Ένας Θραξ γράφει το 1912, για τη Μοσχόπολη της Βορ. Ηπείρου

*Ο Δημήτριος Καλλίμαχος στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η Μοσχόπολη,  υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα, πνευματικά, πολιτιστικά και  εμπορικά κέντρα του Ελληνισμού κατά το 18ο αιώνα. Σήμερα ανήκει στην Αλβανία. Βρίσκεται στα δυτικά της Κορυτσάς. Κατά τον 18ο αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε σε ένα από τα κύρια αστικά κέντρα των Βαλκανίων.

                Μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση αυτής της περίφημης κυψέλης του Ελληνισμού έκανε κυριολεκτικά μέσα από τους καπνούς των μαχών του πρώτου Βαλκανικού Πολέμου ο φλογερός ιερωμένος και δημοσιογράφος Δημήτριος Καλλίμαχος, ο ποίος γεννήθηκε το τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα στη Μάδυτο της Ανατολικής Θράκης. Σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και την Αθήνα. Ήταν ιερωμένος και ανήκε στην Εκκλησία της Αλεξάνδρειας.

                ‘Όταν ξεκίνησαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι κατατάχθηκε αμέσως και υπηρέτησε σαν στρατιωτικός ιεροκήρυκας της V Μεραρχίας, σε όλες τις φάσεις του πολέμου, στην πρώτη γραμμή του μετώπου, κάτω από βροχές, χιόνι και παγωνιά. Αντιμετώπισε πολλές κακοτοπιές και αιφνιδιασμούς, καθώς και πολλές επελάσεις Τουρκαλβανών, σφαγές και ωμότητες.

                Ο Καλλίμαχος εύρισκε πάντα χρόνο να μελετά την ιστορία των πόλεων, που απελευθέρωνε ο ελληνικός στρατός.

*Το βιβλίο του Καλλίμαχου, σε σύγχρονη επανέκδοση

                Το 1914 πήγε στις ΗΠΑ. Εργάσθηκε πολλά χρόνια στον «Εθνικό Κήρυκα» της Νέας Υόρκης ως αρχισυντάκτης, σχεδόν από την αρχή της έκδοσής του. Υπήρξε συγγραφέας πολλών έργων θρησκευτικού, διδακτικού και εθνικού περιεχομένου .Από τη συμμετοχή του στους Βαλκανικούς Πολέμους, εξέδωσε το 1914, το βιβλίο με τίτλο «Η Εποποιία του Ελληνοβουλγαρικού Πολέμου (από το Στρατόπεδο)». Κλασσικό θεωρήθηκε το βιβλίο του «Πώς προοδεύουν οι Αμερικανοί». Το έργο αυτό επηρέασε πολλές γενεές μεταναστών και κατέστη πανελληνίως γνωστό.

                Πέθανε στη Νέα Υόρκη σε ηλικία 84 ετών, το 1963.

   *Γκραβούρα με τη Μοσχόπολη

Για την Μοσχόπολη

                Παρατηρητικός, μελετηρός, με διεισδυτικό βλέμμα, παράλληλα με τα ιερατικά του καθήκοντα, μελετούσε πάντα ότι αρχεία εντόπιζε όταν έμπαινε ως ελευθερωτής σε ελληνικές πόλεις και χριστιανικά μοναστήρια. Τις παρατηρήσεις τους δημοσιοποίησε με ανταποκρίσεις του στην «Ακρόπολι» του Βλάσση Γαβριηλίδη.

                Σε ανταπόκρισή στην «Ακρόπολι» που δημοσιεύθηκε την 1^η Φεβρουαρίου 1913, τόνιζε: «Τα αρχεία της Κοζάνης, της Σιατίστης, της Καστορίας, της Κορυτσάς και των υπ’ αυτών Μονών, τα οποία εμελέτησα εφ’ όσον μοι παρείχον την ευκαιρίαν αι συνθήκαι των πολεμικών επιχειρήσεων της Μεραρχίας μου, μοι παρέσχον άφθονον πλούσιον υλικόν προς γνώσιν του παρελθόντος των κατακτηθεισών αλυτρώτων ελληνικών χωρών».

                Στην ίδια επιστολή ο Καλλίμαχος εξέφραζε την πεποίθηση ότι η Μακεδονία με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της θα ενίσχυε την ανάπτυξη της Ελλάδας και επεσήμαινε (κάτι που ισχύει δυστυχώς και σήμερα) πόσο δραματική ήταν η μετανάστευση, που ως αιμορραγία κατέστησε την χώρα μας «ταφείσαν Ελλάδα της φαυλοκρατίας, αναιμικήν, σκελετώδη, ρικνήν γραίαν, ερημώσασαν ολοκλήρους επαρχίας και ρίψασα εις τας αγκάλας του Αμερικανικού κοσμοπολιτισμού μυριάδας ισχυρών βραχιόνων, η αιμορραγία αυτή δεν έχει πλέον λόγον υπάρξεως». Πώς μπορούσε να προβλέψει ότι 100 χρόνια αργότερα η χώρας μας θα αντιμετώπιζε και πάλι τον εφιάλτη της μετανάστευσης;

*Μία από τις ανταποκρίσεις του Δ. Καλλίμαχου για την Μοσχόπολη

                Σε άλλη επιστολή του προς την ίδια εφημερίδα (2 Φεβρουαρίου 1913) ο Καλλίμαχος αναφέρεται στο ιστορικό παρελθόν της απελευθερωθείσης Μοσχοπόλεως, υπενθυμίζοντας ότι έως το 1769 υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα του υπόδουλου Ελληνισμού. Υπήρξε κέντρο εκπαιδευτικής, φιλολογικής, τυπογραφικής, πνευματικής, εμπορικής και βιομηχανικής κίνησης. Ο Καλλίμαχος απορούσε, πώς στο μεταίχμιο Μακεδονίας και Αλβανίας αναπτύχθηκε τέτοια πόλη, σε χρόνους δουλείας, με 12.000 σπίτια και περί τους 60.000 κατοίκους. Όταν όμως το 1912 μπήκε ο ελληνικός στρατός, αριθμούσε 240 κατοικίες!

                Η Μοσχόπολη στη φάση της ανάπτυξής της είχε εύρωστες συντεχνίες Καλαϊτζήδων (κασιτερωτές), Χρυσικών, Χασάπηδων, Παπουτσήδων, Μπακάληδων, Ραπτάδων κ.λπ. που αναλάμβαναν κάθε μία, κάθε χρόνο, να σπουδάσει από ένα παιδί , στα Ελληνικά, τη Φιλοσοφία και τα Θεολογικά μαθήματα. Θαυμάζοντας όλα αυτά ο Καλλίμαχος προκαλούσε το κατεστημένο της εποχής του: «Διδαχθήτε κύριοι πρόεδροι του θορύβου, εμπνευσθήτε κυρίαι συνεχνίαι των αγόνων κομματικών συζητήσεων, των αποφάσεων των προ 200 ετών συναδέλφων σας της Μοσχοπόλεως, οι οποίοι αφελείς, απλοϊκοί, ερωτευμένοι όμως από τα ύψιστα εθνικά ιδεώδη τα οποία εξέσπασαν εις την εκ του τάφου ανάστασιν της Ελλάδος, οιστρηλατούμενοι όμως από την ευγενεστέραν των φιλοδοξιών με όλην την διαύγειαν του εγκεφάλου των, διέβλεπον ευκρινώς την αδαμαντίνην βάσιν επί της οποίας οικοδομούνται τα έθνη τα μεγάλα…». 

*Ο Δημήτριος Καλλίμαχος, σε φωτογραφία του 1963

  

                Την επόμενη μέρα (3 Φεβρουαρίου 1913) ο Καλλίμαχος έκανε ειδική αναφορά στη φημισμένη σχολή της Μοσχόπολης με το υψηλότατο επίπεδο σπουδών, υπογραμμίζοντας ότι υπήρξε έργο των κατοίκων το 1750 με πρωτεργάτη το Μητροπολίτη Ιωάσαφ, αφού οι κάτοικοι μέσω των συντεχνιών πρόσφεραν τον οβολό τους για την ανέγερση μεγαλοπρεπούς οικοδομήματος. «Εις την συνείδησιν των Μοσχοπολιτών- έγραφε ο Καλλίμαχος- το τιμαλφέστερόν των δια το οποίον ησθάνοντο εύλογον υπερηφάνειαν ήτο το ελληνικόν σχολείον των, το οποίον ήτο «ο άκρος στολισμός της πολιτείας, η ευκοσμία των ηθών, το φως της Εκκλησίας». 

                Στη Μοσχόπολη, που ήταν η πατρίδα των εθνικών ευεργετών Σίνα, λειτουργούσε τυπογραφείο ίσως και προ του έτους 1720 με διευθυντή τον ιερομόναχο Γρηγόριο Κωνσταντινίδη «εις χρόνους καθ’ ούς αι Αθήναι, άσημον και ταπεινόν και ρυπαρόν χωρίον είχαν γυφτόσπιτα σκαρφαλωμένα εις στενωπούς, εις τους παρά την Ακρόπολιν βράχους». Σύμφωνα με άλλες πηγές, το τυπογραφείο αυτό ήταν το δεύτερο ελληνικό τυπογραφείο, μετά από αυτό της Κωνσταντινούπολης.

*Ο Δημήτριος Καλλίμαχος ζωγραφισμένος από τη Θάλεια Φλωρά- Καραβία 

                Συνεχίζοντας τις επιστολές του προς την «Ακρόπολι» ο Δημήτριος Καλλίμαχος, στις 4 Φεβρουαρίου, αναφέρθηκε και στο ορφανοτροφείο της Μοσχόπολης, για το οποίο οι Μοσχοπολίτες έπλασαν ευγενέστερη λέξη, που δεν θύμιζε την υλική τροφή, γιατί το ονόμασαν «ορφανοδιοικητήριο». Λειτουργούσε μάλιστα, προ του 1750. Το ίδρυμα αυτό είχε δικό του ταμείο, που οι Μοσχοπολίτες ονόμαζαν «κάσα των φτωχών».

                Στην πόλη αυτή, που κατέστρεψαν οι Τουρκαλβανοί το 1769 λειτουργούσε και πλούσια βιβλιοθήκη. Περιείχε σπάνια χειρόγραφα εκκλησιαστικών κειμένων, εκδόσεις ελλήνων συγγραφέων, πολύτιμους κώδικες και σημαντικά έγγραφα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σημαντικές καταστροφές υπέστη η Μοσχόπολη και από τα στρατεύματα του Αλή Πασά το 1788, που κατόπιν διαταγής του, καταστράφηκαν πολύτιμοι πολιτιστικοί θησαυροί της πόλης και σπάνια κειμήλια.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης