Το 11ο Παγκόσμιο Συνέδριο Θρακών

*Η εισηγήσή μου

*Πολιτισμός και Παιδεία στη Θράκη

                Πραγματοποιήθηκε στη Φέρες Έβρου το 11^ο Παγκόσμιο Συνέδριο Θρακών, που αποτελεί πλέον πολυετή θεσμό. Το περιεχόμενο του φετινού συνεδρίου αφορούσε την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Θράκης.

                Το απόσταγμα όλων αυτών των συνεδρίων διαχρονικά, είναι ότι η κεντρική εξουσία προς την οποία υποβάλλονται τα ψηφίσματα, δεν κάνει σχεδόν τίποτα, όλα αυτά τα χρόνια, με αποτέλεσμα να υπάρχει πάντα ένα αναπάντητο «γιατί;» και ένα μόνιμο δικαιολογημένο παράπονο στην ψυχή των Θρακών.

                Είχα την τιμή να προσκληθώ και να αναπτύξω το θέμα «Πολιτισμός και Παιδεία στη Θράκη». Ακολουθεί η εισήγησή μου.

 *Από την έναρξη

Η εισήγηση για την Παιδεία και τον Πολιτισμό στη Θράκη

  

Συμπατριώτες και συμπατριώτισσες,

Φίλες και φίλοι της Θράκης

Καλησπέρα σας.

                Ευχαριστώ θερμά την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου για την τιμητική πρόσκλησή της, να μιλήσω σήμερα εδώ.

Πριν αρχίσω την εισήγησή μου, θέλω να δηλώσω ότι στηρίζω την πρόταση, να τελεσθεί στην Νέα Ορεστιάδα το 2023, που γιορτάζει τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της, το Παγκόσμιο Συνέδριο Θρακών. Και συνεχίζω.

Η Θράκη διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, που στο διάβα του χρόνου δεν αξιοποιήθηκαν συστηματικά από το κράτος και αφέθηκαν στα χέρια των Θρακιωτών μόνο. Συγκριτικά υλικά πλεονεκτήματα της Θράκης, είναι το παραγωγικό έδαφος και το πλούσιο υπέδαφος, αλλά και τα ενεργειακά δίκτυα και άυλα η Ιστορία της και ο Πολιτισμός με την Παιδεία. Η γεωστρατηγική θέση της, είναι μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή που ήδη έχει αναπτυχθεί εδώ, από τον αναλυτή Σάββα Καλεντερίδη.

Ο κόσμος μεταβάλλεται σταθερά, στο ανελέητο πλαίσιο του οδοστρωτήρα της παγκοσμιοποίησης. Εδώ, είναι το σημείο που πρέπει να προσέξουμε. Δηλαδή είναι ανάγκη, να ενισχύσουμε τομείς όπως είναι η Παιδεία και ο Πολιτισμός, μέσα από την αποφασιστική αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, για το οποίο σας μίλησε ήδη ο καθηγητής Αναστάσιος Λαυρέντζος, κάνοντας ανοίγματα και έχοντας σχέσεις διεθνώς, δεν πρέπει να αμελήσουμε και να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα.

Η Θράκη σχεδόν 600 χρόνια υπόδουλη, έχει να επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα στους τομείς της Παιδείας και του Πολιτισμού.

*Ο αγιασμός

Κατ’ αρχήν στην Παιδεία. Μετά τα μαύρα χρόνια που ακολούθησαν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, οι Θράκες άρχισαν σταδιακά να στρέφονται προς την Παιδεία, προσπαθώντας να βελτιώσουν την καθημερινότητά τους. Οι δυσκολίες ήταν τεράστιες. Έτσι αναπτύχθηκε το λεγόμενο «κρυφό σχολειό». Όσο και αν επιχειρήθηκε να αμφισβητηθεί αυτός ο θρύλος, η ύπαρξή του στη Θράκη είναι αδιαμφισβήτητη. Ακόμα και πολλά χρόνια μετά την επανάσταση του 1821. Μιλάμε π.χ. για το 1880. Υπάρχουν ιστορικά τεκμήρια. Θα αναφέρω μόνο ένα. Στα Αρχεία της Βιβλιοθήκης της Βουλής υπάρχει μια «Στατιστική έκθεση» για την εκπαίδευση στα χωριά της Θράκης περί το 1880. Περιέχει δραματικές διαπιστώσεις για την ελληνική εκπαίδευση, έξω από τα αστικά κέντρα, δεδομένου ότι στις πόλεις, υπήρχαν αξιόλογα εκπαιδευτήρια, χάρη στις προσπάθειες φιλογενών Ελλήνων. Ειδικότερα, η έκθεση γράφει:

*Από το 11ο Παγκόσμιο Συνέδριο Θρακών

«Η δημοτική εκπαίδευσις εν τη Θράκη είναι τοσούτον οικτρά, ώστε δύναται να θεωρηθεί ως μη υπάρχουσα. Εις πολλά μεν των χωρίων, ουδέν υπάρχει περί την των γραμμάτων διδασκαλίαν. Εις πλείστα η δημοτική εκπαίδευσις συνίσταται εις την υπό αγραμμάτων ιερέων ή ψαλτών ή κανδηλαναπτών διδασκαλίαν της Οκτωήχου και του Ψαλτηρίου».

*Από την εισήγησή μου

Βέβαια, αυτό αφορούσε τα μικρά χωριά. Στα μεγάλα αστικά κέντρα έχουμε το εκ διαμέτρου αντίθετο φαινόμενο. Ονομαστά σχολεία ήταν: Το «Ζάππειο» στην Αδριανούπολη. Τα «Ζαρίφεια Εκπαιδευτήρια» και η «Μαράσλειος Σχολή στη Φιλιππούπολη. Τα «Θεοδωρίδεια» και το «Γεωργιάδειον» στη Ραιδεστό. Τα «Αρχιγένεια Εκπαιδευτήρια» στους Επιβάτες. Η «Φωτάκειος Σχολή στις Μέτρες (Τσατάλτζα). Η «Τσανάκλειος Σχολή» στην Κομοτηνή. Η «Λεονταρίδειος Αστική Σχολή Αρρένων» στην Αλεξανδρούπολη και πολλά άλλα σχολεία σε διάφορες πόλεις της Θράκης. Η ανάπτυξη σημαντικών σχολείων, εν μέρει ήταν και αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων, που επέβαλαν οι Ευρωπαίοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές είναι γνωστές με τη  λέξη Τανζιμάτ και συνδέθηκαν στενά με την Οθωμανική Αυτοκρατορία του 19ου αιώνα. Αναφέρονται σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονιστικές απόπειρες, με στόχο την αναδιοργάνωση σε επίπεδο διοίκησης, οικονομίας και σχέσεών της με τους υπηκόους της. Τα Τανζιμάτ εξελίχθηκαν χρονικά στο διάστημα 1839-1876. Η λέξη Τανζιμάτ, στην τουρκική γλώσσα σημαίνει αναδιοργάνωση, ενώ για τους δυτικούς, ερμηνεύτηκε ως εκσυγχρονισμός. Τα Τανζιμάτ στο διάστημα αυτό, υπήρξαν η ελπίδα των υπόδουλων λαών, αν και δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα.

*Το προεδρείο κατά την εισήγησή μου, οι κ. Πετρίδης δήμαρχος Κομοτηνή και Χατζόπουλος πρόεδρος της ΠΟΘΣ

Είναι γνωστό, ότι στο εσωτερικό της αχανούς Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν από τους Ευρωπαίους, δεν ήταν εύκολα αποδεκτές, από όσους εκπροσωπούσαν τις τοπικές εξουσίες και ως ομάδες, συναπαρτίζονταν από τα φανατικότερα, οπισθοδρομικότερα και ιδιοτελέστατα στοιχεία των τοπικών κοινωνιών. Πασάδες, μπέηδες, αγάδες, ουλεμάδες κλπ. Συνεχώς αγνοούσαν τις μεταρρυθμίσεις, επειδή αυτές κυρίως επαγγέλονταν την ισοπολιτεία και την ισονομία των εθνοτήτων, που ζούσαν στην αυτοκρατορία. Έτσι οι μεταρρυθμίσεις αυτές, αποδεικνύονταν στην καθημερινότητα της ζωής των Θρακών και των άλλων λαών κενές περιεχομένου, αφού μπορούσε να τις περιφρονεί επιδεικτικά κάθε Οθωμανός που αισθάνονταν  ισχυρός, σε πόλεις και χωριά, μακριά από την Κωνσταντινούπολη. Είναι ιστορικά και νομικά τεκμηριωμένο, ότι η Τουρκία δεν υπήρξε ποτέ κράτος Δικαίου, ούτε όταν ήταν Οθωμανική αυτοκρατορία, ούτε όταν μεταλλάχθηκε σε κεμαλικό κοσμικό κράτος. Μέσα σ’ αυτό περιβάλλον οι Έλληνες μπόρεσαν να ενισχύσουν την Παιδεία και τον Πολιτισμό τους με κάθε μέσον. Εδώ φτάνουμε σε ένα άλλο καίριο σημείο. Την δράση των ελληνικών συλλόγων, κυρίως της Κωνσταντινούπολης, που κράτησαν ζωντανή την Παιδεία, γιατί το κυρίαρχο Οθωμανικό κράτος, δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για την παιδεία όλων των υπόδουλων εθνοτήτων. Η εθνικά επωφελής δράση των ελληνικών συλλόγων στη Θράκη, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, είναι μια πτυχή της εποποιίας του Ελληνισμού κατά τα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας.

*Και Θρακικοί χοροί στο συνέδριο

                Αυτή η πτυχή αξίζει να προβληθεί, γιατί οι άνθρωποι που συγκροτούσαν εκείνα τα χρόνια τους συλλόγους και έδιναν τα χρήματά τους, έδειξαν αληθινή και ανιδιοτελή φιλοπατρία. Στήριξαν τον υπόδουλο Ελληνισμό, οργάνωσαν την Παιδεία των Ελλήνων, διέσωσαν αρχαιολογικούς θησαυρούς, υποστήριξαν την ορθόδοξη πίστη των συμπατριωτών τους, συνετέλεσαν να γίνουν γνωστά τα νέα ρεύματα σκέψης και φιλοσοφίας της Ευρώπης. Έχει λεχθεί και είναι σωστό, ότι σε εποχές που το ελληνικό κράτος ήταν αδύναμο, φτωχό και ανοργάνωτο, το ρόλο του υπουργείου Παιδείας για την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων, είχαν αναλάβει άτυπα, αλλά με γενναιοδωρία, οι διάφοροι σύλλογοι που ξεκίνησαν τη δράση τους στην  Κωνσταντινούπολη και απλώθηκαν στις αλύτρωτες περιοχές. Γραμμή έδινε βέβαια και το κράτος της Αθήνας. Χαρακτηριστική είναι η εγκύκλιος του υπουργού Εξωτερικών Αλέξανδρου Κουμουνδούρου σε διπλωμάτες ο  οποίος έγραφε: «Επειδή ουδέν δύναται να στηρίξει τον Ελληνισμόν και το εθνικόν αίσθημα, όσον η ελληνική παίδευσις και γλώσσα, όπου η κοινότης είναι πολυμελής, θέλετε καταβάλη κάθε προσπάθειαν όπως συνιστάται σχολήν αρρένων και κορασίων». Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε τόσο το Οικουμενικό Πατριαρχείο όσον και οι σύλλογοι της Κωνσταντινούπολης.  Ειδικά στη Θράκη, η φιλογενής δράση των συλλόγων υπήρξε ανεκτίμητη από κάθε πλευρά.

*Και βιβλία θρακικού ενδιαφέροντος...

Μεγάλος σταθμός υπήρξε κατά το 1861, η ίδρυση από επιφανείς Έλληνες της Κωνσταντινούπολης του «Εκπαιδευτικού Φροντιστηρίου» και του «Ιατρικού Συλλόγου». Το «Εκπαιδευτικόν Φροντιστήριον» δεν μακροημέρευσε, αλλά άνοιξε το δρόμο στον «Ελληνικόν Φιλολογικόν Σύλλογον Κωνσταντινουπόλεως» που άρχισε τη λειτουργία του τον ίδιο χρόνο (1861) σαν εταιρία φιλολογικών συζητήσεων και από το 1871 πραγματοποίησε  την ευρύτερη φάση της δράσεώς του. Στην ίδρυσή του πρωτοστάτησαν μαζί με τους μεγαλεμπόρους, τραπεζίτες και αξιωματούχους της Πύλης, οι γιατροί Ηροκλής Βασιάδης, Ξενοφών Ζωγράφος, Ζωηρός Πασάς, Στέφανος Καραθεοδωρής, Σπυρ. Μαυρογένης κ.ά. Η δράση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως συνοψίζεται στην διάδοση, ενίσχυση και συστηματοποίηση της ελληνικής παιδείας, καθώς και στην περισυλλογή αρχαιολογικών θησαυρών και ζωντανών γλωσσικών μνημείων του λαού. Φημισμένοι Ευρωπαίοι επιστήμονες, έγιναν εταίροι και συνεργάτες στο σπουδαιότατο ομώνυμο περιοδικό του Συλλόγου, που άρχισε την έκδοσή του το 1863. Οι Τούρκοι έκλεισαν το σύλλογο αυτόν το Μάιο του 1923! Λειτούργησε 62 χρόνια.

*Και έκθεση ζωγραφικής...

Παράλληλα πολυάριθμοι άλλοι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι μετείχαν κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα στη διάδοση και υποστήριξη της Παιδείας. Ιδρύθηκαν αρχικά  στην Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της. Αναφέρω ονόματα. Η «Λέσχη Μνημοσύνης», ο «Μουσικός Σύλλογος», ο «Σύλλογος Μικρά Ασία», η «Κεντρική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης» η «Αδελφότης Εννέα Μούσαι», η «Αδελφότης Ξηροκρήνη», η «Μακεδονική Αδελφότης», ο «Θρακικός Σύλλογος», ο «Ηπειρωτικός», ο «Θεσσαλικός», ο «Κοραής», η «Ελληνική Φιλόμουσος Εταιρεία», ο "Σύλλογος υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως" ο «Ερμής», η «Εταιρεία των Μεσαιωνικών Ερευνών» και άλλοι.

*Από τις εργασίες του συνεδρίου

Αξιόλογη πολιτιστική δράση ανέπτυξαν και άλλοι σύλλογοι εκτός Κωνσταντινούπολης, όπως ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως». Το καμάρι του συλλόγου αυτού, η περίφημη βιβλιοθήκη του, κοσμεί σήμερα την Νέα Ορεστιάδα. Ο  «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ραιδεστού». Ο «Ελληνικός Σύλλογος Φιλομούσων» Φιλιππουπόλεως, που επέκτεινε τη μορφωτική του δραστηριότητα στη Στενήμαχο και σε άλλα ελληνικά χωριά της βόρειας Ροδόπης. Ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Σαράντα Εκκλησιών». Το «Αναγνωστήριον Αίνου, ο Ευαγγελισμός». Ο «Μουσοφιλής Σύλλογος Αρκαδιουπόλεως». Ο σύλλογος «Ορφεύς» Σκοπού. Η Αδελφότης «Πρόοδος» Αβδημίου, ο σύλλογος «Πέρινθος» Ηρακλείας. Ο «Εύμολπος» Διδυμοτείχου. Η "Ομόνοια" της Κομοτηνής. Η «Πρόοδος» Βασιλικού Σωζοπόλεως και τόσοι άλλοι επαρχιακοί σύλλογοι. Με τον αγώνα τους στήριξαν την ελληνική παιδεία και γλώσσα. Επιτέλεσαν σημαντικό εθνικό έργο.

*Στιγμιότυπο από το Συνέδριο

Σήμερα όμως όλα έχουν αλλάξει. Η Παιδεία καλύπτει ευρύτερους τομείς της γνώσης, αλλά υποχώρησε σ’ αυτήν το ανθρωπιστικό περιεχόμενό της, χάριν της τεχνολογίας. Αυτή ήταν η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Το χειρότερο στην εκπαίδευση είναι ότι χρόνο με το χρόνο, μειώνονται οι μαθητές, που μετέχουν στην Ελληνική Παιδεία. Οι λόγοι είναι, τα προβλήματα της δημογραφικής πολιτικής, ενός άλλου δηλαδή μεγάλου κεφαλαίου της ελληνικής παθογένειας.

*Από την εισήγησή μου

Εδώ έρχεται ο μεγάλος ρόλος των συλλόγων. Οι σύλλογοι, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τους εκπαιδευτικούς θεσμούς της χώρας. Μπορούν όμως να συμπληρώσουν ορισμένα κενά. Ποια κενά; Για παράδειγμα το κενό που δημιουργεί η ανυπαρξία της διδασκαλίας της τοπικής ιστορίας, σε συνδυασμό με την καλλιέργεια του τοπικού πολιτισμού, που θα υπερβαίνει το γνωστό μας φολκλόρ. Είναι καλό το φολκλόρ και απαραίτητο. Δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ τους παραδοσιακούς χορούς, τα έθιμά μας και το δημοτικό θρακικό τραγούδι με τις βαθιές ρίζες του στη βυζαντινή μουσική. Όμως πρέπει να αναζητήσουμε τρόπους προσέλκυσης όλο και περισσοτέρων νέων στους συλλόγους, να τους προσφέρουμε γνώση και να μην αποπειραθούμε να τους χρησιμοποιήσουμε για αλλότριους σκοπούς. Παράδειγμα: Να μην γίνονται φορείς μεταφοράς ετεροδημοτών στις εκλογές, όπως συνέβη στο μακρινότερο παρελθόν.

*Υπό την σκέπη της Κοσμοσώτειρας

Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να μας προβληματίσει βαθύτατα ο τρόπος λειτουργίας των συλλόγων, που έχουν ύψιστο καθήκον στην καλλιέργεια πολυεπίπεδου πολιτισμού στον τοπικό μικρόκοσμο κάθε περιοχής. Οι αλλαγές δηλαδή που θα πρέπει να γίνουν στη λειτουργία των συλλόγων, ώστε αυτοί να καταστούν ενεργές πνευματικές και πολιτιστικές κυψέλες. Αυτό πρέπει να συνδυαστεί και με την εξεύρεση τρόπων συμμετοχής μεγαλύτερου αριθμού συμπολιτών μας, οι οποίοι με τις συνδρομές τους, την εθελοντική προσφορά υπηρεσιών αλλά και με την παρουσία τους στις διάφορες εκδηλώσεις, να αναβαθμίσουν τη λειτουργία των συλλογικών εκπροσωπήσεων των Θρακών. Δεν είναι κατάλληλη η στιγμή να απαριθμήσουμε δράσεις, στις οποίες οι σύλλογοι θα μπορούν να συνδράμουν στην συνεχή άνοδο του Πολιτισμού της περιοχής μας. Μία δράση θέλω μόνο να αναφέρω. Την αναγκαία σύνδεση συλλόγων και ομοσπονδιών με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο. Και εννοώ συνεχή σύνδεση, αμφίδρομη και διαδραστική. Το Πανεπιστήμιο είναι μεγάλο προνόμιο για τη Θράκη. Οι άλλες δράσεις μπορούν να βρεθούν, αρκεί να βάλουμε σε κίνηση τους μηχανισμούς που υπάρχουν, για να αρχίσουμε να αναζητούμε καινούργιους δρόμους, χωρίς να χάσουμε τους παλιούς.

Με την ευκαιρία αυτού του συνεδρίου, θα θυμίσω με λίγα λόγια, αυτά που έγραψα από τις 17 Μαΐου πέρυσι. Το 2020, το 2021 και το 2022 είναι κοντά μας. Είναι άκρως σημαδιακές χρονιές, που πρέπει από τώρα να κινητοποιήσουν όλους τους συμπατριώτες μου τους Θράκες, άτομα, φορείς και θεσμούς, για να κάνουν αυτές τις χρονιές ξεχωριστές, μεγαλειώδεις και αλησμόνητες. Χρονιές, που να αναδεικνύουν το παρελθόν της Θράκης με την ένδοξη ιστορία του, να τιμούν τη μνήμη των πεσόντων Θρακών και να αφήνουν υποθήκες στις νέες γενιές, για το μέλλον με ανάπτυξη και Πολιτισμό.

*Από το κλείσιμο του συνεδρίου

Γιατί μιλάω για τις χρονιές αυτές;

Το 2020 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θράκης μετά από υποδούλωση σχεδόν 600 ετών. Απελευθέρωση, που πρέπει να πανηγυρίζεται, αλλά και να προβληματίζει, τόσο γιατί χάθηκαν η Βόρεια Θράκη, που παρέμεινε αδίκως στη Βουλγαρία όσο και η Ανατολική Θράκη, που μερίμνη των συμμάχων, παραχωρήθηκε στον Κεμάλ Ατατούρκ, χωρίς η Τουρκία να πολεμήσει στο έδαφός της.

Το 2021 συμπληρώνονται 200 χρόνια από την απελευθέρωση της Ελλάδας, με την μνημειώδη Επανάσταση του 1821, στην οποία έδωσαν σημαντικό, αλλά αγνοημένο από την εθνική ιστοριογραφία «παρόν» οι Θράκες.

Το 2022 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, στην οποία έχασαν τη ζωή τους πολλοί Θράκες στρατευμένοι στον ελληνικό στρατό, ως απελευθερωθέντες πολίτες από το 1920. Εκατό χρόνια βέβαια, και από την εκδίωξη του ελληνικού στοιχείου από την Ανατολική Θράκη.

Οι καιροί ου μενετοί! Οι σύλλογοι, είναι το συμπλήρωμα της Παιδείας για την καλλιέργεια του Θρακικού Πολιτισμού. Είναι ένα μεγάλο στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί.

Ευχαριστώ, που με ακούσατε.

Άλλοι ομιλητές

*Καθηγητής Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος

*Καθηγήτρια Πηνελόπη Καμπάκη- Βουγιουκλή

*Καθηγητής Αναστάσιος Λαυρέντζος

*Ο πανεπιστημιακός Θεοφάνης Μαλκίδης

*Δημήτριος Κιηγμάς (Ορεστιάδα)

*Σάββας Καλεντερίδης γεωστρατηγικός αναλυτής

*Καθηγητής Αρ. Νανιόπουλος

*Ιλχάν Αχμέτ, Πομάκος δημοσιογράφος

*Ελ. Χατζόπουλος, πρόεδρος ΠΟΘΣ

*Η Κάκια Λουλούδη

Άλλα στιγμιότυπα του 11ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Θρακών

Η ομιλία μου δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Νέα Αγχίαλος" φύλλο Ιανουαρίου- Μαρτίου 2019