Εμπόριο και έμποροι σε χρόνια ταραγμένα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ http://www.kathimerini.gr/809874/article/politismos/vivlio/emporio-kai-emporoi--se-xronia-taragmena 

*Βόσπορος. Ο λόρδος Έλγιν υπηρετούσε ως πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου 
στην Κωνσταντινούπολη, πληρωνόταν όμως από την περίφημη Εταιρεία της Ανατολής, 
τη Levant Company, θέμα του βιβλίου της Δέσποινας Βλάμη.

Γράφει η ΣΙΣΣΥ ΑΛΩΝΙΣΤΙΩΤΟΥ

             Έλληνες, Εβραίοι και Αρμένιοι Οθωμανοί υπήκοοι πρακτορεύουν σε μακρινά λιμάνια της Ανατολής μπαχαρικά, πιπέρια και μεταξωτά, καμφορά, αλόη και κανέλα για λογαριασμό της Levant Company.

            Κάποιοι απ’ αυτούς, αρκετοί Ελληνες, ξεγελούν τους Εγγλέζους, παίρνουν τις «αντιπροσωπείες» και ανοίγουν δικά τους καταστήματα στο Λονδίνο όταν ξαφνικά οι επαναστάσεις στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ανάμεσά τους η Ελληνική, το 1821, ανατρέπουν τα πάντα...

            Όταν ο Ζακόμπ Μπούρκχαρτ άλλαζε τη «μέθοδο της ιστορίας» μάς έκανε μεγάλη χάρη. Η νέα προσέγγιση θα έδινε και άλλες δυνατότητες στην αφήγηση. Από τούδε και στο εξής, θα μπορούσαμε να απολαμβάνουμε ελκυστικά αναγνωστικά σύνολα με τη γοητεία του παραμυθιού και το σασπένς της αστυνομικής λογοτεχνίας και με σκηνές σαν τις παραπάνω, ενώ επιπλέον «πρόκειται για αληθινή ιστορία» όπως λένε και οι φίλοι Αμερικανοί. Αυτό το είδος αφήγησης, που μπορεί να σε παρακινήσει μετά μανίας στο διάβασμα, ακολουθεί η Δέσποινα Βλάμη, ερευνήτρια ιστορικός στην Ακαδημία Αθηνών, στο βιβλίο της «Trading with the Ottomans - The Levant Company in the Middle East».

– Γιατί ασχοληθήκατε με την ιστορία μιας αγγλικής εταιρείας;

– Στο Κέντρο Έρευνας Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας υπήρχε υλικό από το αρχείο της Εταιρείας της Ανατολής, της Levant Company, περίπου 9.000 σελίδες, δωρεά του Μιχάλη Σακελλαρίου. Ιστορικός και ακαδημαϊκός, εκτιμούσε ότι το υλικό είχε ελληνικό ενδιαφέρον σχετικά με το εμπόριο σε διάφορες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ολόκληρο το αρχείο, που ξεκινά από τον 16ο αιώνα και φτάνει στο 1825, είναι τεράστιο και βρίσκεται στα αγγλικά εθνικά αρχεία. Εκεί φωτογράφισα κι εγώ αρκετές ενότητες και αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς είναι το βιβλίο, το οποίο αφορά την εξέλιξη της οργάνωσης και της στρατηγικής της εταιρείας από την ίδρυσή της, το 1750, έως τη διάλυσή της, το 1825. Από τα μέσα περίπου του 16ου αιώνα, το εξωτερικό εμπόριο της Αγγλίας διεξάγεται από προνομιούχους εταιρείες όπως η εταιρεία του Λεβάντε και από τον 17ο αι. η Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών. Στην Εταιρεία της Ανατολής, που είναι ανώτερου κοινωνικοοικονομικού προφίλ, εγγράφονται ως μέλη πλούσιοι και ισχυροί έμποροι του Λονδίνου. Ουσιαστικά, η Εταιρεία οργανώνει και τη διπλωματική εκπροσώπηση της χώρας στο οθωμανικό έδαφος, οργανώνει πρακτορεία και διορίζει μέλη της πρέσβεις και προξένους της Αγγλίας. Ο  Έλγιν, για παράδειγμα, ως πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη, πληρώνεται από τη Levant Company. Όταν ξεσπούν οι γαλλικοί πόλεμοι και μετά οι Ναπολεόντειοι, δημιουργούνται τεράστια προβλήματα στο εμπόριο και η εταιρεία αποφασίζει να γίνει πιο ευέλικτη: επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται πλοία με οθωμανική σημαία για τη μεταφορά βρετανικών φορτίων, αλλά και να συνεργάζονται στενά με Οθωμανούς υπηκόους, κυρίως Έλληνες.

*Το βιβλίο της Δέσποινας Βλάμη

Έλληνες μεσάζοντες

            Μέσα από την αλληλογραφία διαπιστώνουμε ότι τόσο η εταιρεία όσο και τα μέλη της κατά μόνας επιλέγουν τη στρατηγική των συνεργασιών για να κρατήσουν και να προωθήσουν το αγγλικό εμπόριο. Αυτές ακριβώς οι συνεργασίες θα λειτουργήσουν και ως «δούρειος ίππος», αφού οι συνεργάτες καταφέρνουν να πάρουν τελικώς το αγγλικό εμπόριο στα χέρια τους! Τον 19ο αιώνα, έχουμε πια Ελληνες Οθωμανούς υπηκόους με καταστήματα στο Λονδίνο ως μεσάζοντες προς το οθωμανικό εμπόριο. Πολιτικοί και θεωρητικοί της οικονομίας στη Βρετανία, όπως ο Άνταμ Σμιθ, αντιδρούν στο μονοπώλιο της Εταιρείας, την καταγγέλλουν ως αναχρονιστικό μηχανισμό που εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιας εμπορικής ελίτ, και τελικώς κλείνει οριστικά το 1825, αφού εγκαινιάζεται η εθνική πολιτική εξωτερικού εμπορίου. Τα προνόμιά της, λοιπόν, μεταφέρονται στο νεοσύστατο υπουργείο Εμπορίου και στο υπουργείο Εξωτερικών.

– Με την Ελληνική Επανάσταση πώς εξελίσσονται τα πράγματα;

– Τα μέλη της Εταιρείας αντιμετωπίζουν τη διακοπή των συναλλαγών με Ελληνες συνεταίρους και συνεργάτες των οποίων η περιουσία κατάσχεται και οι ίδιοι συλλαμβάνονται. Στο πρακτορείο της Σμύρνης, οι Άγγλοι έμποροι χάνουν τεράστια ποσά από ανεξόφλητες επιταγές Ελλήνων εμπόρων και στη Θεσσαλονίκη σημαντικοί συνεργάτες τους εκτελούνται. Άγγλοι έμποροι προκειμένου να αποκομίσουν κέρδη υπογράφουν συμβόλαια με το οθωμανικό κράτος για τον ανεφοδιασμό οθωμανικών λιμανιών αποκλεισμένων από ελληνικά πλοία. Αλλά η βρετανική κυβέρνηση δίνει εντολή να σταματήσει η συνεργασία, να μην παραβιάζονται οι αποκλεισμοί των επαναστατημένων Ελλήνων και απαιτεί να τηρηθεί στάση ουδετερότητας. Υψώνονται φωνές Βρετανών πολιτικών, που θεωρούν απαράδεκτο να ασκεί μια εταιρεία εξωτερική πολιτική που παρεκκλίνει από την επίσημη της χώρας. Φυσικά οι Βρετανοί το πληρώνουν αυτό με προβλήματα που τους δημιουργούν οι Οθωμανοί στο εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας και της γύρω περιοχής.

– Υπάρχουν ονόματα γνωστών ελληνικών οικογενειών ανάμεσα στους πράκτορες της Levant Company;

– Ναι, αναφέρονται συχνά στην αλληλογραφία: Ράλλη, Πετροκόκκινοι, Βλαστοί, Μαυρογορδάτοι, Όμηροι, Καφταντζιόγλου, Κυριακού. Είναι το θέμα του βιβλίου που γράφω τώρα. Οι συνάδελφοί μου και εγώ έχουμε γράψει αρκετά για τους Ελληνες έμπορους των κοινοτήτων της διασποράς και για το πώς έφτασαν στο εξωτερικό, αλλά είναι μία από τις λίγες φορές που βλέπουμε τους τρόπους που ξεκινά αυτή η συνεργασία σε οθωμανικό έδαφος. Για να φτάσουμε στις ελληνικές εμπορικές κοινότητες της Τεργέστης, του Λιβόρνο, της Αλεξάνδρειας, υπήρξε προεργασία που έγινε σε οθωμανικό έδαφος και για την οποία δεν ξέρουμε πολλά πράγματα και μάλιστα από βρετανικές πηγές.

​​*Το βιβλίο της Δέσποινας Βλάμη, «Trading with the Ottomans - The Levant Company in the Middle East» κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο I. B. Tauris.

THE BOOK

Trade is the engine of history, and the acceleration in what scholars call 'globalism' from the beginning of the last millennium has been driven by communities interacting with each other through commerce and exchange. The Ottoman Empire was a trading partner that spanned the globe, and was therefore the primary link between the West and the Middle East in the 15th to the 19th century. The Levant Company traded British manufacturing with the Ottomans for two centuries, hiring de facto ambassadors, locals, explorers and adventurers and tradesmen. It set up 'factories' (trading posts) across the Ottoman lands and traded skins, textiles, crafts and spices. Here Vlami Despina focuses on the company's long decline - utilizing new archival research she unpicks this crucial partnership and assesses it's important to the modern world.