ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΘΙΕΡΩΘΗΚΕ ΤΟ ΧΑΡΤΙΝΟ ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΟ ΣΤΙΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

*Δημοσίευμα εποχής

1. *Ο εκλογικός εκσυγχρονισμός της χώρας
2. 
   
3. *Το σύστημα της εκλογής με σφαιρίδια

*Η παρέμβαση του Βενιζέλου στη Βουλή

Γράφει o Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Η Θράκη πρωτοπόρησε ανέλπιστα, στον εκλογικό εκσυγχρονισμό της χώρας, με την απελευθέρωση και ενσωμάτωσή της στον ελληνικό κορμό το καλοκαίρι του 1920.

          Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:

          Πριν λίγα χρόνια, μια κάλπη, στην οποία έριχναν μέσα αντί για ψηφοδέλτια, μεταλλικά σφαιρίδια, κατά τη διάρκεια των εκλογών, συγκέντρωνε την προσοχή των επισκεπτών της Έκθεσης της Βουλής, στην αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου, για τα 30 χρόνια από το Σύνταγμα του 1975.

*Η κάλπη των σφαιριδίων

          Επρόκειτο για έκθεμα- μουσειακό κατάλοιπο της εποχής, που το σύστημα εκλογής βουλευτών, απαιτούσε να υπάρχουν σε κάθε εκλογικό τμήμα τόσες τέτοιες κάλπες, όσοι και οι υποψήφιοι της περιοχής. Κάθε κάλπη ήταν χωρισμένη στα δύο και εξωτερικά ήταν βαμμένη άσπρη και μαύρη. Στο επάνω μέρος υπήρχε ένα άνοιγμα σαν σωλήνας και ο ψηφοφόρος έβαζε μέσα το χέρι του και έριχνε ένα μεταλλικό σφαιρίδιο σαν χονδρό σκάγι κυνηγίου στο μέρος της κάλπης που ήθελε, ψηφίζοντας έτσι το «ναι» ή το «όχι» για τον συγκεκριμένο υποψήφιο. 

          Η ψηφοφορία με σφαιρίδια είχε καθορισθεί από το Σύνταγμα του 1864, ύστερα και από προτάσεις των Επτανήσιων βουλευτών, που πριν από την ενσωμάτωση των Επτανήσων στην Ελλάδα, το 1863, χρησιμοποιούσαν για τις εκλογές στα νησιά, το σύστημα των σφαιριδίων.  

          Ο Γ. Σουρής έχει γράψει στο «Ρωμηό» τους ακόλουθους χαρακτηριστικούς στίχους, για κάποια διάλυση Βουλής, που την ακολουθούσαν εκλογές:

Νέα διάλυσις Βουλής

Αγγέλματα χαράς τρελής,

ανέλπιστα και αιφνίδια.

Διάλυσιν κηρύξετε

Και τα τουφέκια ρίξετε

Και πάρτε τα σφαιρίδια.

          Ήταν τέτοιος ο φανατισμός της εποχής εκείνης, που πολλοί ψηφοφόροι έλεγαν, πως… θα το ρίξουν  δαγκωτό! Εννοώντας, ότι θα ψηφίσουν με πάθος και ένταση. Μάλιστα δάγκωναν το σφαιρίδιο δυνατά, πριν το ρίξουν μέσα. Άλλοι πάλι, επιχρύσωναν το σφαιρίδιό τους εκφράζοντας τη λατρεία τους στον συγκεκριμένο υποψήφιο. Κατάλοιπο του τρόπου της ψηφοφορίας, που γίνονταν με τα σφαιρίδια, είναι και η φράση των ψηφοφόρων: «Τον μαύρισα!!!». Εννοώντας, ότι έριξαν το σφαιρίδιο στο μαύρο μέρος της κάλπης. Ή αντίστροφα, «τον έβγαλα ασπροπρόσωπο»!

          Ένας άλλος ποιητής ο Αχιλλέας Παράσχος, βλέποντας κάποτε τα φαινόμενα νοθείας με τα σφαιρίδια, της εκμετάλλευσης, των πελατειακών σχέσεων και της καπηλείας από την πλευρά των πολιτικών, απευθύνθηκε προς τον ελληνικό λαό με τους ακόλουθους στίχους του:

«Άλλος θα ήσουν δύστηνε, αν ήξευρες οποίαν

Έχει αυτό το ελαφρόν σφαιρίδιον, αξίαν».

          Όταν το 1911 αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα, από το σχετικό άρθρο αφαιρέθηκε η λέξη «σφαιρίδιον» και έτσι λύθηκαν τα χέρια του νομοθέτη, ώστε να μπορεί αυτός να καθορίζει τον τρόπο ψηφοφορίας. Και όμως τα σφαιρίδια χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και στις εκλογές του 1920. Πάντως τα χάρτινα ψηφοδέλτια εισήχθησαν για πρώτη φορά το 1912 στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές.

Η συζήτηση στη Βουλή, το 1920

          Τον Αύγουστο του 1920, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, κατέθεσε στο Βουλή τρία νομοσχέδια. Το ένα «περί προσαρτήσεως της Θράκης» το δεύτερο «περί βουλευτικών εκλογών εν Θράκη» και το τρίτο για την συμμετοχή των στρατιωτών του Μικρασιατικού Μετώπου στις γενικές βουλευτικές εκλογές. Με το πρώτο νομοσχέδιο, η Ελλάδα προσαρτούσε στην Επικράτειά της, τόσο τη σημερινή Δυτική Θράκη, που παρέλαβε από τους συμμάχους της Αντάντ, όσο και την πρόσφατα απελευθερωθείσα τότε από τους Τούρκους, Ανατολική Θράκη.

          Η συζήτηση που διεξήχθη στις 2 Σεπτεμβρίου 1920 στη Βουλή, έχει ενδιαφέρον, γιατί δείχνει την άρνηση ορισμένων παλαιοκομματικών να εισαχθούν στη χώρα σύγχρονες εκλογικές διαδικασίες.

*Ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν σε σκίτσο

          Ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ρακτιβάν εξήγησε στη Βουλή, ότι η εκλογή στη Θράκη θα γίνει με χάρτινα ψηφοδέλτια διότι «υπάρχει δυσχέρεια δια την προπαρασκευήν και αποστολήν εκλογικών ειδών κατά το κρατούν εν Παλαιά Ελλάδι». Υπογράμμισε, ότι η χρήση του ψηφοδελτίου δεν επιτρέπει νοθεύσεις και ότι «εις το ψηφοδέλτιον θα λείψωσιν αι αμαρτίαι μιας παρελθούσης εποχής. Το σφαιρίδιον έχει πολλά μειονεκτήματα». Και συνέχισε:

          Κ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ: Ενώ λοιπόν κύριοι, ούτως έχει το ζήτημα όσον αφορά το ψηφοδέλτιον, επί του προκειμένου εις την Θράκην συνηγορεί και έτερος λόγος δια την εισαγωγήν του ψηφοδελτίου. Εν πρώτοις οι ομογενείς ημών εις τας κοινοτικάς εκλογάς το ψηφοδέλτιον εχρησιμοποίησαν εις τας βουλευτικάς εκλογάς τας γενομένας εν Τουρκία. Το ψηφοδέλτιον εχρησιμοποίησαν!

          Α. ΠΑΠΑΖΑΧΑΡΙΟΥ: Εγώ έκαμα εκλογάς δια ψηφοδελτίου όταν εδόθη Σύνταγμα εις την Τουρκίαν και σας βεβαιώ, ότι εγένοντο αι μεγαλύτεραι καλπονοθεύσεις, διότι οι άνθρωποι είναι σχεδόν όλοι αγράμματοι.

          Κ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ: Φρονώ ότι το σύστημα του ψηφοδελτίου το οποίον εισάγομεν δια τας εκλογάς εν Θράκη, αν υποτεθή ότι γενικώς έχει ίσας εγγυήσεις με το σφαιρίδιον, δια την Θράκην παρέχει περισσοτέρας εγγυήσεις (χειροκροτήματα).

          Ν. ΓΕΡΜΑΝΟΣ: Εγώ ευρίσκω αλλού το μειονέκτημα. Έχει να επιδείξη ο κ. υπουργός στατιστικήν πόσοι είναι εγγράμματοι και πόσοι είναι αγράμματοι εις την Θράκην; Εγώ λέγω ότι το περισσότερον του ημίσεος πληθυσμού είναι αγράμματοι.

          Ν. ΠΑΡΙΤΣΗΣ: Απατάται ο κ. συνάδελφος, διότι η Θράκη έχει πολύ περισσότερα σχολεία από όσα έχει η Μακεδονία. Είμαι Θραξ και παρακαλώ να ανακαλέσητε κ. Πρόεδρε τον κ. συνάδελφον δια να διορθώση αυτά που λέγει. Είναι πολλοί οι εγγράμματοι εις την Θράκην. Την στατιστικήν την υποβάλαμεν εις την Συνδιάσκεψιν- και της Τουρκικής κυβερνήσεως και του Πατριαρχείου την στατιστικήν- και εις την στατιστικήν αυτήν οφείλετε να δώσητε απόλυτον πίστην.

          Ν. ΓΕΡΜΑΝΟΣ: Ο κ. υπουργός δεν υπέβαλε καμίαν στατιστικήν και επομένως δέχομαι ότι, όπως και εν Μακεδονία και εν Παλαιά Ελλάδι, ούτω και εν Θράκη υπάρχουν πλείστοι αγράμματοι. Θα ήτο λοιπόν προτιμότερον να εισαχθή και εκεί η δια σφαιριδίου ψηφοφορία.

          Γ. ΠΩΠ: Αφού πρόκειται περί μεγάλου πλεονεκτήματος, ένεκεν τίνος λόγου δεν μεταβάλλει και δια την λοιπήν Ελλάδα το σύστημα, ώστε να ενεργηθούν παντού αι εκλογαί δια ψηφοδελτίων, αλλά αφήνει εις την Παλαιάν Ελλάδα το σφαιρίδιον;

          Κ. ΓΟΝΤΙΚΑΣ: Είναι συνηθισμένη η Παλαιά Ελλάδα με το σφαιρίδιον.

          Γ. ΠΩΠ: Εις την Θράκην έχετε υπηκόους αγνοούντας την Ελληνικήν γλώσσαν.

          Τη συζήτηση παρακολουθούσε με ενδιαφέρον ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, έχοντας το αριστερό του χέρι δεμένο και συγκρατούμενο με άσπρο ύφασμα στον ώμο του. Σχεδόν ένα μήνα πριν, είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση στον σιδηροδρομικό σταθμό Λυών των Παρισίων από τους Τσερέπη και Κυριάκη. Είχε νοσηλευθεί τότε στη γαλλική πρωτεύουσα και ήρθε στην Αθήνα στις 17 Αυγούστου 1920. Μετά την αγόρευση του Γεωργίου Πωπ, αποφάσισε να παρέμβει βλέποντας τις αμφισβητήσεις των παλαιοκομματικών.

          ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Δύο είναι οι κυριώτεροι λόγοι, ένεκα των οποίων επροτιμήσαμεν το ψηφοδέλτιον. Ο πρώτος είναι υλικός, είναι το ζήτημα της κατασκευής καλπών και της συγκεντρώσεως όλων των άλλων εκλογικών ειδών, δια το οποίον δεν υπάρχει χρόνος. Και δεύτερος είναι ότι οι κάτοικοι των Νέων Χωρών είναι συνηθισμένοι από μακρού χρόνου, προς της εισαγωγής του Τουρκικού Συντάγματος, ήσαν συνηθισμένοι, λέγω εις δια ψηφοδελτίων ψηφοφορίαν, διότι υπήρχον αι κοινοτικαί εκλογαί, κατά τας οποίας ψηφοδέλτιον μετεχειρίζοντο. Ως προς το εγγράμματον των κατοίκων σας πληροφορώ, ότι οι κάτοικοι της Θράκης είναι όλοι σχεδόν τελείως εγγράμματοι (χειροκροτήματα). Αλλ’ οι εκτός της Βουλής θορυβούντες δια την εν Θράκη ψηφοφορίαν, δεν το πράττουν από κανέν ενδιαφέρον περί του πώς θα ασφαλισθή η ακριβής ψηφοφορία εν Θράκη. Φωνάζουν διότι γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι Θράκες θα τους μαυρίσουν (παρατεταμένα χειροκροτήματα και επευφημίαι εκ της αιθούσης και των θεωρείων).

*Δημοσίευμα εποχής

          Τελικά το νομοσχέδιο την ημέρα εκείνη έγινε δεκτό κατ΄ άρθρο και στο σύνολό του. Η λεγόμενη Βουλή των Λαζάρων, λίγο πριν λήξει η θητεία της ψήφισε το νόμο 2.485 με τον οποίο καθιερωνόταν για τις εκλογές της μόλις απελευθερωθείσας Θράκης, το χάρτινο ψηφοδέλτιο για πρώτη φορά.

          Έτσι, με χάρτινο ψηφοδέλτιο έγιναν το 1920 οι εκλογές, μόνο στη Θράκη και στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Στην υπόλοιπη χώρα χρησιμοποιήθηκε το σφαιρίδιο. Όπως είναι γνωστό οι εκλογές αυτές αποδείχθηκαν μοιραίες για τον Ελευθέριο Βενιζέλο.  Τότε ο Βενιζέλος είχε πάρει 118 από τις 369 βουλευτικές έδρες. Από τις 118, οι 52 έδρες κερδήθηκαν στην Ανατολική και Δυτική Θράκη, όπου οι Φιλελεύθεροι κατέβηκαν χωρίς αντιπάλους συνδυασμούς. Τα μαύρα σφαιρίδια αποδείχθηκαν εφιαλτικά για τους Βενιζελικούς. Φυσικά η ήττα του Βενιζέλου δεν οφείλονταν στα σφαιρίδια. Οι λόγοι ήταν άλλοι και βαθύτεροι.

          Το 1923 έγιναν βουλευτικές εκλογές με χάρτινο ψηφοδέλτιο στις λεγόμενες Νέες Χώρες, στην Αθήνα και τον Πειραιά. Το 1926 έγιναν εκλογές με χάρτινα ψηφοδέλτια σε όλη την Ελλάδα, πλην των λεγόμενων «προνομιούχων» περιοχών Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών.

          Δεν είναι τυχαίο, ότι το 1925, όταν κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για την απλή αναλογική και άρχισε η επεξεργασία του στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή, που είχε πρόεδρο τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, ο Τύπος επεσήμαινε τα πολλά προβλήματα που δημιουργούσε στην κατανόηση του τρόπου εκλογής των βουλευτών με τις κατανομές και τα πηλίκα, του ολικού αριθμού των έγκυρων ψηφοδελτίων δια του αριθμού των εκλεγομένων.

          Τότε στις 18 Αυγούστου 1925 η «Εστία» σε ένα σχόλιό της έγραψε: «Εις τόπον όπου έως τώρα η πρωτογενής χρήσις της διχρώμου κάλπης και του σφαιριδίου συνήντα και αυτή δυσκολίας μεταξύ τμήματος του πληθυσμού και όπου η απλή εισαγωγή του ψηφοδελτίου θα ήτο αρκετόν βήμα προς τα πρόσω, θεσπίζεται σύστημα, το οποίον και αλλού μετά δυσκολίας κατενοήθη από τον πολύν λαόν των εκλογέων». 

          Η Θράκη είχε πρωτοπορήσει στον εκλογικό εκσυγχρονισμό της χώρας…   

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΣΤΕΦ. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

*Δημοσίευμα εποχής