Ο κατάσκοπος αρχαιολόγος στην Κρήτη

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 

http://www.kathimerini.gr/824753/article/politismos/vivlio/o-kataskopos-arxaiologos

TOM J. DUNBABIN

Ένας αρχαιολόγος στον πόλεμο

Μετάφραση: Ρόζμαρι Τζανάκη

Επιμέλεια: Tom Dunbabin

Έκδοση της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών

Γράφει ο κ. ΝΙΚΟΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ

                Ο επισκέπτης της προγονικής εστίας των Dunbabin, στη νοτιοανατολική Τασμανία, μπαίνοντας στο μεγάλο καθιστικό, θα δει να δεσπόζει το ασπρόμαυρο φωτογραφικό πορτρέτο ενός νεαρού άντρα, του ήρωα της οικογένειας, Tom J. Dunbabin, που εγκατέλειψε την Αυστραλία το 1929 για να σπουδάσει αρχαιολογία στην Οξφόρδη και να γίνει ένας από τους διαπρεπέστερους ιστορικούς.

                Ωστόσο, τη φήμη του δεν τη χρωστά τόσο στις κλασικές σπουδές και τις επιστημονικές του μελέτες, όσο στη δράση του ως κατασκόπου στα βουνά της Κρήτης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ως κατάσκοπο τον «σύστηναν» και οι υπέργηρες θείες του σε κάθε συγγενή ή γνωστό τους, μετά τον ξαφνικό του θάνατο το 1955. Μόνο που το χαμογελαστό πρόσωπο του νεαρού λέκτορα, αποτυπωμένο στο χαρτί από τη δεκαετία του ‘30, ερχόταν πάντα σε πλήρη αντίθεση με τους χαρακτηρισμούς «κατάσκοπος» και «σαμποτέρ», που συχνά χρησιμοποιούσαν οι οικείοι του.

                Μπροστά στο πορτρέτο του λοχαγού της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών και αρχαιολόγου Tom J. Dunbabin, συνειδητοποιώντας προφανώς αυτή την αντίφαση, ο συνονόματος ανιψιός του συνέλαβε την ιδέα να ερευνήσει το παρελθόν και να συγγράψει την ενδιαφέρουσα οικογενειακή του ιστορία, έτσι όπως αυτή προβάλλει ανάγλυφη μέσα από δεκάδες επίσημα έγγραφα, επιστολές, χειρόγραφα σημειώματα, αποκόμματα εφημερίδων.

*O Tom Dunbabin στα βουνά της Κρήτης, στην Αντίσταση

Το σημειωματάριο

                Στην πορεία, αποδείχθηκε περισσότερο τυχερός απ’ ό,τι πίστευε, γιατί γρήγορα θα πέσει στα χέρια του το προσωπικό σημειωματάριο του διάσημου θείου του, στο οποίο είχε αρχίσει να καταγράφει τις αναμνήσεις του από την τριετή παραμονή του στην κατεχόμενη Κρήτη. Τα κείμενα του σημειωματάριου, αν και ημιτελή, θα γίνουν ο βασικός κορμός για το παρόν βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα από τις καλαίσθητες εκδόσεις της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, με τη φροντίδα της Κλαίρης Μιτσοτάκη.

                Όμως, ακόμη και ο επαρκής αναγνώστης δεν θα μπορούσε να κατανοήσει πλήρως αυτή τη βυρωνική μορφή της προπολεμικής Κοινοπολιτείας, αν δεν υπήρχε στο επίμετρο ένα κατατοπιστικό σχεδίασμα βιογραφίας από τον ανιψιό του, Τom Dunbabin, καθώς και οι ανάλογες επεξηγηματικές σημειώσεις.

                Ο Dunbabin γεννήθηκε στην Αυστραλία το 1911. Αφού φοίτησε με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ, θα μεταβεί στην Οξφόρδη, για να ολοκληρώσει τις σπουδές του στην αρχαιολογία. Το 1937, θα παντρευτεί και θα αποκτήσει δύο παιδιά. Με το ξέσπασμα του πολέμου, θα καταταγεί στον στρατό και θα μετατεθεί αργότερα στη Special Operations Executive (S.O.E.).

*Μάιος, 1942. Ο Τομ Ντανμπάμπιν μεταμφιεσμένος σε βοσκό στα βουνά της Κρήτης μαζί με συνεργάτες του. Η φωτογραφία προέρχεται από την έκδοση «Ενας αρχαιολόγος στον πόλεμο» 

που κυκλοφορεί από την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών.

                Λόγω των σπουδών του και της καλής γνώσης των ελληνικών, θα σταλεί στην Κρήτη, τον Απρίλιο του 1942, για να συντονίσει τις ελληνικές αντιστασιακές ομάδες, αλλά και να βοηθήσει τους εναπομείναντες Βρετανούς στρατιώτες, που κρύβονταν στα βουνά, να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή. Ουσιαστικά, αντικατέστησε στην ηγεσία της S.O.E. τον επίσης αρχαιολόγο John Pendlebury, που σκοτώθηκε το 1941.

                Ο Tom προφανώς είχε να διαχειριστεί κάτι περισσότερο από το καθαρά επιχειρησιακό σκέλος, το οποίο το ανέλαβε ο γνωστός μας πια Patrick Leigh Fermor. Εξ όσων συνάγεται, ο Tom ήταν ο φυσικός ηγέτης του κλιμακίου της S.O.E., ο ιθύνων νους, ο διαπραγματευτής με το οργανωμένο αντιστασιακό δίκτυο, αλλά και ο «διπλωματικός» εκπρόσωπος της Μ. Βρετανίας στα ελεύθερα χωριά των ορεινών όγκων, όπου οι πάντα ανυπότακτοι και ευερέθιστοι Κρητικοί είχαν τον πρώτο λόγο. Ο Tom, γιος και εγγονός κτηνοτρόφων, έζησε μαζί τους, αφουγκράστηκε τις ανάγκες τους, προσπάθησε να εκλογικεύσει τα έθιμά τους και σε μια «διαρκή αψιμαχία αναγνώρισης»– όπως θα έγραφε ο αείμνηστος συνάδελφός του Γιάννης Σακελλαράκης–  τους κέρδισε ολοκληρωτικά με την ανιδιοτελή προσφορά και την προσαρμοστικότητά του.

*Ο Tom Dunbabin

Το ίδιο φορτίο

                Όπως μαρτυρούν οι συνεργάτες του– Έλληνες και ξένοι– ποτέ δεν εκμεταλλεύτηκε το αξίωμά του. Στις ατέλειωτες πορείες, κουβαλούσε το ίδιο φορτίο με τον απλό αντάρτη, μοιραζόταν το ίδιο φαγητό, φύλαγε τις ίδιες ώρες σκοπιά. Δεν ήταν ο υπερόπτης Βρετανός καθηγητής, ούτε ο αριστοκράτης με το μονόκλ που, λόγω ανωτέρας βίας, συναναστρέφεται τους «ιθαγενείς». Μοιράστηκε κακουχίες και κινδύνους με τους Κρητικούς, αντλώντας πολύτιμα διδάγματα από την παράτολμη συμπεριφορά τους.

                Η πείρα που απέκτησε στα βουνά θα τον βοηθήσει αργότερα να φέρει εις πέρας την τελευταία και πιο δύσκολη αποστολή: να αποτρέψει την εμφύλια σύγκρουση στη Μεγαλόνησο, και τουλάχιστον στην πρώτη φάση τα κατάφερε. Η Κρήτη δεν γνώρισε τη βία των Δεκεμβριανών.

                Παρά τις αναμφισβήτητες ικανότητές του, μετά τη λήξη του πολέμου, ο Tom J. Dunbabin δεν θέλησε να χτίσει μια στρατιωτική καριέρα, επέστρεψε ξανά στον ακαδημαϊκό χώρο και εργάστηκε με ζήλο για την προστασία των αρχαιολογικών θησαυρών της Ελλάδας. Πέθανε πρόωρα από καρκίνο του παγκρέατος σε ηλικία μόλις 44 ετών. Αποχαιρετώντας τον στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μηνά, ο Patrick Leigh Fermor θα θυμηθεί ότι «η κρίση του για τους άλλους ήταν βαθυστόχαστη και αξιόπιστη, με μια μοναδική εξαίρεση: τον εαυτό του, τον τοποθετούσε πάντα ταπεινά σε δεύτερο πλάνο».

Νίκος Δαββέτας