε συλλογικούς τόμους, περιοδικά και εφημερίδες από το τέλος της δεκαετίας του 1970 έως σήμερα. Σε κάθε κείμενο προτάσσεται ένα συνοπτικό μεν εξαιρετικά χρήσιμο δε, εισαγωγικό σημείωμα με τη βοήθεια του οποίου ο αναγνώστης περιηγείται μόνος αλλά και ξεναγείται από τον συγγραφέα ευκολότερα και σαφέστερα σε αυτό το πρωτότυπο παζλ ελληνικών προσωπικοτήτων όπως επίσης και στα θέματα που ο συγγραφέας επέλεξε να παρεμβάλλει αναλύοντάς τα “με πιο προσωπική ματιά”: χωρισμός Εκκλησίας και κράτους, σύμφωνο συμβίωσης, μεταναστευτικό, κρατικές προμήθειες και δημόσιες συμβάσεις, πανεπιστημιακό άσυλο και άλλα σημαντικά.

                Νομίζω όμως ότι με την ίδια δύναμη που υπογραμμίζεται η μεγάλη αγάπη της ζωής του στην αφιέρωση «Στη Γιάννα- μετ’ επιτάσεως» έτσι και η μεγαλύτερη επιστημονική του αγωνία αναγνωρίζεται στη φράση του Καρλ Πόπερ που επέλεξε ως εισαγωγική του όλου εγχειρήματος: «Πώς πρέπει να καταστρώσουμε τους πολιτικούς θεσμούς, έτσι ώστε κακοί ή ανίκανοι ηγέτες να μην μπορούν να προκαλέσουν υπέρμετρη βλάβη;».