Ο διανοούμενος Πρόεδρος

Από το ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=122&artid=304712&dt=13/12/2009

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ | Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2009

Θα μου επιτραπεί, στο παρόν κείμενο, να συνοψίσω ό,τι συγκροτεί την πολυετή σταδιοδρομία του Προέδρου της Δημοκρατίας, ιδίως τον τρόπο σύζευξης επιστημονικής σκέψης και πολιτικής δραστηριότητας. Δηλαδή να αναζητήσω το νήμα της παρουσίας του ως πολιτικού διανοουμένου πολύ πριν από τη συμμετοχή του στα πολιτικά πράγματα της χώρας από το 1977 έως το 2004. Πρόκειται για το εξής ενιαίο πολύπτυχο:
1. Ο Κάρολος Παπούλιας πραγματοποίησε νομικές και κοινωνικές σπουδές, προπτυχιακές και μεταπτυχιακές, στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μιλάνου και Κολωνίας, όπου αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου (1968). Η διδακτορική διατριβή του, με επιβλέποντα τον ειδικό σε θέματα του διεθνούς ιδιωτικού δικαίου καθηγητή Gerhard Κegel, πραγματεύεται το ζήτημα του κέρδους και της ζημίας στο πεδίο της αμέσου ιδιοκτησίας, όπως τούτο οριοθετείται κατά τη σύγκριση ελληνικής και γερμανικής νομοθεσίας.
2. Ανέπτυξε ερευνητική δραστηριότητα ως συνεργάτης του Ινστιτούτου Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Μόναχο.
3. Εκτός από τη διδακτορική διατριβή του και τη συνεργασία του στο προαναφερθέν Ινστιτούτο, δημοσίευσε περιεκτική ανατομία της ελληνικής Αντίστασης (κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Suhrkamp) και μακρά σειρά άρθρων πολιτικής και κοινωνικής σκέψης σε ευρωπαϊκές εφημερίδες και περιοδικά (π.χ. στο Das Αrgument ).
4. Εφηβος μετείχε στην ένοπλη Αντίσταση εναντίον των Γερμανών εισβολέων, ενώ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών πρωτοστάτησε, στη Δυτική Γερμανία, στην οργάνωση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ενωσης Εξωτερικού, υπήρξε ιδρυτικό μέλος της πρώτης συνδικαλιστικής αντιστασιακής οργάνωσης και από τους τακτικότερους συνεργάτες της Deutsche Welle. Η Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ενωση (1964) ορίζει τον σοσιαλισμό ως «κίνημα λαϊκό, δημοκρατικό και ανθρωπιστικό» για τη διεκδίκηση του «τελικού» του στόχου, δηλαδή την «κατάργηση της εκμεταλλεύσεως ανθρώπου από άνθρωπο». Ειδικότερα, ως προς την εκπαίδευση όλων των βαθμίδων σημειώνεται ότι αποτελεί «κοινωνική επένδυση» και ως τέτοια επιβάλλεται να «βρίσκει τη συμπαράσταση του συνόλου».
5. Ως πεμπτουσία της σκέψης του ορίζεται η αναζωογονημένη παράδοση της ευρωπαϊκής κοινωνιστικής σκέψης, όπως ο ίδιος την προσέγγισε στα χρόνια των μεταπτυχιακών σπουδών του στην Ιταλία (με προεξάρχον στις οικείες θεωρητικές ζυμώσεις το περιοδικόCritica Μarxista ) και στη Γερμανία (στις κινήσεις των νέων περιοδικών, εντός και πέραν του SΡD).
      Τι ακριβώς ευνοήθηκε στο πεδίο των κοινωνικών και πολιτικών ιδεών μετά το συνέδριο του SΡD στο Βad Godesberg (1959); Με αφετηρία το βερολινέζικο ΄68 συντέθηκαν εμπειρίες από ασυντόνιστες αλλά πρωτόγνωρες πρωτοβουλίες πολιτών. Πρόκειται για τη φάση εμφάνισης της πολιτικής πρακτικής μορφών εναλλακτικής σκέψης, όταν ο Ηerbert Μarcuse μπορούσε στον τόπο της καταγωγής του να εκλαϊκεύσει, σε πολυπληθή φοιτητικά ακροατήρια, τις επισημάνσεις του για τον «μονοδιάστατο άνθρωπο», ορίζοντας ως «ουτοπία» ό,τι «εμποδίζεται να γεννηθεί από την εξουσία των κατεστημένων κοινωνιών». Στη σφύζουσα ελληνική ακαδημαϊκή παροικία του τέλους της δεκαετίας του ΄60 η εναλλακτική αυτή εμπειρία διαμεσολαβείται με τους αγωγούς και τα σύστοιχα αιτήματα της ελλαδικής συγκυρίας που καθόριζε η κοινή εναντίωση προς το καθεστώς των συνταγματαρχών.
      Θα προσθέσω ότι ο διανοούμενος Πρόεδρος διαθέτει σαφώς τεκμηριωμένη αντίληψη για το παρόν και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για παράδειγμα, πριν από τρία χρόνια και πριν επέλθει η παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση, κατά την τελετή της αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Περούτζια, σκιαγράφησε με ευκρίνεια τις «βασικές προκλήσεις» που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ενωση:
      «Πρώτον, οικονομικά και κοινωνικά θέματα, δηλαδή διασφάλιση σταθερής και δυναμικής ανάπτυξης, εξάλειψη της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού και προστασία του περιβάλλοντος. Δεύτερον, η θέση μας ως παγκόσμιας δύναμης στο διεθνές σύστημα και, τρίτον, η θεσμική εξέλιξη της Ενωσης».
      Προέταξε ως το «μεγαλύτερο πρόβλημα της Ευρώπης σήμερα» το «πώς θα διατηρήσει και θα ενισχύσει το κοινωνικό της κράτος στη σημερινή κατάσταση του παγκόσμιου περιβάλλοντος, στον ανταγωνισμό και στις γεωπολιτικές εξελίξεις», συνοψίζοντας τις «βασικές ανησυχίες του Ευρωπαίου πολίτη» στο «δικαίωμα στην εργασία, στην οικονομική πρόοδο, στην προστασία του περιβάλλοντος και σε ένα σοβαρό δίκτυο κοινωνικών παροχών».
      Συναφώς, υπογράμμισε τον «σημαντικότατο ρόλο των λειτουργών» όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης στην «πνευματική ολοκλήρωση» των μελών της κοινωνίας, αλλά και στην ενίσχυση των ικανοτήτων τους να αντιλαμβάνονται τις «πολιτικές και οικονομικές πραγματικότητες» στις οποίες μετέχουν. Για τούτο κάλεσε τα πανεπιστήμια, διδάσκοντες και διδασκόμενους, να «πρωτοστατήσουν» στην οικοδόμηση της νέας Ευρώπης.
      Τέλος, κατά την αναγόρευσή του (12.11.2007) σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων επανέλαβε ότι η «βάση της πολιτικής πρακτικής, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο, δεν μπορεί να είναι άλλη από την κοινωνική δικαιοσύνη και την προστασία των αδυνάτων».

Ο κ. Παναγιώτης Νούτσος είναι καθηγητής της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.