Στρατηγός Κ. Μανέτας: Έκθεση δεινοπαθημάτων του Ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης.

*Ο στρατηγός Κωνσταντίνος Μανέτας

 

 

 

*Ένα κείμενο, γροθιά στο στομάχι

*Ανέκδοτη δυναμική περιγραφή

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Ο υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μανέτας, που τον φοβερό Οκτώβριο του 1922 βρέθηκε ως διοικητής Μεραρχίας στην ευρύτερη περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών, υπήρξε ένας εμπειροπόλεμος αξιωματικός, με συμμετοχή σε όλους του πολέμους της εποχής τους. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μάχη του Κιλκίς τραυματίσθηκε σοβαρά. Έλαβε μέρος στο Κίνημα Εθνικής Αμύνης, στο Μακεδονικό Μέτωπο, στην Ουκρανική Εκστρατεία και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, ως διοικητής Μεραρχίας. Το 1921 τέθηκε σε διαθεσιμότητα για πολιτικούς λόγους (ως βενιζελικός) και επανήλθε στο στράτευμα μετά το Κίνημα των Γονατά- Πλαστήρα, τον Σεπτέμβριο του 1922. Αργότερα ανέπτυξε και πολιτική δράση.

               Οι ρίζες του ανάγονταν στους Κολοκοτρωναίους. Η μητέρα του Ζωίτσα Κολοκοτρώνη, ήταν κόρη του Γενναίου Κολοκοτρώνη, γιου του Γέρου του Μωρηά.

               Η έκθεσή του για τα δεινοπαθήματα του Ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης, που εναπόκειται στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, αποτελεί σημαντικό τεκμήριο για τα δραματικά γεγονότα του Οκτωβρίου 1922, όταν ξεριζώθηκαν οι Έλληνες κάτοικοι μέσα σε ασφυκτικές προθεσμίες, με απόφαση των Δυνάμεων της Αντάντ.

               Πρόκειται για ένα κείμενο περιγραφικό, με συναισθηματισμό, αλλά και άμεση γνώση των γεγονότων, που αξίζει να διδάσκεται στα σχολεία της Θράκης, για να έχουν γνώση οι νεώτερε γενιές, που πλέον δεν έχουν την τύχη μετά από τόσα χρόνια να έχουν γιαγιάδες και παππούδες, που θα τους αφηγούνται τις ιστορίες του μεγάλου εκείνου διωγμού. Ο στρατηγός Μανέτας αναφέρεται ακόμα και σε τοκετούς στα βοϊδάμαξα κατά τη διάρκεια της φυγής των Θρακών, όπως είχε κάνει και ο διάσημος Έρνεστ Χεμινγουέι στις ανταποκρίσεις του από την Αδριανούπολη προς την καναδική εφημερίδα «Τορόντο Σταρ».

             Η πολύτιμη αυτή έκθεση φέρεται να έχει συνταχθεί στο χωριό Καδήκιοϊ στις 8 Νοεμβρίου 1922. Στη Θράκη, Ανατολική και Δυτική κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, απαντώνται τουλάχιστον τρία χωριά με το όνομα Καδήκιοϊ, δηλαδή το χωριό του κατή, με άλλα λόγια του ιεροδικαστή των Μουσουλμάνων.

*Η ιστορική έκθεση του υποστράτηγου Κ. Μανέτα.

             Το πρώτο βρίσκονταν στην Ανατολική Θράκη, άρα η έκθεση του Μανέτα αποκλείεται να συντάχθηκε εκεί στις 8 Νοεμβρίου, αφού ο ελληνικός στρατός είχε εκκενώσει την Ανατολική Θράκη εντός του Οκτωβρίου. Το επόμενο χωριό Καδήκιοϊ είναι το σημερινό χωριό Δίκαια κοντά στο Τριεθνές των συνόρων Ελλάδα, Βουλγαρίας και Τουρκίας. Το τρίτο χωριό Καδήκιοϊ, είναι η σημερινή Μάνη της περιοχής Διδυμοτείχου. Φαίνεται να είναι ο πιθανότερος τόπος σύνταξης αυτής της έκθεσης. Διότι σε κάποιο σημείο της αναφέρεται ότι οι άνδρες της Μεραρχίας διέθεσαν τα δικά τους μεταγωγικά μέσα συνοδεύοντας 50 οικογένειες από την Χαριούπολη, έως την περιοχή Διδυμοτείχου.

               Σε κάθε περίπτωση, η έκθεση αυτή αξίζει να διαβαστεί κυρίως από τους Θράκες, που πρέπει να γνωρίζουν από πρώτο χέρι τις συνθήκες του βίαιου εκπατρισμού των προγόνων τους από την Ανατολική Θράκη τον Οκτώβριο του 1922.

               Ας δούμε το πλήρες κείμενο της συγκλονιστικής περιγραφής του υποστράτηγου Κ. Μανέτα:

*Κωνσταντίνος Μανέτας

VII ΜΕΡΑΡΧΙΑ                                                                                                                                                      Εμπιστευτική – Επείγουσα

Αριθ. Ε. Π. 1868/ΙΙον 

ΕΚΘΕΣΙΣ

Δεινοπαθημάτων Ελληνισμού Ανατολικής Θράκης

               Η Β΄ Μεραρχία φθάσασα εκ 40 Εκκλησιών εις Μουρατλή και παραμείνασα εκεί επί τριήμερον, διετάχθη όπως εγκαταλείψη την Ανατολικήν Θράκην την 2αν Οκτωβρίου. Άπαντες οι άνδρες μετά συγκινήσεως έλαβον την Δ/γην της εκκενώσεως του Ελληνικωτάτου τούτου μέρους.

               Η Μεραρχία ευρέθη προ μεγίστων δυσχερειών δια την μέχρι τέλους τακτικήν πορείαν αυτής καθ’ όλην την διάρκειαν της πολυημέρου κινήσεώς της από 40 Εκκλησιών- Μπαμπά Εσκή (Αρτίσκος)- Μουρατλή- Χαριούπολις- Ουζούν Κιουπρού (Μακρά Γέφυρα) Καδήκιοϊ, αφ΄ ενός μεν λόγω ελλείψεως μεταγωγικών τοπικών  μέσων τα οποία εξ ολοκλήρου σχεδόν είχον διατεθεί δια τους δυστυχείς πρόσφυγας, αφ’ ετέρου διότι πολλαχού της πορείας αυτής η Μεραρχία ηναγκάσθη να διαθέση ίδια μεταγωγικά μέσα δια την μεταφοράν των στερουμένων τοιούτων προσφύγων.

               Η κίνησις αύτη της Μεραρχίας θα παραμείνη ιστορική και ανεξίτηλος εις την μνήμην όλων των ανδρών αυτής, διότι κατ΄ αυτήν παρέστημεν μάρτυρες μια των τραγικωτέρων Εθνικών περιπετειών, ασυνήθων ως προς την έκτασιν εις τον πολυετή ιστορικόν βίον του Ελληνισμού. Είναι η αναστάτωσις και φυγή του Θρακικού Ελληνισμού, όστις ανάστατος εκ της αποφάσεως της συμβάσεως των Μουδανιών προς την φυγήν και μόνο ετράπη, διότι αύτη μόνο απέμεινεν εις αυτόν, μετά την νέαν τύχην  των εστιών του. Πανικόβλητος ο Θρακικός Ελληνισμός κατέλειπε τα πάντα έρημα και γην πατρικήν  με τους προγονικούς τάφους και κτήματα και περιουσίαν  δια να σωθή πέραν του Έβρου, όπου μόνον η παρουσία του Ελληνικού Στρατού εξησφάλιζε την δυστυχισμένην ζωήν του. Εις την φυγήν δεν υστέρησαν ουδ’ αυτοί οι γέροντες ουδ’ αυτοί οι ανάπηροι και ασθενείς και τα παιδία, οίτινες αδυνατούντες να παρακολουθήσωσι τους οικείους αυτών εν τη συγχύσει και τω τρόμω της φυγής απεχωρίσθησαν και απεμονώθησαν των συγγενών αυτών.

               Μητέρες άνευ τέκνων και νήπια αναζητούντα τας Μητέρας αυτών πολλάκις ανέκοψαν με συγκινητικάς κραυγάς τον δρόμον των στρατιωτών της Μεραρχίας, οίτινες εις πολλούς εκ τούτων διευκόλυνον την πορείαν, διαθέτοντες πολλάκις εκ των μεταγωγικών του Δημοσίου δια την μεταφοράν των.

*Συνετελέσθη... εγκαίρως!!!

               Συγκεκριμένως η Μεραρχία κατά την εν Χαριουπόλει επισταθμίαν της, προ των συγκινητικών παρακλήσεων 50 οικογενειών ομογενών της Χαριουπόλεως. Αίτινες  δι’  έλλειψιν μεταφορικών μέσων είχον απομείνει εκεί, ηναγκάσθη να διαθέση ίδια αυτής μεταγωγικά δια την μεταφοράν  αυτών μέχρι Διδυμοτείχου υπερφορτώσασα τα ίδιά της κτήνη και απορρίψασα ίδιον υλικόν. Οι πρόσφυγες απετέλεσαν φάλαγγα ακολουθούσαν εις την ουράν της Μεραρχίας συνοδευομένην υπό στρατιωτών ημών. Τις δύναται να μένη απαθής και ψύχραιμος θεατής, προ της νέας ταύτης Οδυσσείας;  

               Η Ανατολική Θράκη είχε μεταβληθεί εις έν κολοσσιαίον στρατόπεδον το οποίον εσχημάτιζον οι καταυλιζόμενοι πρόσφυγες. Φάλαγγες ανθρώπων και αραμπάδων διήκουσαι από του εσωτερικού προς τον Έβρον ανέκοπτον πολλαχού τον δρόμον της Μεραρχίας. Ο συνωστισμός και η σπουδή των φευγόντων ήτο αφάνταστος.

               Αι φάλαγγες των προσφύγων κινούμεναι επί ημέρας ολοκλήρους υπό ραγδαιοτάτην βροχήν και εκτεθειμέναι εις του χειμώνος τον παγετόν και τους ανέμους, απέβησαν ούτω τα μόνα θύματα της κακοδαιμονίας του Έθνους, εις τα οποία μόνη βοήθεια ήτο η παροχή μιας ακόμη βοαμάξης δια την ταχυτέραν φυγήν.

               Τόση ήτο η σπουδή και τόσος ο πανικός.

               Αλλά το σημείον της ανθρωπίνης δυστυχίας τούτων το τραγικώτερον ήτο η εις στενάς ατραπούς καθυστέρησις της πορείας ολοκλήρου της κινουμένης φάλαγγος των προσφύγων δια την θραύσιν μιας βοαμάξης του μέσου της συνοδείας η οποία ανέκοπτεν όλον τον δρόμον. Δια τον ένα συνέπασχον και καθυστέρουν πάντες, όστις απελπιζόμενος τέλος κατέλειπε χαμαί το πολύτιμον της αμάξης φορτίον, δια να ακολουθήση με μόνον τα ζώα της αμάξης και το γυμνητεύον σώμα του. Ουδείς ηδύνατο να παραλάβη του άλλου τας αποσκευάς, διότι ήτο άγνωστον ποία τύχη ανέμενεν και αυτόν.

 

*Ασθενείς και υγιείς, όλοι στο χώμα

               Εντεύθεν και εκείθεν των στενών της φυγής ατραπών η Μεραρχία συνήντα πολλαχού κατακειμένας αμάξας με το σύνηθες φορτίον των. Ήσαν αι άμαξαι  των προσφύγων ασθενών οι οποίοι μη δυνάμενοι να ακολουθήσουν ανέκοπτον τον δρόμον των, οι οποίοι καταβληθέντες εκ των κακουχιών και ψυχορραγούντες ικέτευον τους διαβαίνοντας να θάψωσιν αυτούς εις την πατρώαν γην…

               Ήσαν αι άμαξαι των αρτιτόκων μητέρων, των οποίων  ο άκαιρος τοκετός παρήγεν ή θνήσκον βρέφος ή προυκάλει της μητρός τον θάνατον.

               Παρεμέριζον εκεί ωχροί γέροντες, καταρώμενοι το άθλιον γήρας, το οποίον στερεί την σωματικήν αντοχήν η οποία απητείτο δια να αντιμετωπίσουν τας κακουχίας του εκπατρισμού.

               Αλλά διατί έφευγον πανικόβλητοι οι Θράκες;

               Την  απάντησιν έδιδον τυπικήν και ξηράν όλοι οι φεύγοντες: «Τους γνωρίζομεν τους Τούρκους». Τα παραδείγματα του παρελθόντος ήσαν απτά και πρόσφατα. Ο φανατισμός ο Τουρκικος ήτο και είναι και θα είναι γενικός και χαρακτηρίζει όλους τους Τούρκους από του ευπαιδεύτου αστού μέχρι του αγρότου των χωρίων. Απόδειξις  τούτου είναι ότι Οθωμανοί επίσημοι τυχόντες παντοίων περιποιήσεων εκ μέρους της Ελληνικής Διοικήσεως πολιτικής και στρατιωτικής  επρωτοστάτησαν εις τους διωγμούς εναντίον  των εναπομεινάντων Ελλήνων, αποδείξαντες ούτω ότι η ευγνωμοσύνη και φιλανθρωπία είναι αισθήματα άγνωστα παρ’ αυτοίς. Τα κακούργα των ένστικτα εξεδηλώθησαν ευθύς ήδη κατά την φυγήν.

               Τμήμα της φάλαγγος των εκ Χαριουπόλεως προσφύγων ούς παρέλαβεν η Μεραρχία, παρασυρθέν εν τω σκότει της νυκτός και απομακρυνθέν της όλης συνοδείας, υπέστη εν Τσερκέζ – Μουσελίμ (της Χαριουπόλεως) αγρίαν επίθεσιν υπό χωρικών Οθωμανών, οίτινες κρεουργήσαντες τρεις εκ των προσφύγων και τραυματίσαντες δύο στρατιώτας της συνοδείας ελήστευσαν τας αποσκευάς αυτών και απήγαγον των κόλπων της οικογενείας αυτής 20έτιδα νεάνιδα προς ατίμωσιν.

               Τους καταχθονίους των Οθωμανών σκοπούς και τας κακάς προθέσεις χαρακτηρίζει το κάτωθι γεγονός, όπερ ανέφερεν εις τον Διοικητήν της Μεραρχίας Υποδιοικητής Χαριουπόλεως κ. Μαυρογένης και υπέπεσεν εις την αντίληψιν της Μεραρχίας.

               Οι Οθωμανοί κάτοικοι του χωρίου Πόπκιοϊ της περιφερείας Χαριουπόλεως κατέκαυσαν αυτοί οι ίδιοι μέρος του χωρίου των δια να εμφανισθώσιν αύριον μετά την άφιξιν των Κεμαλικών ως θύματα των Ελλήνων και ζητήσωσιν εις αντικατάστασοιν των καλυβών αυτών τας πλουσίας οικίας των εγκαταλειφθέντων Ελληνικών χωρίων.

               Τα ανωτέρω επεισόδια και ιδίως το πραξικόπημα του Τσερκέζ- Μουσελίμ προυκάλεσαν ευλόγως μέγαν αντίκτυπον εις τας ψυχάς των στρατιωτών της Μεραρχίας, ηπειλήθη δε προς στιγμήν εκ του ψυχικού αναβρασμού διασάλευσις της τάξεως με τάσεις αντιποίνων κατά των Οθωμανών χωρικών, τα οποία όμως εγκαίρως και δραστηρίως προέλαβεν η Μεραρχία, τάξασα πολλάς περιπόλους ανά τα Τουρκικά χωρίας και αποφεύγουσα να επισταθμεύση εντός ή εγγύς Τουρκικών συνοικισμών.

*Ο πένθιμος χείμαρρος της Ανατολικής Θράκης

               Τοιαύτη η τύχη των Θρακών, όπως εδημιουργήθη εκ των τελευταίων γεγονότων.

               Η Ιστορία δεν θα μείνη απαθής προ του ανθρωπίνου τοιούτου μαρτυρίου.

                Πέραν του Έβρου έν συναίσθημα εκυριάρχει εις τας ψυχάς των διαβαινόντων. Η εκ της σωτηρίας και ασφαλείας χαρά εκτοπίζουσα προς στιγμήν τον πόνον του εκπατρισμού, εφαίδρυνε προσκαίρως τα πρόσωπα των προσφύγων, οίτινες ασφαλείς εκ του κινδύνου του Ασιανού, εκεί παρά τον Έβρον νοσταλγούντες έρριπτον ύστατον ήδη βλέμμα προς την γενέτειραν αυτών αποχαιρετίζοντες το γνώριμον έδαφος και καταρώμενοι τους πωλητάς της τύχης αυτών.

Καδήκιοϊ τη 8^η Νοεμβρίου 1922

Ο

Μέραρχος

Κ. ΜΑΝΕΤΑΣ

Υποστράτηγος

Δια την ακρίβειαν                                                                                                       Αριθ. Εμ. 1455/ΙΙ

13-11-22

         Το

ΙΙον Επιτελ. Γραφείον

ΑΠΟΔΕΚΤΑΙ

Δ΄ Σ. Στρατού- Γραφείον ΙΙον

Στρατιά Θράκης- Γραφείον ΙΙον

Ιον, ΙΙον,ΙΙΙον Γραφεία.

Μεραρχία Αδριανουπόλεως (υ.τ.α.)

*Υπογραφή: Ο Μέραρχος Κ. Μανέτας υποστράτηγος

                   Στην έκθεση αυτή παρατηρούμε, ότι ο στρατηγός Μανέτας που είχε ανατραφεί στο περιβάλλον των Κολοκοτρωναίων, με πατριωτικές αρχές και αξίες, υπερβαίνοντας την συνήθη φρασεολογία των στρατιωτικών εγγράφων, αφήνει να ξεχυθεί μέσα από τις γραμμές του κειμένου του, ο πραγματικός εθνικός σπαραγμός που διακατείχε τους περισσότερους Έλληνες, που έβλεπαν να παραχωρείται αμαχητί εθνικό έδαφος, να ξεριζώνονται χιλιάδες Έλληνες και με την άδεια των ευρωπαϊκών δυνάμεων να επιτρέπεται στην Τουρκία να πατήσει ξανά σε ευρωπαϊκό έδαφος, από οποίο είχε διωχθεί.  

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης