Μάιος 1876: Η ΣΦΑΓΗ ΤΩΝ ΠΡΟΞΕΝΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

*Σκίτσο της τιμωρίας των υπευθύνων της σφαγής των προξένων

* Πέτρα του σκανδάλου

ο εξισλαμισμός της Στεφάνας.

* Η μαρτυρία του Πιέρ Λοτί.

          Η σφαγή των προξένων στη Θεσσαλονίκη το 1876 από τον οθωμανικό όχλο, υπήρξε ένα γεγονός καταλυτικής σημασίας και πολλαπλών επιπτώσεων στην αυτοκρατορία του Σουλτάνου, που ήδη είχε τεθεί σε τροχιά διάλυσης.

          Τα δραματικά εκείνα γεγονότα είχαν σαν αφορμή την απόφαση μιας νεαρής ορφανής από πατέρα Ελληνοπούλας, ονόματι Στεφανίας ή Στεφάνας, να αλλάξει την πίστη της και να στραφεί προς τον Μωαμεθανισμό, επειδή μάλιστα επρόκειτο να εργασθεί ως οικιακή βοηθός στο σπίτι ενός Μουσουλμάνου γαιοκτήμονα της Θεσσαλονίκης.

          Η Στεφανία, έφυγε από το χωριό της με τρένο φορώντας ήδη την μαντίλα, που αποτελούσε σήμα κατατεθέν των Μουσουλμανίδων γυναικών, όπως συμβαίνει και σήμερα και προκαλεί ανατριχίλα φανατισμού στην Ευρώπη. Οι συγγενείς της αναστατώθηκαν και η χήρα μάνα της την ακολούθησε προσπαθώντας να την μεταπείσει.

          Σε μια ύστατη και απέλπιδα προσπάθεια, όταν αποβιβάστηκαν στο σταθμό της Θεσσαλονίκης, η χαροκαμένη μάνα ζήτησε τη βοήθεια των παρευρισκομένων Χριστιανών. Μερικοί έσπευσαν να βοηθήσουν ενώ ένας πιο θερμόαιμος έσκισε τη μαντίλα της κοπέλας. Αυτό όμως αποτελούσε ύβρη για τα μουσουλμανικά έθιμα. Επιπλέον την επιβίβασε σε μια άμαξα που οδηγούσε ο ελληνικής καταγωγής Αμερικανός υποπρόξενος και την μετέφερε σε ένα κρησφύγετο. Η αστυνομία δεν μπόρεσε να βρει ούτε τους απαγωγείς ούτε το κρησφύγετο. Το νέο διαδόθηκε ταχύτατα στην πόλη και άναψαν τα αίματα.

*Γενίτσαροι στη Θεσσαλονίκη

          Πολλοί Μουσουλμάνοι, που ήδη είχαν αισθανθεί μειωμένοι από τις συνεχείς ευρωπαϊκές επεμβάσεις, οι οποίες οδηγούσαν στις μεταρρυθμίσεις, άρα σε περισσότερα δικαιώματα των Χριστιανών υπόδουλων, εξαγριώθηκαν.

          Την επομένη, προσέφυγαν στο κονάκι του Πασά ζητώντας ξεκαθάρισμα της υπόθεσης και κυρίως απαιτώντας να βρεθεί η Στεφάνα και να οδηγηθεί ενώπιόν του για να ομολογήσει τι επιθυμεί η ίδια. Έξω από το κονάκι άρχισαν σιγά- σιγά να συγκεντρώνονται εξοργισμένοι Τούρκοι, οι οποίοι απειλούσαν πως θα επιτεθούν στο Αμερικανικό Προξενείο. Ο πρόξενος διαμήνυε πως δεν γνωρίζει πού βρίσκεται η κοπέλα. Ο διοικητής της Αστυνομίας Σελίμ Μπέης, δήλωνε, πως δεν έχει επαρκή δύναμη για να διαλύσει το πλήθος. Βγήκε μάλιστα έξω και ρώτησε τους συγκεντρωμένους:

          -Τι θέλετε, ωρέ;

          -Το κορίτσι, απάντησαν οι έξαλλοι συγκεντρωμένοι.

`         -Το κορίτσι θα παραδοθεί, απάντησε εκείνος, αλλά κανένας δεν του έδωσε σημασία.

*Η Θεσσαλονίκη και ο Λευκός Πύργος περιτοιχισμένος

Η σφαγή των προξένων

          Για κακή τους τύχη, οι Πρόξενοι της Γερμανίας και της Γαλλίας πέρασαν από τη σημείο της διαδήλωσης, πηγαίνοντας να συναντήσουν τον Πασά της Θεσσαλονίκης.

          Οι οργισμένοι Μουσουλμάνοι τους συνέλαβαν μόλις τους αντιλήφθηκαν και τους έκλεισαν μέσα σε ένα μικρό δωματιάκι.  Έξω εκτός από τις φωνές των συγκεντρωμένων έπεφταν και πυροβολισμοί στον αέρα. Ο Πασάς ανησύχησε και κατευθύνθηκε προς το χώρο κράτησης των προξένων, για να διευκρινίσει την κατάσταση. Φοβήθηκε πως οι αστυνομικοί πυροβολούσαν το πλήθος για να το διαλύσουν. Μαζί του ήταν ο Βρετανός πρόξενος Μπλαντ, ο οποίος φυγαδεύτηκε από την πίσω πόρτα, περνώντας μάλιστα μέσα από το χαρέμι του Πασά υποχρεωτικά και προκαλώντας εκεί άλλου είδους πανικό στις γυναίκες του Πασά.  Όταν όμως ο ίδιος ο Πασάς βγήκε από το κονάκι και μπήκε στο δωμάτιο κράτησης των προξένων, μπήκαν μαζί του και έξαλλοι διαδηλωτές και με καρέκλες και ρόπαλα επιτέθηκαν στους δύο προξένους, και τους σκότωσαν με ειδεχθή τρόπο.

*Η Θεσσαλονίκη με την παραλία της στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

          Η είδηση αυτή προκάλεσε διεθνές σοκ, αφού όπως ήταν ευνόητο έγινε πρωτοσέλιδο σε όλες τις εφημερίδες της Ευρώπης.

          Κατά τραγική συγκυρία όμως, βρέθηκε γρήγορα η πέτρα του σκανδάλου η Στεφάνα και προσήχθη στο κονάκι του Πασά,  όχι όμως πριν δολοφονηθούν κατά άγριο τρόπο οι δύο πρόξενοι.

          Ο Μπλαντ, μόλις φυγαδεύτηκε πήγε στο Προξενείο και τηλεγράφησε στην Πρεσβεία του στην Αθήνα, ζητώντας να αποπλεύσει ένα βρετανικό πλοίο, που ναυλοχούσε στον Πειραιά. Τελικά πλοία των μεγάλων Δυνάμεων, που έπλεαν στο Αιγαίο, έσπευσαν αμέσως στη Θεσσαλονίκη και την απέκλεισαν. Ορισμένοι συζήτησαν ακόμα και κατάληψη της πόλης, κάτι που τελικά δεν πραγματοποίησαν. Μερικοί κανονιοβολισμοί όμως, έπεσαν προς την Άνω Πόλη για εκφοβισμό.

          Η υπόθεση αυτή είχε ένα τραγικό τέλος. Η Οθωμανική αστυνομία συνέλαβε (με χαρακτηριστική απροθυμία μάλιστα) τριάντα πέντε άνδρες και στις 16 Μαΐου 1876, έξι από τους πρωταίτιους απαγχονίστηκαν κοντά στην προκυμαία της πόλης. Οι συλληφθέντες αντιπροσώπευαν πολλά επαγγέλματα. Ήταν υπηρέτες, σκλάβοι,, ένας χασάπης, ένας κουρέας, ένας ξυλουργός, ένας καφετζής, Αλβανοί οπλουργοί, ένας Βόσνιος χαρτοπαίκτης, κάποιοι έμποροι, οικοδόμοι κ.λπ. 

*Ο Πιέρ Λοτί με την επίσημη στολή του

Η μαρτυρία του Πιέρ Λοτί

          Μεταξύ των ξένων αξιωματικών, ήταν και ένας νεαρός, που αργότερα εξελίχθηκε σε συγγραφέα. Ο Πιέρ Λοτί. Επέβαινε σε πολεμικό πλοίο και έφτασε στη Θεσσαλονίκη, την ημέρα που έγιναν οι απαγχονισμοί των πρωταιτίων. Εκτός από το σκίτσο που σχεδίασε, κράτησε και σημειώσεις στο ημερολόγιό του. Μερικές από τις εγγραφές αυτές, περιέλαβε στο μυθιστόρημά του «Αζιγιαντέ» (Εκδόσεις Ωκεανίδας, μετάφραση Έφης Κορομηλά). Ειδικότερα στις 16 Μαΐου 1876, έγραφε:

*Η ελληνική έκδοση του βιβλίου "Αζιγιαντέ" του Πιέρ Λοτί

          «… Ωραία μαγιάτικη ημέρα, λαμπερός ήλιος, καθαρός ουρανός… Την  ώρα που έφτασαν οι ξένες λέμβοι, στις αποβάθρες οι δήμιοι έβαζαν την τελευταία πινελιά στο έργο τους. Έξι κρεμασμένοι εκτελούσαν παρουσία του πλήθους τον τελευταίο φοβερό σπασμό… Παράθυρα και στέγες ήταν γεμάτα θεατές. Από ένα μπαλκόνι λίγο πιο κει, οι τουρκικές αρχές παρακολουθούσαν το οικείο θέαμα χαμογελώντας. Η κυβέρνηση του σουλτάνου δεν είχε σκοτιστεί να φτιάξει σωστά τις κρεμάλες: Ήταν τόσο χαμηλές, που τα γυμνά πόδια των καταδίκων ακουμπούσαν κάτω και τα νύχια τους έξυνα το χώμα. Μόλις ολοκληρώθηκε η εκτέλεση, οι στρατιώτες έφυγαν και οι νεκροί έμειναν εκτεθειμένοι στα μάτια του λαού. Έξι πτώματα, στημένα στα πόδια τους, σχημάτιζαν μέχρι να πέσει το σκοτάδι τον απεχθή μορφασμό του θανάτου προς τον ωραίο ήλιο  της Τουρκίας, ανάμεσα σε αδιάφορους περιπατητές και σιωπηλές συντροφιές νεαρών γυναικών. Τις μαζικές εκτελέσεις τις είχαν απαιτήσει οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας, ως ικανοποίηση για τη σφαγή των προξένων τους, που προκάλεσε τεράστιο θόρυβο στην Ευρώπη, όταν ξέσπασε το Ανατολικό Ζήτημα».

*Οι Οθωμανοί έστηναν συχνά κρεμάλες. Εδώ δραματικό στιγμιότυπο από την Κωνσταντινούπολη

          Η πόλη αντιμετώπισε τότε και ένα θανάσιμο κίνδυνο, καθώς υπήρχαν φήμες, ότι ορισμένοι Οθωμανοί, είχαν ετοιμασθεί να κάψουν το λεγόμενο Φραγκομαχαλά, όπου διέμεναν Ευρωπαίοι. Ο εμπρησμός αυτός απετράπη, γιατί εν τω μεταξύ παρουσιάσθηκε η Στεφάνα. Ο δραστήριος βρετανός πρόξενος Μπλαντ στις 7 Μαΐου  στέλνει στην Πρεσβεία της Μεγάλης Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη επείγον τηλεγράφημα για τον φόνο των προξένων, υπογραμμίζοντας ιδιαίτερα την ανησυχία των άλλων Ευρωπαίων για τις πληροφορίες ότι οι Έλληνες εξοπλίζονται, γιατί φοβούνται γενίκευση των σφαγών.

*Ο Πιέρ Λοτί με στολή αξιωματικού του βρετανικού Ναυτικού.

          Λίγο αργότερα, τα πνεύματα ηρέμησαν, οι πρόκριτοι των εθνικών ομάδων συνετέλεσαν να πέσουν οι τόνοι. Βοήθησε σ’ αυτό και η ανάρρηση στο θρόνο του Σουλτάνου Μουράτ. Οι τελετές και οι ποικίλες εκδηλώσεις για την στέψη του συνετέλεσαν στη επιβολή μιας κοινωνικής ηρεμίας.

*Ο Πιέρ Λοτί περιηγούμενος αξιοθέατα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Οι συνέπειες της σφαγής

          Η σφαγή του 1876 έφερε στην επιφάνεια τους ενδόμυχους φόβους των Χριστιανών, ότι παρά τις μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που είχαν αρχίσει με τα λεγόμενα Τανζιμάτ, η ασφάλειά τους παρέμενε γράμμα κενό περιεχομένου. Οι απαγωγές και η υποχρεωτική αλλαγή πίστης νεαρών γυναικών στην ύπαιθρο από τους μπέηδες, ήταν συχνό φαινόμενο, όπως και η ατιμωρησία τους.

          Από την πλευρά τους οι Τούρκοι ήταν οργισμένοι, γιατί θεωρούσαν πως εξαιτίας των δικαιωμάτων που έδιναν στους χριστιανούς οι μεταρρυθμίσεις, αυτοί θεωρούσαν ισχυρούς τους εαυτούς τους ώστε να περιφρονούν τα μουσουλμανικά θέσμια.  Επιπλέον έβλεπαν με καχυποψία το ρόλο των προξένων.

*Ο συγγραφέας Πιέρ Λοτί, που μετεστράφη σε φιλότουρκο

          Και όλα αυτά μέσα σε ένα εκρηκτικό κλίμα που επικρατούσε τη δεκαετία εκείνη στα Βαλκάνια. Στην ένταση των ετών 1875-1878 συνετέλεσε η επανάσταση και οι ταραχές που ξέσπασαν στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη, εξαιτίας της βαρείας φορολογίας, που είχε επιβάλει η Υψηλή Πύλη. Το 1877 άρχισε στην περιοχή της Βουλγαρίας και τις άλλες παραδουνάβιες ηγεμονίες, ο ρωσοτουρκικός πόλεμος που έληξε το 1878 με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, η οποία δημιουργούσε τη Μεγάλη Βουλγαρία. Υπήρξε ακόμα η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Σερβίας, η κατάληψη της Κύπρου από τους Βρετανούς, αλλά και η επιβολή νέων μεταρρυθμίσεων. Όλα αυτά δημιουργούσαν κλίμα ανασφάλειας στους Μουσουλμάνους, αλλά και επιθετικό πνεύμα εναντίον των υπόδουλων λαών. Διεθνώς, όλοι συζητούσαν για ένα διαμελισμό του «μεγάλου ασθενούς» δηλαδή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής ονειρεύονταν να αρπάξουν τα εδάφη της.

          Η σφαγή των προξένων πάντως στη Θεσσαλονίκη, καταρράκωσε το κύρος των Μεγάλων Δυνάμεων, με τις πράξεις του  ανεξέλεγκτου τουρκικού όχλου. 

Π.Σ. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

*Η συγγραφέας κ. Ελένη Νιότη, μου υπενθύμισε ότι στην Κωνσταντινούπολη υπάρχει ακόμα, εκεί που σύχναζε ο Λοτί, ένας καφενές στο όνομά του. CAFE PIERRE LOTI. Γι' αυτό πρόσθεσα και τις φωτογραφίες αυτές με την υπέροχή θέα στον Κεράτιο Κόλπο.

*Η σφαγή των προξένων από το The Illustrated London News, Μάιος 1876