ΣΙΝΑΝ: Ο ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ, ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΟ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ, ΠΟΥ ΔΟΞΑΣΤΗΚΕ ΩΣ ΤΟΥΡΚΟΣ

*Άποψη της Κωνσταντινούπολης

*Θύμα του καταραμένου παιδομαζώματος.

*Έχτισε δεκάδες ονομαστά κτίρια.

*Φημισμένα τζαμιά, μαρτυρούν την αξία του.

*Έχτισε το Σελιμιέ Τζαμί της Αδριανούπολης.

*Σώζονται πάμπολλα, κυρίως στην Κωνσταντινούπολη.

*Πέθανε 99 ετών.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Οι Τούρκοι προφέρουν ακόμα και σήμερα, με μεγάλο σεβασμό το όνομα «Μιμάρ Κοτζά Σινάν. Σημαίνει «ο μεγάλος αρχιτέκτονας Σινάν». Είναι το όνομα του μεγαλύτερου αρχιτέκτονα στην ιστορία της Τουρκίας, που και αυτός- όπως και πολλοί άλλοι μεγάλοι- είχε ελληνική καταγωγή.
Το όνομα του Σινάν, έχει πάρει μυθικές διαστάσεις στη γειτονική χώρα, καθώς του αποδίδεται το χτίσιμο 84 μεγάλων τζαμιών με τα συνοδευτικά συγκροτήματά τους και άλλων 51 μικρότερων (τα λεγόμενα μεσκίτ), 57 μεντρεσέδων (ιεροδιδασκαλείων) 7 ανώτερων σχολών διδασκαλίας του Κορανίου, 22 μαυσωλείων (τουρμπέ) 47 δημόσιων λουτρών (χαμάμ) αρκετών χαρεμιών και ανακτόρων, γεφυρών, νοσοκομείων κ.λπ. Από τα 84 μεγάλα τζαμιά, μόνο στην Κωνσταντινούπολη, υπάρχουν ακόμα και σήμερα 22.
Η μεγάλη και μεστή καριέρα του στην αρχιτεκτονική, κράτησε 50 και πλέον χρόνια. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη σε βαθύτατο γήρας στις 9 Απριλίου 1588, όταν ήδη ήταν 99 ετών.
Ο Σινάν γεννήθηκε από Έλληνες γονείς στο χωριό Αγκιρνάς στην Καισάρεια το 1489. Το χωριό σήμερα, είναι Δήμος. Σε μικρή ηλικία στρατολογήθηκε με το παιδομάζωμα- το καταραμένο «ντεβσιρμέ»- στους Γενίτσαρους και εντάχθηκε στο στρατιωτικό σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παίρνοντας μέρος σε πολλούς πολέμους.

Υπάρχουν και άλλοι οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο Σινάν υπήρξε αρνησίθρησκος, δηλαδή εξωμότης, αλλά τίποτε δεν είναι βεβαιωμένο, πλην της αναμφισβήτητης ελληνικής καταγωγής του και του γεγονότος ότι σταδιοδρόμησε στο Οθωμανικό Στράτευμα, κάτι που ήταν εύκολο εφόσον είχε προέλευση από τους Γενίτσαρους.
Γρήγορα, λόγω της εξυπνάδας και της επιδεξιότητάς του πέρασε από το ιππικό στο κατασκευαστικό τμήμα του στρατού της Αυτοκρατορίας, στο Μηχανικό, όπως θα λέγαμε σήμερα. Η εξέλιξή του ήταν ραγδαία και το 1538 διορίστηκε από τον Σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή ως επικεφαλής των Αρχιτεκτόνων στο λεγόμενο Παλάτι της Ευτυχίας, που διέθετε η Υψηλή Πύλη. Η εποχή που εργάσθηκε, χαρακτηρίζεται ιστορικά για την Οθωμανική Αυτοκρατορία «Χρυσή».

Αγία Σοφία: Το αρχιτεκτονικό του πρότυπο

Για το χτίσιμο των τζαμιών, ο Σινάν βασικά χρησιμοποίησε ως πρότυπό του την Αγία Σοφία.
Αν κανείς θελήσει σήμερα να κατηγοριοποιήσει το αρχιτεκτονικό έργο του Σινάν, αυτό μπορεί να διαχωριστεί σε τρεις κατηγορίες:
Στην λεγόμενη θρησκευτική αρχιτεκτονική (τζαμιά, μαυσωλεία, κ.λπ.) στη στρατιωτική αρχιτεκτονική (γέφυρες, πύργοι, στρατώνες) και στην αρχιτεκτονική της καθημερινότητας (ανάκτορα, δημόσια λουτρά, χάνια, σχολεία).
Η επιτυχία του, και η διαχρονική του φήμη, αναφέρεται σε όλες τις πτυχές των αρχιτεκτονημάτων του. Δηλαδή στη λειτουργικότητα των κτισμάτων, στο μοναδικό προσωπικό στυλ του και στην ανεπανάληπτη χρήση των χρωμάτων και των σχημάτων της φύσης. Η επιλογή μάλιστα των τοποθεσιών, όπου δημιουργούσε τα ανεπανάληπτα κτίσματά του, τα οποία εναρμονίζονταν πλήρως με το περιβάλλον, αποδεικνύει και τις άριστες γνώσεις του στην πολεοδομία. Είναι βέβαιο ότι ακόμα και σήμερα, πολλές παλαιές πόλεις της Τουρκίας είναι επηρεασμένες από την γενικότερη πολεοδομική αντίληψη που είχε ο Σινάν, τοποθετώντας τα κτίσματά του, στα σημεία που τα αναδείκνυαν, χωρίς να τραυματίζουν το περιβάλλον.

*Το τζαμί του σουλτάνου Σουλεϊμάν 

Η Οθωμανική αρχιτεκτονική

Η τουρκική αρχιτεκτονική πέρασε από διάφορες ιστορικές φάσεις, από την εποχή των Σελτζούκων και τα ιεροδιδασκαλεία του Ικονίου, έως τις συγκεντρωμένες και σύνθετες δομές κάτω από ενιαίο τεράστιο θόλο, που διέθεταν τα αρχιτεκτονήματα του Σινάν. Τα πρώτα Οθωμανικά κτίσματα με αρχιτεκτονικές αξιώσεις ήταν διάσπαρτα μικρά οικοδομήματα μέχρις ότου χτίστηκε στα 1424 το περίφημο «πράσινο τζαμί» της Προύσας με τους δύο θόλους.
Ο Σινάν, βρήκε ουσιαστικά την τουρκική αρχιτεκτονική σε φάση αναζητήσεων και εξέλιξης και κατόρθωσε με τις μεγαλοφυείς λύσεις που έδωσε, να την φέρει σε ένα ανώτερο στάδιο ανάπτυξης
Ειδικά μάλιστα χτίζοντας το τζαμί Sehzade το 1458 έχτισε αντί των δύο μισών θόλων που είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν, τέσσερις μισούς θόλους σε κάθε μια από τις ισάριθμες πλευρές του τεμένους, αλλά κατόρθωσε να τους εμφανίσει στο εσωτερικό σαν ένα ενιαίο ενσωματωμένο σύνολο. Στο συγκεκριμένο τέμενος, η λύση αυτή πραγματοποιήθηκε σε μικρότερη κλίμακα απ’ ό,τι αργότερα σε άλλα, και ο ίδιος ο Σινάν περιέγραφε με άκρα σεμνότητα το έργο αυτό, που θεωρείται κομψοτέχνημα, σαν έργο της περιόδου «της μαθητείας του».
Αντίθετα το τέμενος Σουλεϊμανίγιε το θεωρούσε και πάλι με άκρα σεμνότητα, ως έργο ανάδειξης των ικανοτήτων των τεχνιτών του και ως κύρια εργασία του, θεωρούσε το Σελιμιέ τζαμί της Αδριανούπολης.

Μερικά από τα έργα του

Ένα από τα λαμπρότερα και μεγαλοπρεπέστερα τεμένη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι το Σουλεϊμανίγιε στην Κωνσταντινούπολη, που ο Σινάν ολοκλήρωσε την ανέγερσή του το 1577, αλλά πολλά χρόνια αργότερα συνέχισαν να χτίζονται τα άλλα τμήματα του μεγάλου συγκροτήματος. Θεωρείται το εξαιρετικότερο και πλέον φημισμένο έργο του. Όσον αφορά το μέγεθός του, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο μετά το φημισμένο τζαμί Φατίχ. Είχε τέσσερα ιεροδιδασκαλεία, σχολείο ανάγνωσης του Κορανίου, σχολείο της Ιερής Παράδοσης, νοσοκομείο με άσυλο ψυχοπαθών, ιμαρέτ, καταστήματα, χαμάμ, και τα μαυσωλεία του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή και της συζύγου του Ρωξελάν, καθώς και του ίδιου του Σινάν.
Μετά το Σουλεϊμανίγιε ο Σινάν άρχισε να χτίζει από το 1561 το οκτάγωνο εγγεγραμμένο σε τετράγωνο κατά το σχήμα του, τέμενος Ρουστέμ Πασά στην συνοικία Εμίνογλου στον Κεράτιο. Η φήμη του είναι μεγάλη κυρίως χάρη στις πανέμορφες διακοσμήσεις του με πλακάκια χειροποίητα, που καλύπτουν τους περισσότερους τοίχους του και έχουν γεωμετρικά σχήματα ή ωραιότατα λουλούδια.

*Το τζαμί του σουλτάνου Σελήμ, χτισμένο από τον Σινάν στην Αδριανούποολη το 1575

Το Σελιμιέ της Αδριανούπολης χτίσθηκε μεταξύ των ετών 1566-1575. Έχε ύψος 43,28 μ. και ο τρούλος του έχει διάμετρο 31,38 μ. Οι τέσσαρες μιναρέδες του είναι τοποθετημένοι στις τέσσερις γωνίες του κτίσματος και το ύψος καθενός είναι 70,89 μ.
Λίγο μετά την τοποθέτηση ως επικεφαλής των αρχιτεκτόνων του αυτοκράτορα ο σουλτάνος Σουλεϊμάν του ζήτησε να χρίσει ένα μεγάλο τζαμί- ουσιαστικό συγκρότημα (μεντρεσές, σχολείο, χαμάμ, καταστήματα κ.λπ.) προς τιμήν της συζύγου του Ρωξελάν. Πρόκειται για το Χασεκί Χιουρέμ Τζαμί, ένα μεγάλο συγκρότημα, που περιλάμβανε όταν χτίστηκε νοσοκομείο, ιεροδιδασκαλείο, ιμαρέτ, για να σιτίζονται οι άποροι και οι οδοιπόροι και δημοτικό σχολείο. Η Ρωξελάν (μάλλον ρωσικής καταγωγής) ήταν σύζυγος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και αυτός της πρόσφερε ως δώρο το τέμενος αυτό, σε κάποια από τα γενέθλιά της.
Προς τιμή της Ρωξελάν, χτίστηκε επίσης το 1566 και ένα συγκρότημα λουτρών το περίφημο Χασεκί Χιουρέμ Χαμάμ, με ανδρικό και γυναικείο τμήμα. Σήμερα μετά τη αναπαλαίωσή του χρησιμοποιείται ως μουσείο χαλιών της Ανατολής.
Στα χρόνια της βασιλείας του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή και του πατέρα του Σελίμ Α΄ ένας φοβερός Τούρκος πειρατής, με καταγωγή από τη Μυτιλήνη, ο διαβόητος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, είχε κάψει, είχε καταληστέψει, είχε ρημάξει τα ελληνικά νησιά και πολλές παράλιες πόλεις και είχε περάσει από το μαχαίρι του πολλούς Έλληνες. Επίσης είχε λεηλατήσει και πολλές άλλες μεσογειακές παράλιες πόλεις και είχε κατορθώσει να γίνει και κυρίαρχος της Αλγερίας.
Αυτόν τον αιμοσταγή κουρσάρο, οι δύο αυτοί Σουλτάνοι κατά καιρούς τον είχαν χρίσει ναύαρχο και αρχηγό του τουρκικού στόλου.
Πέθανε τελικά στην Κωνσταντινούπολη το 1546. Ενταφιάστηκε στην περιοχή του Μπεσίκτας στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου και επάνω στον τάφο του ο Σινάν, που τότε ήταν στις αρχές της σταδιοδρομίας του έχτισε ένα μεγαλοπρεπέστατο οκτάγωνο μαυσωλείο.
Η Ρωξελάν , είχε την ατυχία να δει τον πρωτότοκό γιο της τον Μωάμεθ να πεθαίνει από τύπο σε ηλικία 21 ετών.
Ο πατέρας του, ο Σουλεϊμάν, αποφάσισε να χτίσει στη μνήμη του γιου του ένα μεγάλο τέμενος, το οποία ανατέθηκε στον Σινάν και ονομάστηκε «Σεχζαντέ Τζαμί» δηλαδή το «τέμενος του πρίγκιπα». Διέθετε ιεροδιδασκαλείο, ξενώνα, ιμαρέτ, δημοτικό σχολείο και πέντε μαυσωλεία.
Παράλληλα τότε ο μεγάλος αρχιτέκτονας ολοκλήρωσε και την ανέγερση του ενός τεμένους στο Σκούταρι, προς τιμήν της πριγκίπισσας Μιχριμάχ. Το τέμενος αυτό ονομάστηκε Ισκελέ Τζαμί, επειδή βρίσκονταν επάνω από την αποβάθρα (σκάλα, ισκελέ). Το τέμενος αυτό διέθετε μεγάλη στέγη και μια αξιοπρόσεκτη καλλιτεχνικά βρύση για να καθαρίζονται οι πιστοί πριν εισέλθουν για προσευχή. Τα τελευταία χρόνια το τέμενος αναπαλαιώθηκε και τώρα λειτουργεί ως παιδική βιβλιοθήκη.
Η ίδια πριγκίπισσα του ανέθεσε αρκετά χρόνια αργότερα να χτίσει και ένα άλλο τέμενος σε έναν από τους λόφους της Επτάλοφης, που πήρε το όνομά της. Το Μιχριμάχ τζαμί (με διπλό χαμάμ , δημοτικό σχολείο, καταστήματα και μαυσωλεία) είναι εντυπωσιακό γιατί βρίσκεται σε ένα από τα υψηλά σημεία της Κωνσταντινούπολης. Οι αρχιτεκτονικές λύσεις που έδωσε ο Σινάν εντυπωσιάζουν ακόμα και σήμερα, παρά την αυστηρή λιτότητα της κατασκευής.
Ένα άλλο τέμενος που κατασκεύασε (1561) ο φημισμένος αρχιτέκτονας είναι το τζαμί του βεζίρη Ρουστέμ Πασά, στη συνοικία Εμίνογλου, στον Κεράτιο Κόλπο. Εντυπωσιακά είναι τα πλακίδια τα οποία καλύπτουν τους περισσότερους τοίχους στο εσωτερικό, αλλά και στην πρόσοψη του κτιρίου.
Στα 1571-2 ο Σινάν ανήγειρε προς τιμήν του βεζίρη Σοκολού Μεχμέτ το ομώνυμο τέμενος, διακοσμημένο με ωραιότατες επιγραφές σε λευκή και γαλάζια πορσελάνη και εξαίσια αραβουργήματα σε μεγάλη ποικιλία χρωμάτων.

*Το Κουρσούμ τζαμί στα Τρίκαλα

Το μοναδικό αρχιτεκτονικό έργο του Σινάν που σώζεται σήμερα στον ελλαδικό χώρο είναι το λεγόμενο Κουρσούμ Τζαμί στο Τρίκαλα.
Η ονομασία Κουρσούμ, οφείλεται στην μολυβοσκέπαστη οροφή του. Κουρσούμ στα τουρκικά ονομάζεται το μολύβι, με το οποίο στέγαζαν τζαμιά και παλιότερα οι Βυζαντινοί τρούλους εκκλησιών.
Ο θόλος στο Κουρσούμ Τζαμί είναι ημισφαιρικός και έχει πολλές και σημαντικές κατασκευαστικές ομοιότητες με το τζαμί Νουρί Οσμανιέ της Κωνσταντινούπολης. Η κορυφή του τρούλου έχει ύψος 22,5 μ. και η διάμετρός του είναι 18 μ.

*Το Κουρσούμ Τζαμί σε καρτ ποστάλ, των αρχών του περασμένου αιώνα

Ο Σινάν, άφησε αρχιτεκτονικό έργο και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Θράκης. Έτσι μεταξύ άλλων γνωρίζουμε ότι είχε χτίσει μεταξύ άλλων ένα τέμενος στην Ηράκλεια της Προποντίδας, ένα καραβάν σεράι, ένα ιμαρέτ και ένα τέμενος στο Λουλέ Μπουργκάς (Αρκαδιούπολη) ένα καραβάν σεράι στη Ραιδεστό, γέφυρες στη Σηλυβρία, ένα μεντρεσέ στον Τυρολόη και ένα καραβάν σεράι στα Ύψαλα.

Το ιστορικό και πολιτικό περιβάλλον

Ο Σινάν έζησε και δημιούργησε σε μια εποχή, που τη χαρακτήρισε η άνοδος και η πρώτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο δυναμισμός και η παρακμή.
Ουσιαστικά έζησε σε μια εποχή που τη χαρακτήρισαν τρεις Σουλτάνοι. Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, που πραγματικά με τους επεκτατικούς πολέμους του απείλησε ολόκληρη την Ευρώπη, αφού έφτασε να πολιορκήσει ακόμα και τη Βιέννη, ο ανίκανος γιος του Σελίμ Β΄ οινόφλυξ και ακόλαστος και ο Μουράτ Γ΄.
Ο Σουλεϊμάν, έγινε Σουλτάνος στα 26 χρόνια του το 1520, έχοντας ως αγαπημένη παλλακίδα την Γκιουλμπαχάρ. Την οποία γρήγορα αντικατέστησε με την Ρωξελάν, γνωστή και ως Χασεκί Χιουρέμ.
Έκανε πολλές εκστρατείες ( από τη Μάλτα έως τη Βαγδάτη) επεκτείνοντας τα σύνορα της αυτοκρατορίας του και δυο φορές, το 1529 και το 1531 επιτέθηκε ανεπιτυχώς κατά της Βιέννης. Πάντως του καταλογίζεται ότι κατέστρεψε πολλά μνημεία του Βυζαντίου για να εξασφαλίσει άφθονα και φθηνά οικοδομικά υλικά για τα διάφορα κτίρια που είχε ανεγείρει, άλλοτε για την κάλυψη πραγματικών αναγκών και άλλοτε για την ικανοποίηση της προσωπικής του ματαιοδοξίας και μεγαλομανίας. Επίσης του καταλογίζεται, ότι έδωσε τη διαταγή για τη δολοφονία του πρωτότοκου γιου του Μουστάφα, όταν υποπτεύθηκε ότι συνωμοτούσε για να του πάρει το θρόνο. Πιθανολογείται ότι τον Μουστάφα, που είχε αποκτήσει με την Γκιουλμπαχάρ, διέβαλε η Ρωξελάν με το γαμπρό της μεγάλο βεζίρη Ρουστέμ Πασά, για να έρθει πρώτος στη σειρά της διαδοχής ο δικός της γιος ο Σελίμ.
Ο Σουλεϊμάν, πέθανε στις 7 Σεπτεμβρίου 1566 κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του φρουρίου Ζίγκετβαρ στο Δούναβη, στο χώρο της Ουγγαρίας. Το οχυρό καταλήφθηκε, αλλά ο Σουλεϊμάν άρρωστος από καιρό και μεταφερόμενος στα πεδία των μαχών επάνω σε ένα φορείο, έχασε τη μάχη με το θάνατο.
Αντίθετα ο γιος του Σελίμ Β΄ που τον διαδέχθηκε όταν ήδη είχε φτάσει στην ηλικία των 42 ετών, ήταν ένας μέθυσος και ακόλαστος Σουλτάνος, που ελάχιστα ενδιαφέρθηκε για τη διοίκηση του κράτους και περισσότερο με τις ατομικές του ηδονές.
Στα χρόνια τη βασιλείας του, έγινε η ιστορική «ναυμαχία του Λεπάντο», όταν στις 7 Οκτωβρίου 1571, ο ενωμένος στόλος των Ευρωπαϊκών κρατών υπό τον Δον Ζουάν τον Αυστριακό, κατενίκησε τον Οθωμανικό στόλο ανοιχτά της Ναυπάκτου. Στη ναυμαχία εκείνη- όπως είναι γνωστό- είχε πάρει μέρος και τραυματίσθηκε ο μεγάλος Ισπανός συγγραφέας Μιχαήλ Θερβάντες, που έγραψε το αθάνατο αριστούργημα «Δον Κιχώτης».
Ο Σελίμ Β΄ τελικά βρέθηκε νεκρός στο λουτρό του στις 15 Δεκεμβρίου 1574. Πιθανή αιτία του θανάτου του η πνευμονική εμβολή. Ήταν τύφλα στο μεθύσι, όταν εγκατέλειψε το μάταιο τούτο κόσμο.
Ο γιος του Μουράτ Γ΄ που τον διαδέχθηκε, ανέθεσε στο Σινάν να χτίσει ένα μεγαλοπρεπές μαυσωλείο για τον πατέρα του. Όταν ανέλαβε τη διοίκηση της αυτοκρατορίας μια από τις πρώτες πράξεις του ήταν να διατάξει τη δολοφονία των πέντε νεώτερων αδελφών του για να μην διεκδικήσουν το θρόνο του!
Στη διάρκεια της βασιλείας του, ο Σινάν μεταξύ άλλων ανακαίνισε το ανάκτορο του Τοπ Καπί, αρχίζοντας κυρίως από τα δωμάτια του χαρεμιού.
Ο Σινάν πέθανε όπως προαναφέρθηκε σε βαθύτατο γήρας το 1590. Δύο τρία χρόνια πριν πεθάνει, κατασκεύασε τουλάχιστον τέσσερα τζαμιά στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για το Κιλίτς τζαμί (στο Γαλατά), το Σεμσί Αχμέτ τζαμί, το Ατίκ Βαλιντέ Τζαμί (στο Σκούταρι) και το Ραμαντάν Τζαμί (Σαμάτυα).
Ο μεγάλος αρχιτέκτονας, τάφηκε σε ένα μαυσωλείο το οποίο είχε ανεγείρει ο ίδιος για λογαριασμό του, σε μια γωνία του Σουλεϊμανίγιε.
Ένας ακόμη Έλληνας, που η Ιστορία τον έχει καταχωρίσει στους Οθωμανούς.

Π.Σ. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

Πηγές:
-Τζον Φρίλι «Κωνσταντινούπολη- Από το Χριστιανισμό στο Ισλάμ» Εκδόσεις Περίπλους, 2002.
-Kuban Dogan “Sinan’s Art and Selimye” Κωνσταντινούπολη 1997.
-Kuran Abtullah “Sinan, the Grand Old master of Ottoman Architecture” Κωνσταντινούπολη, 1987.
-Ahmet Refik “Mimar Sinan” (1931).
-Συλλογικός τόμος «Θρακικά» τόμος 7ος (σελ. 230) 1936.
-Ο πληρέστερος κατάλογος των έργων του Σινάν, υπάρχει στο Διαδίκτυο, στη διεύθυνση http://bloom.mit.edu.agakhan/Sinan/Sinan.