Η επίσκεψη Καραμανλή στην Αίγυπτο

 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 

https://www.kathimerini.gr/politics/561302176/i-episkepsi-karamanli-stin-aigypto/

*Επίσκεψη στα αξιοθέατα. Ελλάδα και Αίγυπτος εκδήλωσαν την πρόθεσή τους να ενισχυθεί η συνεργασία τους στη ναυτιλία και στις κατασκευές – τομείς που παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ελληνικές ιδιωτικές επιχειρήσεις. Φωτ. ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

 

*Στο πλαίσιο της αναμόρφωσης

της εξωτερικής πολιτικής της,

η Αθήνα προσπαθεί

να προσεγγίσει τον αραβικό κόσμο

 

 

 

Του κ. ΔΙΟΝΥΣΗ ΧΟΥΡΧΟΥΛΗ*

 

 

Σχεδόν αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, οι κυβερνήσεις του Κων. Καραμανλή ανέπτυξαν πολύπλευρη δραστηριότητα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Στόχος, να ενισχυθεί η διεθνής θέση της χώρας και να ανευρεθούν πρόσθετα ερείσματα προς εξισορρόπηση της Τουρκίας.

Με τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις να είναι προβληματικές και τις σχέσεις με την άλλη υπερδύναμη –τη Σοβιετική Ένωση– να παραμένουν ψυχρές, η Αθήνα έκανε «ανοίγματα» προς τη Δυτική Ευρώπη, τους βόρειους Βαλκάνιους γείτονες και τον αραβικό κόσμο. H βελτίωση των σχέσεων της Ελλάδας με τα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής που ήταν ομόθρησκα με την Τουρκία– ιδίως με τις αραβικές χώρες– αποτέλεσε βασικό άξονα της ελληνικής διπλωματίας κατά την περίοδο μετά το 1974.

 

Στο τραπέζι Κυπριακό, Παλαιστινιακό, εμπορικές σχέσεις και ναυτιλία

 

Μια πρώτη, έμμεση επαφή ανάμεσα στη μεταδικτατορική Ελλάδα και την Αίγυπτο του Ανουάρ Σαντάτ έλαβε χώρα ήδη από τον Οκτώβριο του 1974, όταν ο αδελφός του Αιγύπτιου ηγέτη επισκέφθηκε ιδιωτικά την Αθήνα. Παρότι δεν συναντήθηκε με Έλληνες αξιωματούχους, ωστόσο έστειλε κάποια θετικά μηνύματα αναφερόμενος δημοσίως στην επιθυμία της αιγυπτιακής κυβέρνησης να αναπτύξει τις σχέσεις Αιγύπτου και Ελλάδας και στην προθυμία της να λάβει μέτρα για την περιουσιακή αποκατάσταση του Αιγυπτιώτη ελληνισμού. Ο τελευταίος είχε πληγεί ανεπανόρθωτα από τα μέτρα «αιγυπτιοποίησης» της οικονομίας που είχε λάβει κατά τη δεκαετία του 1960 ο προκάτοχος του Σαντάτ, ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Το γεγονός εκείνο είχε προκαλέσει αφενός τη φυγή της μεγάλης πλειονότητας του Αιγυπτιώτη ελληνισμού από την Αίγυπτο, αφετέρου μια ψυχρότητα στις πάλαι ποτέ εγκάρδιες σχέσεις Ελλάδας – Αιγύπτου.

Σύντομα ακολούθησαν επίσημες επαφές και συνομιλίες ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις. Στα τέλη Μαρτίου- αρχές Απριλίου 1975 επισκέφθηκε την Αίγυπτο ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Δημήτριος Μπίτσιος (ο οποίος μάλιστα είχε γεννηθεί στην Αλεξάνδρεια). Τότε συμφωνήθηκε η σύσταση μόνιμης μεικτής διυπουργικής επιτροπής, με σκοπό την προώθηση των διμερών σχέσεων σε τομείς όπως το εμπόριο, η ναυτιλία, η επιστημονική συνεργασία και οι μορφωτικές και πολιτιστικές σχέσεις. Επίσης, θα αναλάμβανε τις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του ζητήματος της αποζημίωσης των Αιγυπτιωτών Ελλήνων, που ήταν το μόνο αγκάθι στις διμερείς σχέσεις. Στις συναντήσεις του Μπίτσιου με τον Αιγύπτιο ομόλογό του και τον Αιγύπτιο πρόεδρο επιβεβαιώθηκε η συναντίληψη των δύο κυβερνήσεων στο Κυπριακό, την αραβοϊσραηλινή διένεξη και την κρίση που είχε ξεσπάσει στον Λίβανο.

Πάντως, πέρα από την επιθυμία αμφότερων των κρατών να συσφίξουν τις πολιτικοδιπλωματικές σχέσεις, βασικός τους στόχος ήταν να ενισχύσουν την εμποροοικονομική τους συνεργασία, ιδίως στον τομέα της ναυτιλίας. Άλλωστε, κατά την ίδια περίοδο είχε αποκατασταθεί η λειτουργία της Διώρυγας του Σουέζ για πρώτη φορά μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών του Ιουνίου 1967.

Ακολούθησε σύντομη επίσκεψη του Σαντάτ στην Αθήνα (συγκεκριμένα, στον αερολιμένα Αθηνών, κατά την επιστροφή του από επίσημη επίσκεψή του σε Γιουγκοσλαβία και Αυστρία). Εκεί ο Αιγύπτιος ηγέτης είχε συνάντηση με τους Καραμανλή και Μπίτσιο, ενώ παραβρέθηκαν και πρέσβεις πολλών αραβικών κρατών. Ο Σαντάτ προσφέρθηκε να μεσολαβήσει η χώρα του ώστε να βρεθεί μια λύση στο Κυπριακό, ενώ εξέφρασε τη συμπαράσταση της Αιγύπτου στην Κύπρο και στον πρόεδρο Μακάριο.

*Ο Έλληνας πρωθυπουργός με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ. Φωτ. ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

 

Ο πρωθυπουργός στo Kάιρο

 

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Αίγυπτο στις 21-24 Ιανουαρίου 1976, συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Δημήτριο Μπίτσιο και τον υφυπουργό Προεδρίας Τάκη Λαμπρία. Η επίσκεψη αποσκοπούσε να σηματοδοτήσει ένα νέο αποφασιστικό «άνοιγμα» της Ελλάδας προς τον αραβικό κόσμο. Η αρχή λογικό ήταν να γίνει από την Αίγυπτο, χώρα με την οποία γειτνίαζε η Ελλάδα δίχως να έχει διακρατικές διαφορές και η οποία αποτελούσε το ισχυρότερο αραβικό κράτος. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στην Αίγυπτο, ο Καραμανλής συναντήθηκε δύο φορές με τον πρόεδρο Σαντάτ. Επίσης, είχε συνομιλίες με τον Αιγύπτιο πρωθυπουργό Μαμντούχ Σαλέμ, ενώ ξεχωριστή συνάντηση είχαν και οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών. Κυρίως συζητήθηκαν το Κυπριακό, το Παλαιστινιακό και γενικότερα η αραβοϊσραηλινή διένεξη, καθώς και η κρίση στον Λίβανο.

Η αιγυπτιακή πλευρά τάχθηκε σαφώς υπέρ της ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας της Κύπρου και εξέφρασε την υποστήριξη της για την αδέσμευτη εξωτερική πολιτική που ακολουθούσε ο πρόεδρος Μακάριος (η Αίγυπτος αποτελούσε ακόμα ηγετική χώρα του Κινήματος των Αδεσμεύτων). Ο Σαντάτ θεωρούσε ιδίως ότι «η δεύτερη προώθηση των τουρκικών [στρατιωτικών] τμημάτων υπήρξε απόλυτα εσφαλμένη κίνηση. Τα τμήματα αυτά πρέπει να αποσυρθούν τουλάχιστον από τη δεύτερη γραμμή προωθήσεώς τους, για να καταστεί δυνατή η επίτευξη ειρηνικής λύσης». Συνεπώς, συνάγεται ότι η Αίγυπτος καταδίκαζε ευθέως τον Αττίλα ΙΙ που οδήγησε στην κατάληψη περί του 37% της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και τη συνεχιζόμενη κατοχή. Πάντως τασσόταν υπέρ της άμεσης επανάληψης των διακοινοτικών συνομιλιών για την εξεύρεση λύσης επί τη βάσει της ανεξαρτησίας, της εδαφικής ακεραιότητας και του αδέσμευτου διεθνούς προσανατολισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας, σύμφωνα και με τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ.

Η ελληνική πλευρά επανέλαβε τη θέση της Ελλάδας περί ανάγκης αποχώρησης των ισραηλινών δυνάμεων από τα αραβικά εδάφη που είχαν καταλάβει το 1967 και περί αναγνώρισης των νόμιμων δικαιωμάτων των Παλαιστινίων. Κατά τις συνομιλίες επιδίωξε να συνδέσει τα βάσανα και τη μοίρα των Παλαιστίνιων προσφύγων με εκείνη των Κυπρίων, που είχαν εκδιωχθεί από τα Κατεχόμενα το 1974. Ως προς την κρίση του Λιβάνου, τα δύο μέρη εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους και τόνισαν την ανάγκη να αποκατασταθούν η ηρεμία και η ειρήνη στη χώρα, καθώς και να διατηρηθούν η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα και ενότητα του Λιβάνου.

*Συνομιλίες του Κων. Καραμανλή στην Αίγυπτο. Φωτ. ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

 

Οι διμερείς σχέσεις

 

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης Καραμανλή στην Αίγυπτο, συζητήθηκαν και ζητήματα που άπτονταν αποκλειστικά των διμερών σχέσεων: κυρίως η εμβάθυνση των σχέσεων σε όλους τους τομείς, με έμφαση τη διεύρυνση των εμποροοικονομικών σχέσεων. Ήδη από την άνοιξη του 1975 είχε υπογραφεί σύμβαση προστασίας των επενδύσεων. Συζητήθηκε και συνομολογήθηκε και σχετική εμπορική συμφωνία (αυτή υπογράφηκε μετά τη λήξη της επίσκεψης, στις 11 Φεβρουαρίου 1976). Ουσιαστικά η συμφωνία προέβλεπε και αποσκοπούσε σε ισοσκελισμένες εμπορικές ανταλλαγές και ευρεία χρήση του συστήματος clearing (εμπορικού συμψηφισμού). Υπήρχε και πρόβλεψη ότι μέρος της αξίας των αιγυπτιακών εξαγωγών θα παρακρατείτο υπέρ της αποζημίωσης των Αιγυπτιωτών Ελλήνων, των οποίων οι περιουσίες είχαν εθνικοποιηθεί. Οι δύο πλευρές εκδήλωσαν την πρόθεσή τους να ενισχυθεί η συνεργασία τους στη ναυτιλία και στις κατασκευές – τομείς που παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ελληνικές ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Μετά το πέρας των συνομιλιών με την αιγυπτιακή ηγεσία, ο Καραμανλής είχε συναντήσεις με τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Νικόλαο Στ΄ και με τους επικεφαλής του παροικιακού ελληνισμού. 

*Με τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Νικόλαο ΣΤ΄. Φωτ. ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

 

Τα αποτελέσματα της επίσκεψης

 

Τα αποτελέσματα της επίσκεψης ήταν σε γενικές γραμμές ικανοποιητικά. Επιβεβαιώθηκαν οι φιλικές σχέσεις των δύο κρατών και οι κοινές θέσεις τους σε σειρά ζητημάτων που αφορούσαν την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, πρωτίστως το Κυπριακό και το Παλαιστινιακό. Επίσης, τέθηκαν οι βάσεις για στενότερη οικονομική συνεργασία με έμφαση στις εμπορικές ανταλλαγές, στη ναυτιλία και στις κατασκευές. Πράγματι, τα επόμενα έτη σημειώθηκε αρκετά σημαντική– όχι πάντως εντυπωσιακή– αύξηση στις διμερείς εμποροοικονομικές συναλλαγές, που άλλωστε ξεκινούσαν από χαμηλή βάση και λόγω μιας μεγάλης μείωσης που είχε προηγηθεί το 1974-75. Η επίσκεψη στην Αίγυπτο όμως αποτέλεσε περισσότερο εφαλτήριο για τη βελτίωση των ελληνοαιγυπτιακών σχέσεων παρά για την εμβάθυνση των σχέσεων (πολιτικοδιπλωματικών και οικονομικών) της Ελλάδας με τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο συνολικά. Μεσοπρόθεσμα άλλωστε, αν η Αθήνα έτρεφε (βάσιμες) ελπίδες ότι η βελτίωση των σχέσεων με την Αίγυπτο, το ισχυρότερο μέχρι τότε αραβικό κράτος, θα επηρέαζε θετικά και το σύνολο των ελληνοαραβικών σχέσεων, αυτές διαψεύστηκαν λόγω των ραγδαίων εξελίξεων του 1978-79: δηλαδή την ειρήνευση και εξομάλυνση των σχέσεων Ισραήλ – Αιγύπτου με τη μεσολάβηση των Αμερικανών (με την υπογραφή των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ και της συνθήκης της Ουάσιγκτον). Η επιλογή αυτή της Αιγύπτου θεωρήθηκε πράξη προδοτική από τους υπόλοιπους Άραβες και οδήγησε αφενός στη δεκαετή αποβολή της Αιγύπτου από τον Αραβικό Σύνδεσμο και στην απομόνωσή της, αφετέρου στην ουσιαστική εγκατάλειψη του αδέσμευτου διεθνούς προσανατολισμού της και στην πρόσδεσή της στις ΗΠΑ. Πέρα από αυτά, οι όποιες συμφωνίες έγιναν για την αποζημίωση των Αιγυπτιωτών Ελλήνων ήταν προφανώς δείγμα της διμερούς συνεργασίας και προσέφεραν την ελπίδα μερικής υλικής αποζημίωσης των πληγέντων από τα μέτρα της νασερικής περιόδου. Ωστόσο, δεν μπορούσαν να αντιστρέψουν την πραγματικότητα της δραματικής μείωσης του ελληνισμού της Αιγύπτου. 

*24.1.1976. Την κοινή πολιτική της Αθήνας και του Καΐρου στο Κυπριακό, στο παλαιστινιακό και στο λιβανικό ζήτημα προβάλλει η «Κ».

 

Το γεγονός

 

Η αποκατάσταση στενής συνεργασίας Ελλάδας-Αιγύπτου ήταν από τις προτεραιότητες της ελληνικής πολιτικής. Άλλωστε, υπό τον Καραμανλή είχαν γίνει, το 1956-60 επί Νάσερ, αντίστοιχα «ανοίγματα». Η επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Αίγυπτο και οι συναντήσεις του με τον πρόεδρο Σαντάτ, το 1976, εντάσσονταν στην προσπάθεια ανάπτυξης πολυεπίπεδης εξωτερικής πολιτικής.

 

* Ο δρ Διονύσης Χουρχούλης διδάσκει Ιστορία Διεθνών Σχέσεων στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.