«Άνθη» του καλού μέσα στο κακό και τον χαλασμό του Εμφυλίου!

*"Ανταρτόπληκτοι" της Ηπείρου, ξεριζωμένοι από τα χωριά τους... 

               

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

            Ο εμφύλιος πόλεμος 1946-49, υπήρξε πολύ σκληρός. Βιαιότητες πολλές φορές αδικαιολόγητες σημειώθηκαν και από τις δύο πλευρές και το αίμα που χύθηκε έκανε το κλίμα αφόρητο. Οι καταστροφές που προκλήθηκαν στις υποδομές της χώρας, δεν επέτρεψαν την ανάπτυξή της, επί μία δεκαετία, όταν οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες έκαναν άλματα αμέσως μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

            Η ιστοριογραφία δίνει βάρος και λογικά, στην εξιστόρηση μαχών που κόστισαν ζωές, σαμποτάζ που άφηναν ερείπια, αντεκδικήσεων που συντηρούσαν το μίσος και πολιτικού αμοραλισμού που εξαγρίωνε τα πολιτικά ήθη. Ο εμφύλιος πόλεμος είναι κάτι που πρέπει να λησμονούμε και να το προσπερνούμε;

            Όχι, είναι η απάντηση. Η μελέτη όλων των πτυχών του βοηθάει στον εντοπισμό των λαθών, ώστε να αποφεύγεται η επανάληψή τους.

            Ωστόσο, όπως ανάμεσα στα άνθη του κακού ανθίζουν και όμορφα λουλούδια, έτσι και στα πολλά και ποικίλα περιστατικά του εμφυλίου, τα μικρά και τα μεγάλα, μπορούμε να απομονώσουμε και ελάσσονα γεγονότα, που μπορούμε και πρέπει να προβάλουμε, παράλληλα με τα άσχημα και δραματικά γεγονότα, που δεν τιμούν κανέναν.

            Βέβαια κάθε πολεμική σύρραξη δεν είναι συμμετοχή σε λαϊκή πανήγυρη, αλλά σκληρή αντιμετώπιση των αντιπάλων. Αιματηρή, βάρβαρη, αμείλικτη…

*Τμήμα του εγγράφου που αναφέρεται στους "βουλγαρογραμμένους" των Σερρών

            Προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε τα ποικίλα αιματηρά γεγονότα του ελληνικού εμφυλίου από τα πολεμικά αρχεία, μπορούμε να εντοπίσουμε και γεγονότα, που χωρίς να έχουν άμεση συνέπεια στην εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων, έδειχναν ένα σπινθήρα κοινωνικότητας κάτω από τις στάχτες των συγκρούσεων.

            Μετά την εκδίωξη των κατακτητών Ναζί από τη χώρα ακολούθησε μια περίοδο αστάθειας και αμφίπλευρης τρομοκρατίας σε όλη την επικράτεια, πριν ακόμα εξαπολυθεί και επίσημα ο εμφύλιος πόλεμος.

            Η επίσημη έναρξη του εμφυλίου τοποθετείται στις 30 Μαρτίου 1945, όταν έγινε η οργανωμένη αιματηρή επίθεση κομμουνιστών ανταρτών στον αστυνομικό σταθμό Λιτοχώρου.

            Οι αρχές της χώρας όμως ανησυχούσαν πολύ νωρίτερα, όταν στην ενδιάμεση  περίοδο της ανεξέλεγκτης τρομοκρατίας, σημειώνονταν δολοφονίες, ζωοκλοπές, εκβιασμοί κ.λπ. και κυρίως αυτοδικίες. Φαινόμενο που πήρε μεγάλη έκταση στη Βόρεια Ελλάδα, λόγω και της εν μέρει βουλγαρικής κατοχής.

*Χωρικοί μεταφέρουν εφόδια του στρατού σε δύσβατα μονοπάτια

Οι «βουλγαρογραμμένοι» των Σερρών

            Σύμφωνα με έγγραφο, που διασώζεται στα αρχεία της ΔΙΣ/ΓΕΣ,  του  Γραφείου Επιχειρήσεων της 7^ης Ταξιαρχίας, που έδρευε στις Σέρρες, με διαταγή που εξέδωσε στις 8 Ιουνίου 1945, έθετε το μεγάλο ζήτημα των ζωοκλοπών, που προκαλούσε απόγνωση στους χωρικούς. Και επισημαίνονταν στο έγγραφο  χωρίς φανατισμούς:

            «Το γεγονός ότι αι ληστείαι διαπράττονται εις βάρος βουλγαρογραφέντων κατοίκων μαρτυρεί ότι συνήθως συνεργούσιν εις ταύτας και ορισμένα άτομα εξ εκάστου χωρίου, τη υποδείξει των οποίων λαμβάνουσι χώραν αι ληστείαι.

            Εάν άτομα τινά επί Βουλγαρικής κατοχής απεδείχθησαν ρευστής συνειδήσεως, το Κράτος μετά τας νομίμους διαδικασίας θα επιβάλη εναντίον των τας προβλεπομένας κυρώσεις, ουδείς άλλος έχει το δικαίωμα τούτο».

            Με άλλα λόγια πριν αρχίσουν να μιλούν τα όπλα , και να φουντώνουν τα πολιτικά μίση, οι στρατιωτικές αρχές, σε μια κρίσιμη περιοχή επιχειρούσαν να αποκαταστήσουν την τάξη  και να περιορίσουν τις αντεκδικήσεις εναντίον όσων αποδέχθηκαν να γραφούν στην Κατοχή ως Βούλγαροι υπήκοοι.

            Αργότερα όμως, όταν η φωτιά του εμφυλίου έκαιγε ολόκληρη τη χώρα και δυνάμωνε τα πάθη, σχεδόν κανένας δεν σκεφτόταν τι θα γίνει την επαύριον του εμφυλίου.

Βοηθείστε τους αγρότες να σπείρουν, για να φάνε…

            Μια διαταγή που διασώθηκε στα αρχεία της ΔΙΣ/ΓΕΣ δείχνει ότι ένας στρατηγός δεν μετρούσε μόνο τις απώλειές του αντιπάλου ή τις δικές του, που ήδη ήταν πολλές και από τις δύο πλευρές. Έβλεπε πολύ μακριά… Στην αποκατάσταση του παραγωγικού ιστού της χώρας, που είχε καταστραφεί. Την  ανάγκη να ζωντανέψουν τα χωριά που είχαν εγκαταλειφθεί γιατί οι άνδρες είχαν στρατευθεί στις Ένοπλες Δυνάμεις, άλλοι είχαν προσχωρήσει στους αντάρτες και την παραγωγή την έπαιρναν συνήθως  οι αντάρτες που δεν είχαν πολλές πηγές τροφοδοσίας.

            Το ΓΕΣ με διαταγή που υπέγραφε ο  αρχηγός του αντιστράτηγος Δημήτριος Γιατζής στις 18 Μαΐου 1948 προς τα Σώματα Στρατού και τα υπουργεία Προνοίας, Εφοδιασμού, Ανοικοδομήσεως και Υγιεινής έδινε εντολές, ενόψει της επανεγκαταστάσεως ανταρτόπληκτων, στα χωριά τονίζοντας μεταξύ άλλων την ανάγκη θεμελίωσης ασφάλειας στην  ύπαιθρο, εξασφάλισης των κύριων οδικών αρτηριών και της εξασφάλισης των κοιλάδων. Ειδικά στο ζήτημα των κοιλάδων τονίζονταν: «Η έγκαιρος σπορά και εκμετάλλευσις του γονίμου εδάφους των κοιλάδων τούτων θα παράσχη τα μέσα συντηρήσεως των αγροτών κατά τους χειμερινούς μήνας, αρκεί αύτη να ενεργηθεί το βραδύτερον μέχρι της 15^ης Ιουνίου».

            Τονίζονταν επίσης:

            «Γενικώς να ενισχύεται και να διευκολύνεται πάσα τάσις χωρικών και γενικώς αγροτών οίτινες επιθυμούσιν να ασχοληθώσιν με την καλλιέργειαν κατά την διάρκειαν της ημέρας εις μη απολύτως ασφαλή εδάφη και να επανέρχωνται κατά την νύκτα εις χωρία ή χώρους ευρισκομένους εις την ζώνην ασφαλείας Στρατιωτικών Τμημάτων».

            Είναι γεγονός ότι ορισμένοι βασισμένοι στα όπλα που τους έδωσε η πατρίδα να καταπολεμήσουν την ανταρσία, απέκτησαν ύφος και φέρονταν με βαρβαρότητα στους πολίτες, που είχαν την ανάγκη τους. Το γεγονός αυτό δεν διέφυγε από την προσοχής της κυβέρνησης, που θέλησε να το καταστείλει.

Συμμαζευθείτε….

            Έτσι ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Γ. Στράτος στις 16 Ιουνίου 1948 με γενική διαταγή του, αναφέρθηκε σε παράπονα πολιτών ότι ορισμένοι στρατιωτικοί συμπεριφέρονται στις περιφέρειες τους με σκαιότητα προς τους κατοίκους.

            Ο Στράτος στη διαταγή τόνιζε ότι οι αξιωματικοί «δέον όπως δίδωσι το παράδειγμα της προσηνούς και μειλιχίας συμπεριφοράς προς τους ατυχείς κατοίκους οίτινες εις τον παρόντα πόλεμον πλήσσονται δεινώς» και υπογράμμιζε:

            «Εντέλλομαι όπως η παρούσα χρησιμεύση ως οδηγός του λοιπού εις πάντας τους υπηρετούντας εις την ενεργόν υπηρεσίαν του Στρατού».

Ανοίξτε τα σχολεία!

            Ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια αναφορά της ΧΙ Μεραρχίας  προς το Γ’ Σώμα Στρατού στις 19 Σεπτεμβρίου 1948, γιατί δεν λειτούργησε ακόμα το Δημοτικό Σχολείο στο χωριό Αρχάγγελος Αλμωπίας.  Επί ένα εξάμηνο προσπαθούσαν οι αρχές του τόπου να λειτουργήσουν το σχολείο με 200 και πλέον μαθητές. Τελικά ανέλαβε να λύσει το πρόβλημα η ΧΙ Μεραρχία, με αναφορά της στο Γ΄ ΣΣ. Στην αναφορά τονίζονταν μεταξύ άλλων ότι πέρασε το εξάμηνο χωρίς αποτέλεσμα, γιατί δεν είχε τοποθετηθεί δάσκαλος. Υπενθύμιζε επίσης ότι τις τελευταίες 18 ημέρες είχε αποκατασταθεί και η συγκοινωνία από τον Φανό και την Αρδέα. Οι κάτοικοι δικαιολογημένα διαμαρτύρονταν.

*Μη καίτε τα σπίτια...

            Λίγες μέρες αργότερα ο διοικητής της ΧΙ Μεραρχίας υποστράτηγος Α. Περιβολιώτης με έγγραφό του στις 28 Σεπτεμβρίου 1948 προς τον Επιθεωρητή Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Αλμωπίας του γνωστοποιούσε ότι μπορούσαν να λειτουργήσουν με απόλυτη ασφάλεια σχολεία σε 15 χωριά, γιατί όλα είναι οχυρωμένα, διαμένουν σ’ αυτά στρατιωτικά τμήματα και ένοπλοι χωρικοί και επιπλέον καλύπτονται με προωθημένες διατάξεις στρατιωτικών τμημάτων  μονίμως εγκατεστημένων.

            «‘Οσον αφορά τα σχολικά είδη (θρανία κ.λπ.) η Μεραρχία διέταξε την αναζήτησίν των εις εγκαταλελειμένα χωρία, ως και των διαρπαγέντων, έχει δε ήδη ενδείξεις ότι θα συγκεντρωθεί ικανός αριθμός, όστις και θα σας παραδοθεί προς κατανομήν εις τα Σχολεία. Η Μεραρχία θα σας παράσχη κάθε δυνατήν βοήθειαν δια την τακτοποίησιν των Σχολείων» τόνιζε ο υποστράτηγος Περιβολιώτης, ζητώντας να γίνει η τοποθέτηση των 36 δασκάλων που υπήρχαν.

Μην πυρπολείτε τα σπίτια του κοσμάκη!

            Εντυπωσιακή είναι μια άλλη διαταγή, που εξέδωσε ο Α/ΓΕΣ αντιστράτηγος Δημήτριος Γιατζής προς τα Σώματα Στρατού τον Αύγουστο του 1948. Κάποιοι στρατιωτικοί της Εθνοφρουράς βρήκαν τρόφιμα κρυμμένα από τους αντάρτες στο σπίτι ενός χωριού.  Και το έκαψαν μαζί με τα τρόφιμα…

            Όταν το έμαθε ο Γιατζής, άστραψε και βρόντηξε τιμωρώντας τους υπεύθυνους αξιωματικούς. Και εξέδωσε την διαταγή που αναφέραμε τονίζοντας μεταξύ άλλων:

1.     Εξ υποβληθείσης αλληλογραφίας προκύπτει ότι Αξ/κοι επί κεφαλής Τμήματός τινος Εθν/ράς προέβησαν εις την πυρπόλησιν οικίας διότι, ως ισχυρίζονται, υπήρχον εν αυτή τρόφιμα των συμμοριτών.

2.     Και αν γίνη παραδεκτόν ότι τα τρόφιμα ανήκον εις τους συμμορίτας, θα έδει ταύτα να μεταφερθώσιν και πυρποληθώσιν, εις το ύπαιθρον εφ’ όσον δεν ήτο δυνατή η συγκέντρωσίς των και ούχί με αυτά να πυρπολώνται και αι περιέχουσαι ταύτα οικίαι.

3.     Κατά των περί ών πρόκειται Αξ/κών επεβλήθησαν αι δέουσαι κυρώσεις.

4.     Επιθυμώ όπως του λοιπού αι τοιαύται ενέργειαι, αίτινες, δικαίως άλλως τε προκαλούσι την αγανάκτησιν και απελπισίαν των πολιτών, εκλείψωσι, προτιθέμενος εν επαναλήψει να ασκήσω  αυστηρόν παραδειγματικόν έλεγχον κατά παντός μη συμμορφωθησομένου προς την παρούσαν.

Υ.Γ. Οι στρατηγοί εκτός από τους αντιπάλους, έπρεπε να προστατεύσουν τη φήμη του στρατού τους και από μικρόνοες και εκδικητικούς κατώτερους αξιωματικούς.

Ο πόλεμος από τη φύση του περιέχει μεγάλη βαρβαρότητα. Ο εμφύλιος ακόμα περισσότερη. Γι’ αυτό φαντάζουν σαν νησίδες σπάνιες μέσα στον ωκεανό του αίματος και του πάθους τέτοιες ενέργειες. Δεν χαρακτηρίζουν βέβαια το σύνολο του εμφυλίου, δεν επηρέασαν την τροπή του, δεν καθόρισαν τους νικητές και τους νικημένους, αλλά ας μην τις ξεχνάμε…

Να υπενθυμίσω επίσης ότι με το κείμενο αυτό δεν γίνονται συγκρίσεις μεταξύ ανταρτών και στρατού. Τι έκανε η μια πλευρά και τι έκανε η άλλη. Αυτά έχουν ήδη καταγραφεί…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης