Α΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ: ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ 1924 ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1927

*ΟΑλέξανδρος Παπαναστασίου στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου 1924

Γράφει ο Απόστολος Τσομπάνης- Νότιος*

Μία περίοδος της Ελληνικής Ιστορίας που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η περίοδος του Μεσοπολέμου. Μέσα σε 12 χρόνια άλλαξε δύο φορές το πολίτευμα της Ελλάδας. Από το 1924 ως το 1935 η Ελλάδα είχε πολίτευμα Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από ιστορικούς ως η περίοδος της Α΄ Ελληνικής Δημοκρατίας. 

Κατά την περίοδο αυτή, και συγκεκριμένα το 1927, ψηφίστηκε νέο Σύνταγμα το οποίο έθετε τα θεμέλια λειτουργίας και οργάνωσης του νέου Πολιτεύματος. Ας δούμε, όμως, τα γεγονότα με τη χρονολογική τους σειρά.

*Ο Πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, ανακοινώνει προς το πλήθος, 

την απόφαση για κατάργηση της Βασιλευομένης Δημοκρατίας

Στις 13 Απριλίου 1924 διεξήχθη δημοψήφισμα το οποίο επικύρωσε το ψήφισμα της 25^ης Μαρτίου 1924 της Δ΄ Συντακτικής Συνέλευσης για καθιέρωση πολιτεύματος Αβασίλευτης Δημοκρατίας στην Ελλάδα.[1] Ένα μήνα αργότερα, στις 28 Μαΐου 1924, δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το τελικό ψήφισμα της Δ΄ Συντακτικής Συνέλευσης, όπως έγινε δεκτό με το ανωτέρω δημοψήφισμα. Σύμφωνα με το ψήφισμα αυτό, καθιερωνόταν στην Ελλάδα πολίτευμα Προεδρευόμενης Δημοκρατίας. Χρέη Προέδρου Δημοκρατίας θα εκτελούσε μέχρι την εκλογή Προέδρου ο Αντιβασιλεύς Παύλος Κουντουριώτης.

*Ο Παύλος Κουντουριώτης

Ταυτόχρονα, ξεκίνησαν οι διαδικασίες σύνταξης νέου Συντάγματος. Το νέο Σύνταγμα θα είχε ως βάση το Σύνταγμα του 1911 αλλά και τις αλλαγές που προέκυψαν με το δημοψήφισμα. Πρόεδρος της επιτροπής σύνταξης του νέου Συντάγματος ορίστηκε ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, ενώ γενικός εισηγητής ορίστηκε ο Γεώργιος Παπανδρέου.[2] Η διαδικασία αυτή ήταν αρκετά χρονοβόρα, δεδομένων των αντίθετων απόψεων που υπήρχαν ανάμεσα στα πολιτικά κόμματα και της επιβολής της δικτατορίας του Πάγκαλου (1925-1926).

*Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος

*Ο Γεώργιος Παπανδρέου

Μετά την ανατροπή του Πάγκαλου από τον Κονδύλη και την επάνοδο του Κουντουριώτη στα καθήκοντά του,[3] διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές στις 7 Νοεμβρίου 1926. Σε αυτές τις εκλογές αναδείχθηκε νικήτρια η Ένωση των Φιλελευθέρων του Γεώργιου Καφαντάρη και του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου.[4] Επειδή, όμως, κανένα κόμμα δε διέθετε την πλειοψηφία των εδρών στην Εθνοσυνέλευση αποφασίστηκε ο σχηματισμός οικουμενικής κυβέρνησης. 

*Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης

Πρωθυπουργός ανέλαβε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης και στην κυβέρνηση συμμετείχαν οι Γεώργιος Καφαντάρης, Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Παναγής Τσαλδάρης και Ιωάννης Μεταξάς.[5]

Στις 3 Ιουνίου 1927 ψηφίστηκε από την Εθνοσυνέλευση το νέο Σύνταγμα. Βασικές τομές αυτού του  Συντάγματος ήταν οι ακόλουθες:

1. Καθιέρωση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.

2. Δημιουργία του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας ως ανώτατου αιρετού άρχοντα. Η θητεία του  ήταν πενταετής και  εκλεγόταν κατόπιν κοινής συνεδρίασης της Βουλής και της Γερουσίας.

3. Ίδρυση της Γερουσίας. Η Γερουσία αποτελούνταν από 120 γερουσιαστές. Από τα 120 μέλη, τα 90 εκλέγονταν άμεσα από τον λαό, τα 10 κατόπιν κοινής συμφωνίας Βουλής-Γερουσίας και τα υπόλοιπα 20 από επαγγελματικές οργανώσεις. Η Γερουσία συμμετείχε με τη Βουλή στην αναθεώρηση του Συντάγματος και στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Για τη διάλυση της Βουλής ήταν απαραίτητη η σύμφωνη γνώμη της Γερουσίας. Τέλος, η Γερουσία είχε την αρμοδιότητα να δικάζει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τους υπουργούς για εσχάτη προδοσία.

4. Εξασφάλιση του κοινοβουλευτικού συστήματος, ούτως ώστε η κυβέρνηση να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. 

5. Αναγνώριση της αρμοδιότητας των δικαστηρίων για τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων.

6. Εκσυγχρονισμός των ατομικών ελευθεριών.[6]

Δύο χρόνια αργότερα, στις 21 Απριλίου 1929, διεξήχθησαν οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη των μελών της Γερουσίας. Στις εκλογές αυτές το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου κέρδισε 72 από τις 90 έδρες των αιρετών Γερουσιαστών.[7] Τέλος, στις 3 Ιουνίου 1929 ο Παύλος Κουντουριώτης εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας από τη Βουλή και τη Γερουσία.[8]

Το Σύνταγμα του 1927 χαρακτηρίστηκε για την εποχή του ως καινοτόμο και επαναστατικό δεδομένου ότι εισήγαγε νέο νομοθετικό σώμα, τη Γερουσία, και εισήγαγε αρχές που ισχύουν ακόμη και σήμερα, όπως η διασφάλιση του κοινοβουλευτικού συστήματος. Επίσης, έδωσε το δικαίωμα στα δικαστήρια να ελέγχουν τη συνταγματικότητα των νόμων. Παρά, όμως, τις καινοτομίες του και τις αρχές που εισήγαγε και ισχύουν ως και σήμερα, το Σύνταγμα του 1927 ήταν το πιο βραχύβιο. Το 1935, οκτώ χρόνια μετά την θέσπισή του, καταργήθηκε από τον Κονδύλη και επανήλθε το Σύνταγμα του 1911.

Απόστολος Τσομπάνης- Νότιος

*  Βαλκανιολόγος, Μεταπτυχιακός Φοιτητής ΠΜΣ «Σπουδές στις Γλώσσες & τον Πολιτισμό των χωρών της ΝΑ Ευρώπης», Πανεπιστήμιο Δυτ. Μακεδονίας, Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών, Φλώρινα. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

*  Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Νεότερης και Σύγχρονης Ελλάδας. Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας. Από την έλευση του Βενιζέλου στην Ελλάδα (1909) ως την έκρηξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου (1940), τόμος Β’, Πατάκης, Αθήνα⁴ 2000

*   «Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ», τ. 276, 10 Μαρτίου 2005

* Παύλος Β. Πετρίδης Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική Ιστορία. Από την αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας στο δικτατορικό καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, τόμος τρίτος 1917-1940, Γκοβόστης.

* Χρονικό του 20^ου αιώνα, Τέσσερα Έψιλον.

*Βλέπε και στο ιστολόγιο στη θέση http://sitalkisking.blogspot.com/2009/12/1924.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος ήταν τα ακόλουθα: Δημοκρατία: 69,95%, Βασιλεία: 30,05%. Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Νεότερης και Σύγχρονης Ελλάδας. Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας. Από την έλευση του Βενιζέλου στην Ελλάδα (1909) ως την έκρηξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου (1940), τόμος Β’, Πατάκης, Αθήνα⁴ 2000, 325

[2] Παύλος Β. Πετρίδης Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική Ιστορία. Από την αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας στο δικτατορικό καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, τόμος τρίτος 1917-1940, Γκοβόστης., 111

[3] Γιώργος Αναστασιάδης, Το ναυάγιο του Προεδρικού Θεσμού, στο: «Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ», τ. 276, 10 Μαρτίου 2005, 14

[4] Τα αποτελέσματα των εκλογών ήταν τα εξής:

Ένωση Φιλελευθέρων (Καφαντάρης-Μιχαλακόπουλος): 102 έδρες, Λαϊκό Κόμμα (Τσαλδάρης): 60 έδρες, Κόμμα των Ελευθεροφρόνων (Μεταξάς): 51 έδρες, Δημοκρατική Ένωση (Παπαναστασίου): 17 έδρες, ΚΚΕ: 10 έδρες, Αγροτικοί: 4 έδρες, Ανεξάρτητοι: 31 έδρες. Τάσος Βουρνάς, ό.π., 333-334

[5]Παύλος Β. Πετρίδης, ό.π., 122-123

[6] Παύλος Β. Πετρίδης, ό.π., 127-128

[7] Η κατανομή των εδρών ήταν η ακόλουθη: Κόμμα των Φιλελευθέρων (Βενιζέλος): 72 έδρες, Λαϊκό Κόμμα (Τσαλδάρης): 10 έδρες, Προοδευτικοί Φιλελεύθεροι: 3 έδρες, Κόμμα των Ελευθεροφρόνων (Μεταξάς): 2 έδρες, Αγροτικοί: 2 έδρες, Αγροτοεργατικοί: 1 έδρα. Χρονικό του 20^ου αιώνα, Τέσσερα Έψιλον, 445

[8] Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας ήταν τα ακόλουθα: Ψήφισαν: 309 (210 βουλευτές, 99 γερουσιαστές). Έλαβαν: Κουντουριώτης: 259 ψήφους, Βενιζέλος: 3 ψήφους, Ζαΐμης: 1 ψήφο, Παπαναστασίου: 1 ψήφο, Φιλάρετος: 1 ψήφο, Ζαχάρωφ: 1 ψήφο, Ρωμάνος: 1 ψήφο, Λευκά: 42. Γιώργος Αναστασιάδης, ό.π.