ΤΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

*Το Ιππικό χρησιμοποιήθηκε στα κινήματα του μεσοπολέμου

*Η τραυματική περίοδος της Ελλάδας

*Δραματικό επεισόδιο στη Βουλή.

*Καρδιακό επεισόδιο του Βενιζέλου.

*Οι αρχηγοί των Επιτελείων

καταργούν τον Παν. Τσαλδάρη

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Τα στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, κύριο γνώρισμα της εποχής, τραυμάτισαν θανάσιμα τη Δημοκρατία. Ανέδειξαν την παθογένεια του πολιτικού συστήματος, διατήρησαν άσβεστα τα πάθη του Εθνικού Διχασμού και οδήγησαν τη χώρα σε τεράστιες δοκιμασίες.

          Ο Μεσοπόλεμος, είναι το διάστημα, που ορίζεται χρονικά, μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων δηλαδή από το 1914 έως το 1945. Είναι από τις πλέον τραυματικές περιόδους στην Ελληνική πολιτική ιστορία, καθώς αλλεπάλληλα πραξικοπήματα και απόπειρες πραξικοπημάτων, έπληξαν τη Δημοκρατία, εξέθρεψαν πνεύμα στρατοκρατίας και κατέστησαν τους στρατιωτικούς, ρυθμιστές της πολιτικής ζωής της χώρας. Βεβαίως και εκτός του προαναφερόμενου διαστήματος, η χώρα υπέστη πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων. Ωστόσο ο Μεσοπόλεμος, που έκλεισε με μια δικτατορία, είναι το διάστημα στο οποίο θα αναφερθούμε σήμερα.

*Βενιζέλος και Κουντουριώτης το 1916 στη Θεσσαλονίκη

          Πρώτο ιστορικά στο Μεσοπόλεμο, ήταν το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας, στις 17 Αυγούστου 1916, με το παλαιό ημερολόγιο, που οδήγησε στη δημιουργία του χωριστικού κράτους της Θεσσαλονίκης από τους Βενιζέλο, Δαγκλή και Κουντουριώτη. Από πολλούς ιστορικούς, το Κίνημα αυτό, απότοκο της διαφωνίας του πρωθυπουργού με το Στέμμα, χαρακτηρίζεται ως αφετηρία του Εθνικού Διχασμού και ως  έναρξη μακράς σειράς αποτάξεων αξιωματικών και επαναφορών, που κράτησαν ως το 1935 τραυματίζοντας την ενότητα και την ιεραρχία του Στρατεύματος.

*Ο Γονατάς και ο Πλαστήρας επικεφαλής του επαναστατημένου στρατού, μπαίνουν στην Αθήνα


Η Επανάσταση του 1922

          Στις 11 Σεπτεμβρίου 1922, σημειώνεται η Επανάσταση των Γονατά, Πλαστήρα, Φωκά και πολλών άλλων αξιωματικών, οι οποίοι μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, προσπαθώντας να διασώσουν την ίδια την Ελλάδα, ανέτρεψαν την κυβέρνηση, απαίτησαν τη διάλυση της Γ΄ Εθνικής Συνέλευσης,  επέτυχαν την απομάκρυνση του βασιλέως Κωνσταντίνου, και ανέλαβαν οι ίδιοι την εξουσία.

          Η Επανάσταση του 1922 δοκιμάσθηκε στις 21 και 22 Οκτωβρίου 1923 από την αντεπανάσταση των αντιστρατήγων Λεοναρδόπουλου και Γαργαλίδη και του συνταγματάρχη Ζήρα. 

*Εικόνα από το κίνημα των Γαργαλίδη- Λεοναρδόπουλου (Από τα αρχείο φωτογραφιών του Πέτρου Πουλίδη στην ΕΡΤ)

          Η αντεπανάσταση, που οργανώθηκε κυρίως από ομάδα ταγματαρχών, κατεστάλη ταχύτατα από τους Πλαστήρα και Κονδύλη.

          Στις 6 Μαρτίου 1924 οι συνταγματάρχες Λάγγουρας και Βουτσινάς με την υποστήριξη του στρατηγού Χαράλαμπου Τσερούλη, προβάλλοντας έντονα και αντιπειθαρχικά, πολιτικά αιτήματα και αιτήματα του Σώματος των αξιωματικών, εξανάγκασαν σε παραίτηση τον πρωθυπουργό Γεώργιο Καφαντάρη στις 8 Μαρτίου 1924. Ο Καφαντάρης δεν δέχθηκε να υποκύψει στους εκβιασμούς των στρατιωτικών, ούτε καν να τους δεχθεί σε ακρόαση.

*Ο Θ. Πάγκαλος σε τελετή στο Παναθηναϊκό Στάδιο (Από τα αρχείο φωτογραφιών 
του Πέτρου Πουλίδη στην ΕΡΤ)


Η δικτατορία του στρατηγού Θεόδ. Πάγκαλου

          Στις 25 Ιουνίου 1925 εκδηλώθηκε το πραξικόπημα του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου και ακολούθησε η επιβολή δικτατορίας. Μέρες νωρίτερα η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, προειδοποιούσε για επέμβαση του Στρατού. Ο Πάγκαλος αρχικά, δεν διέλυσε τη Βουλή, η οποία μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Ανδρέα Μιχαλακόπουλου, με προτροπή του Αλέξανδρου Παπαναστασίου έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στον δικτάτορα.

          Εναντίον του Πάγκαλου στράφηκαν άλλοι στρατιωτικοί επιχειρώντας να τον ανατρέψουν, όπως ο Πλαστήρας που εξορίσθηκε από το καθεστώς, ο Κονδύλης που εκτοπίσθηκε και οι συνταγματάρχες Καρακούφας και Μπακιρτζής. Τελικά στις 21 Αυγούστου 1926, ο Κονδύλης με τη βοήθεια του Ναπολέοντα  Ζέρβα και του Βασιλείου Ντερτιλή ανέτρεψε τον Πάγκαλο.

          Στις 5 Μαρτίου 1933 ο Πλαστήρας απέτυχε να εγκαθιδρύσει δικτατορία με τη βοήθεια του Στρατού, επιχειρώντας να μην επιτρέψει την ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα των Λαϊκών. Την  επομένη σχηματίσθηκε κυβέρνηση υπό τον στρατηγό Αλέξανδρο Οθωναίο, ο οποίος μετά από τέσσερις ημέρες παρέδωσε την εξουσία στον νικητή των εκλογών Παναγή Τσαλδάρη.

          Την 1^η Μαρτίου 1935, εκδηλώνεται το Κίνημα των βενιζελικών, το οποίο καταλήγει σε τραγική αποτυχία. Ο Βενιζέλος μέσω των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων διαφεύγει στη Γαλλία. Η αποτυχία του κινήματος αυτού, επιταχύνει την παλινόρθωση της Μοναρχίας.

*Πρωτοσέλιδο με την κατάργηση της κυβέρνησης Παναγή Τσαλδάρη


Εν μέση οδώ, καταργούν τον Π. Τσαλδάρη

          Στις 10 Οκτωβρίου 1935 οι αρχηγοί Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας Παπάγος, Ρέππας και Οικονόμου καταργούν εν μέση οδώ  τον πρωθυπουργό Παναγή Τσαλδάρη. Ο Κονδύλης αυτοανακηρύσσεται αντιβασιλεύς κυβερνά με δικτατορικές εξουσίες.

          Ήταν 11 το πρωί.  Ο εκλεγμένος πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης κατέβαινε από το σπίτι του στην Κηφισιά, στο κέντρο της Αθήνας, όταν ένα αυτοκίνητο, που ερχόταν από την αντίθετη κατεύθυνση, σταμάτησε μπροστά στο πρωθυπουργικό και από μέσα βγήκαν τρεις άνδρες με στολές, που τους γνώριζε ο πρωθυπουργός. Ήταν οι αρχηγοί των Επιτελείων, υποστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος του Στρατού, υποναύαρχος Δημήτριος Οικονόμου των Ναυτικών και υποπτέραρχος Γεώργιος Ρέππας της Αεροπορίας.

          Οι τρεις στρατιωτικού χωρίς περιστροφές ζήτησαν από τον πρωθυπουργό να επιστρέψει στο σπίτι του μαζί τους επειγόντως.

          Ο Τσαλδάρης θεωρώντας ότι κάτι σημαντικό έχουν να του ανακοινώσουν, δεδομένου ότι είχε αρχίσει και η επίθεση της φασιστικής Ιταλίας στην Αιθιοπία, δέχτηκε και επέστρεψε στην Κηφισιά. Εκεί οι τρεις αρχηγοί του ανακοίνωσαν χωρίς περιστροφές, ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις απαιτούν άμεση πολιτειακή μεταβολή και επαναφορά της Βασιλείας με απόφαση της Εθνοσυνέλευσης, παρά το γεγονός, ότι είχε προκηρυχθεί Δημοψήφισμα για τις 3 Νοεμβρίου του ίδιου έτους.

          Όταν όμως ο εκλεγμένος πρωθυπουργός εξέφρασε αντιρρήσεις και δισταγμούς, απερίφραστα οι τρείς επιτελάρχες απάντησαν:

          -Εν τοιαύτη περιπτώσει η κυβέρνησίς σας καταργείται από τας Ενόπλους Δυνάμεις.

          Ο Τσαλδάρης εμβρόντητος επιστρέφει στην Αθήνα και συγκαλεί έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο, όπου ανακοινώνει την κατάργηση της κυβέρνησής του. Ο υπουργός των Στρατιωτικών και βασικός εμπνευστής του πραξικοπήματος Γεώργιος Κονδύλης, εξηγεί ότι είναι αδύνατον να αντιμετωπίσει τους πραξικοπηματίες.

          Έτσι η κυβέρνηση για να αποφύγει αιματοχυσία, εκδίδει μια ανακοίνωση για τις συνθήκες απομάκρυνσής της από την εξουσία, που καταλήγει με τη φράση: «Κατόπιν τούτου η κυβέρνησις εθεώρησεν εαυτήν καταλυθείσαν βιαίως».

*Τανκς του μεσοπολέμου. Χρησιμοποιήθηκαν στα διάφορα κινήματα.

          Ο Γεώργιος Κονδύλης, που καιροφυλακτεί, σχηματίζει αμέσως κυβέρνηση με υπουργό Στρατιωτικών τον Θεόδωρο Πάγκαλο.

          Το απόγευμα, συνέρχεται η Εθνοσυνέλευση, εν μέσω πλήρους στρατοκρατίας. Ένοπλοι γύρω από το κτίριο και μέσα στους διαδρόμους.

          Η τριανδρία των στρατηγών, παρούσα στη συνεδρίαση.

          Ο Παναγής Τσαλδάρης καταργημένος πρωθυπουργός, κάθεται στα πρώτα βουλευτικά έδρανα.

          Ο πρόεδρος της Βουλής Χαράλαμπος Βοζίκης αρνείται να προεδρεύσει και παραιτείται. Την έδρα του προέδρου, καταλαμβάνει ο αντιπρόεδρος Αθανάσιος Αθηνογένης.

          Η νέα κυβέρνηση ορκίζεται ενώπιον της Εθνοσυνελεύσεως και όχι ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας, αφού το πραξικόπημα είχε στόχο την κατάργηση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας και την επαναφορά της Βασιλείας.

          Μετά παίρνει το λόγο ο Τσαλδάρης, ο οποίος καταγγέλλει το πραξικόπημα και αποχωρεί ακολουθούμενος από την πλειονότητα των βουλευτών του Λαϊκού Κόμματος. Η Εθνοσυνέλευση χωρίς απαρτία εγκρίνει το ψήφισμα που υποβάλει ο Κονδύλης για κατάργηση της Δημοκρατίας.

          Ο ίδιος ο Κονδύλης αυτοανακηρύσσεται και αντιβασιλέας.

Ταυτόχρονα τίθεται σε ισχύ, ο νόμος περί καταστάσεως πολιορκίας και η κυβέρνηση αποκτά δικτατορικές εξουσίες. 

          Την επομένη, τρεις αξιωματικοί επισκέπτονται στο σπίτι του στο Φάληρο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη και του ανακοινώνουν την απαλλαγή από τα καθήκοντά του.

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος


Καρδιακό επεισόδιο Βενιζέλου για τις χούντες

          Το κλίμα του Μεσοπολέμου, αναφορικά με τη  στρατοκρατία και τους υποστηρικτές της, έχει και μια άλλη απροσδόκητη πτυχή. Μια κοινοβουλευτική σύγκρουση, που παρ’ ολίγο να στείλει πρόωρα στον τάφο τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

          Δραματική πράγματι, ήταν η συνεδρίαση της 29^ης Ιανουαρίου 1924 στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση, εξαιτίας μιας αιφνίδιας σύγκρουσης μεταξύ του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου που είχε σχηματίσει κυβέρνηση στις 11 Ιανουαρίου και του αρχηγού της Δημοκρατικής Ένωσης Αλέξανδρου Παπαναστασίου, σχετικά με το ποιος υποθάλπει την στρατοκρατία και εκμεταλλεύεται προς ίδιον όφελος, τα πραξικοπήματα των αξιωματικών.

          Αποκορύφωμα της δραματικής εκείνης συνεδρίασης, ήταν το καρδιακό επεισόδιο, που υπέστη ο Βενιζέλος και αποχώρησε από τη συνεδρίαση.

          Η συζήτηση αφορούσε την κατάργηση απόφασης της Επανάστασης του 1922 με την οποία είχε απαγορευθεί η έκδοση ορισμένων φιλοβασιλικών εφημερίδων. Κάποια στιγμή η έντονη αντιπαράθεση οδήγησε και σε άλλα ζητήματα, που έδειξαν να εκνευρίζουν τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος απευθυνόμενος στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου είπε:

          -Κύριε Παπαναστασίου λυπούμαι με τας αντιλήψεις τας οποίας έχετε, αι οποίαι μας οδηγούν εις μίαν Στρατοκρατίαν, αντί να μας οδηγούν εις την Δημοκρατίαν.

          Και συνεχίζοντας τον κατηγόρησε, ότι προσεταιρίζεται στοιχεία, μερικά από τα οποία δεν ήταν καθόλου δημοκρατικά, λέγοντας για τον Παπαναστασίου μάλιστα:

          -Δι’ αυτό δεν δύναμαι παρά να εκφράσω την λύπην μου διότι χάριν της εγκαθιδρύσεως της Δημοκρατίας προσηταιρίσθη στοιχεία στρατοκρατικά.

          Θόρυβος επικράτησε στην αίθουσα από την δριμύτητα της επίθεσης και διαμαρτυρίες ακούσθηκαν. Τα Επίσημα Πρακτικά της Βουλής, διέσωσαν τη φράση, ότι… «Ο κ. Βενιζέλος αποχωρεί της αιθούσης εν ταραχή».

          Ο Παπαναστασίου, έχοντας στενούς δεσμούς με την Επανάσταση του 1922, απάντησε αμέσως, απόντος πλέον του Βενιζέλου, ότι τα στοιχεία που υπαινίχθηκε ο πρωθυπουργός, έσωσαν την Ελλάδα από εσωτερικό και εξωτερικό κίνδυνο. Και τόνισε:

          -Οφείλω να διαμαρτυρηθώ δια την τοιαύτην αντίληψιν του κ. Προέδρου της Κυβερνήσεως, ο οποίος άλλωστε κατά το παρελθόν έχει εις το ενεργητικόν του βιαίας επαναστάσεις, τας οποίας ενήργησε τη συνδρομή των στρατιωτικών.

          Απόντος πλέον του Βενιζέλου τις δέουσες απαντήσεις έδωσε ο υπουργός Δικαιοσύνης Γεώργιος Καφαντάρης, αλλά οι επιθέσεις συνεχίσθηκαν.

          Ο Θεόδωρος Πάγκαλος ειρωνεύθηκε τον ασθενήσαντα Βενιζέλο, ότι άλλες τρεις φορές στο παρελθόν είχε αποχωρήσει από την αίθουσα, ενώ ο Καφαντάρης και άλλοι υπουργοί επενέβησαν για να πείσουν την Εθνοσυνέλευση ότι ο πρωθυπουργός ήταν όντως ασθενής. Παρενέβη μάλιστα και ο υπουργός Προνοίας Απόστολος Δοξιάδης, ο οποίος ως γιατρός βεβαίωσε ότι ο Βενιζέλος αποχώρησε λόγω αδιαθεσίας.

          Πράγματι ο Βενιζέλος μόλις βγήκε έξω από την αίθουσα των συνεδριάσεων κατευθύνθηκε στην αίθουσα του Υπουργικού Συμβουλίου, όπου ο Δοξιάδης του παρέσχε τις πρώτες βοήθειες και στη συνέχεια τον μετέφεραν στην οικία του όπου έμεινε κλινήρης.

          Στην αίθουσα όμως οι επιθέσεις εναντίον του συνεχίζονταν.

*Ο Γεώργιος Κονδύλης στα τανκς 

         Για παράδειγμα ο Γεώργιος Κονδύλης, ο οποίος προς το τέλος της συνεδρίασης ξιφούλκησε λέγοντας:

          -Από της στιγμής αυτής έχομεν το δικαίωμα να ερωτήσωμεν τον κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως, διατί πάντοτε από ημάς φοβείται την στρατοκρατίαν και πάντοτε εκκολάπτει την στρατοκρατίαν του Δούσμανη και του Μεταξά.  

          Η κατάσταση της υγείας του Βενιζέλου ήταν σοβαρότερη από μια απλή καρδιακή αρρυθμία και χρειάσθηκε να μετακληθεί από τα Παρίσι ο διάσημος Γάλλος καρδιολόγος Βακέζ. Αυτός, συνέστησε ανάπαυση και αποχή από τα πρωθυπουργικά καθήκοντα. Έτσι στις 5 Φεβρουαρίου 1924 η κυβέρνηση Βενιζέλου υπέβαλε παραίτηση στον εκτελούντα χρέη αντιβασιλέως ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Νέα κυβέρνηση σχημάτισε ο Γεώργιος Καφαντάρης, ο Βενιζέλος αναχώρησε για το εξωτερικό, αλλά τα φαντάσματα της στρατοκρατίας του Μεσοπολέμου, είχαν ήδη στήσει τρελό χορό, με τα γνωστά αποτελέσματα.

          Ο Μεσοπόλεμος, δεν είχε μόνο τα προαναφερθέντα πραξικοπήματα. Πολλές άλλες μικρότερης σημασίας αντιπειθαρχικές και αντιδημοκρατικές απόπειρες στρατιωτικών, που ενθαρρύνονταν συνήθως και από τους πολιτικούς, που υποδαυλίζονταν από τις συνέπειες του Εθνικού Διχασμού και υποκινούνταν από τα συντεχνιακά αιτήματα αξιωματικών, σημειώθηκαν τότε. Η περίοδος του Μεσοπολέμου παρέμεινε στη συλλογική λαϊκή μνήμη, ως η περίοδος της δυσχερούς Δημοκρατίας.

*O Ιωάννης Μεταξάς μετά την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου

         Ο τραγικός κύκλος των πραξικοπημάτων κλείνει με την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά, ο οποίος μετά τους τέσσερις θανάτους των κυριότερων πολιτικών ηγετών αναλαμβάνει την πρωθυπουργία από το βασιλέα Γεώργιο Β΄ παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή τον Απρίλιο του 1936 και στις 4 Αυγούστου του ίδιου έτους επιβάλει δικτατορία.

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΣΤΕΦ. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

*Κατάληψη του χώρου των Παλαιών Ανακτόρων από στρατιώτες

*Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος

Εικόνα από πραξικόπημα του μεσοπολέμου (Από τα αρχείο φωτογραφιών 

του Πέτρου Πουλίδη στην ΕΡΤ)