Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  http://www.kathimerini.gr/860771/article/epikairothta/ellada/h-genoktonia-twn-ellhnwn-toy-pontoy

*Έλληνες πρόσφυγες στο Χαλέπι της Συρίας το 1923. Πολλοί από όσους επιβίωσαν των μαζικών βίαιων μετακινήσεων του πληθυσμού του Πόντου κατέληξαν στην υπό γαλλικό έλεγχο Συρία (Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου).

Γράφει ο κ. ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ*

Το 1994 η Βουλή των Ελλήνων έλαβε ομοφώνως την απόφαση να ορίσει τη 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στον μικρασιατικό Πόντο. Η επιλογή της συγκεκριμένης ημερομηνίας οφείλεται σε ένα σημαδιακό ιστορικό γεγονός, που σφράγισε τη μοίρα των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Στις 19 Μαΐου 1919, μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου, αυτονομήθηκε από την επίσημη οθωμανική κυβέρνηση και οργάνωσε τις παλιές εθνικιστικές συμμορίες, οι οποίες βαρύνονταν με την εξόντωση των Ελλήνων, των Ασσυροχαλδαίων και των Αρμενίων κατά την περίοδο του πολέμου (1914-1922). Στόχος του ήταν η ανατροπή των μεταπολεμικών πολιτικών διευθετήσεων. Η πορεία του Μουσταφά Κεμάλ, που ξεκίνησε το 1919 από τη Σαμψούντα, θα καταλήξει λίγα χρόνια μετά στη Σμύρνη, στη συντριβή των Ελλήνων στο μικρασιατικό μέτωπο και στο Ολοκαύτωμα της Ιωνίας τον Σεπτέμβριο του 1922.

Η τραγωδία του ελληνισμού θα μετατραπεί και αυτή το 1998 σε επίσημη επέτειο από το ελληνικό Κοινοβούλιο, όταν θα ανακηρυχθεί η 14η Σεπτεμβρίου ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο σύνολο της Μικράς Ασίας.

*Προπαγανδιστικό επιστολικό δελτάριο των Νεοτούρκων

Εξόντωση ή αφομοίωση όλων των χριστιανών

1908. Κίνημα Νεότουρκων στην οθωμανική Θεσσαλονίκη. Οι στρατιωτικοί εθνικιστές καταλαμβάνουν την εξουσία και υποβαθμίζουν την παραδοσιακή (υπερεθνική και μουσουλμανική) οθωμανική εξουσία του σουλτάνου. Το νεοτουρκικό-παντουρκιστικό κίνημα στοχεύει στη δημιουργία μιας νέας αυτοκρατορίας καθαρά τουρκικής, απαλλαγμένης από κάθε άλλη εθνική ομάδα.

1910. Οι Νεότουρκοι λαμβάνουν αυταρχικά, κατασταλτικά μέτρα κατά των χριστιανικών κοινοτήτων της αυτοκρατορίας.

1911. Τον Οκτώβριο του 1911 αποφασίζεται και επισήμως στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, σε συνέδριο του νεοτουρκικού Κομιτάτου «Ενωση και Πρόοδος», η εξόντωση ή η αφομοίωση διά της βίας των χριστιανικών πληθυσμών.

1912. Η αυταρχική αντιμειονοτική πολιτική των Νεότουρκων συσπειρώνει τα έως τότε εχθρικά και ανταγωνιζόμενα μεταξύ τους χριστιανικά κράτη της Βαλκανικής, με αποτέλεσμα τη συντριβή των Οθωμανών κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και την απώλεια μεγάλου μέρους των ευρωπαϊκών εδαφών.

1913. Οι Νεότουρκοι οργανώνουν το «Γραφείο Εγκατάστασης Φυλών και Μεταναστών» με στόχο την εκτόπιση των μη μουσουλμανικών πληθυσμών. Παράλληλα δημιουργούν έναν παρακρατικό ένοπλο μηχανισμό (Teskilat i-mahsusa) για την υλοποίηση των βίαιων αποφάσεων.

*Απόσπασμα από ποίημα του Γεωργίου Σουρή για τους διώγμενους της Θράκης

1914. Τον Απρίλιο του 1914 πραγματοποιούνται οι πρώτες μαζικές διώξεις κατά των Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη. Τον Μάιο διατυπώνεται, χωρίς επιτυχία στην ελληνική κυβέρνηση, η πρόταση περί ανταλλαγής πληθυσμών. Τον Ιούνιο ξεκινά το πογκρόμ κατά των Ελλήνων στη Δυτική Μικρά Ασία με αποκορύφωμα την καταστροφή της ιωνικής Φώκαιας. Παράλληλα περιορίζεται η δυνατότητα των χριστιανικών πληθυσμών στην αγορά εργασίας, εντείνονται οι διώξεις και οι εσωτερικές εκτοπίσεις ενώ οι στρατεύσιμοι αποστέλλονται σε τάγματα καταναγκαστικής εργασίας. Θεωρείται ότι τότε ξεκίνησε η πρώτη φάση της Γενοκτονίας που διήρκεσε μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με δεκάδες χιλιάδες θύματα από τον άμαχο πληθυσμό.

1915. Οι ήττες των Νεότουρκων στο Ανατολικό Μέτωπο από τους Ρώσους επίσπευσαν τις αποφάσεις τους για τη Γενοκτονία των Αρμενίων, η οποία άρχισε τον Απρίλιο και περατώθηκε εντός λίγων μηνών με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα. Την ίδια εποχή, η μοναρχική κυβέρνηση της Ελλάδας, ακολουθώντας φιλογερμανική πολιτική καθ’ υπόδειξιν του Ιωάννη Μεταξά, απέχει από τις προσπάθειες των Συμμάχων να κατανικήσουν τους Νεότουρκους και να επισπεύσουν το τέλος του πολέμου.

1916. Αρχίζουν τη Γενοκτονία στις περιοχές του Δυτικού Πόντου ενώ ο ρωσικός στρατός καταλαμβάνει τον Ανατολικό Πόντο και δημιουργεί την υπό ρωσικό έλεγχο Προσωρινή Κυβέρνηση της Τραπεζούντας.

1917. Η πολιτική της εθνικής εκκαθάρισης συνεχίζεται έως το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη συνθηκολόγηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ελλάδα εισέρχεται στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων μετά την άνοδο του βενιζελικού χώρου στην εξουσία.

1918. Μετά την μπολσεβικική επανάσταση και τη Συνθήκη του Μπρεστ - Λιτόφσκ (Φεβρουάριος), οι Ρώσοι εγκαταλείπουν τις περιοχές του Ανατολικού Πόντου και του Καυκάσου (Καρς και Αρνταχάν). Δεκάδες χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι καταφεύγουν ως πρόσφυγες στις ρωσικές περιοχές. Τον Οκτώβριο οι Νεότουρκοι παραδίδονται στους Συμμάχους και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τελειώνει. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο υπολογίζει ότι σε όλη την έκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, περισσότεροι από 400.000 Έλληνες υποχρεώθηκαν να μετακινηθούν, ενώ δεκάδες χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους.

*Εικόνα φρίκης από την Ποντιακή Γενοκτονία

1919. Οι πρόσφυγες από Πόντο, Ιωνία, Ανατολική Θράκη αρχίζουν να επιστρέφουν στις πατρίδες τους ελπίζοντας στην πολιτική και κοινωνική τους χειραφέτηση. Τον Μάιο αποβιβάζεται ο Ελληνικός Στρατός στη Σμύρνη εκ μέρους των Συμμάχων, ενώ την ίδια περίοδο αυτονομείται ο Oθωμανός αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ και προσπαθεί να συγκροτήσει τον εθνικιστικό στρατό του στην Ανατολία. Την ίδια εποχή το Ποντιακό Αντάρτικο προσπαθεί να εδραιώσει τη θέση του στον Πόντο.

1920. Οι συνομιλίες στα Συνέδρια Ειρήνης καταλήγουν στην απόδοση του Σαντζακίου Σμύρνης στην Ελλάδα υπό όρους και στην άμεση ένωση της Ανατολικής Θράκης. Ο Πόντος εξαιρείται των ρυθμίσεων. Η Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος), που επιβεβαιώνει τα κέρδη της ελληνικής πλευράς, ρυθμίζει τα της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποτελεί την αντίστοιχη της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Ο Μουσταφά Κεμάλ αναπτύσσεται και συνεργάζεται με τις παλιές παρακρατικές ακροδεξιές νεοτουρκικές ομάδες, οι οποίες ξεκινούν και πάλι τη γενοκτονία κατά των ελληνικών πληθυσμών από την περιοχή της Βιθυνίας. Με τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 οι αντιβενιζελικοί ανεβαίνουν και πάλι στην εξουσία με αντιπολεμικά συνθήματα, ενώ είχε δημιουργηθεί προεκλογικά ένα μεγάλο αντιπολεμικό βασιλο-κομμουνιστικό μέτωπο που υπονόμευε την πολεμική προσπάθεια. Το βενιζελικό σχέδιο, για κοινή ελληνοβρετανική δράση κατά των κεμαλικών και για ένταξη της περιοχής του Πόντου στην πολεμική προσπάθεια, εγκαταλείπεται. Τον Δεκέμβριο οι κεμαλικοί σε συντονισμό με τους μπολσεβίκους συντρίβουν το αρμενικό κίνημα.

1921. Από την άνοιξη του 1921 αρχίζουν οι μαζικές βίαιες μετακινήσεις του ελληνικού πληθυσμού του Πόντου στο εσωτερικό. Όσοι επιβιώνουν καταλήγουν τελικά στις υπό γαλλικό έλεγχο χώρες Συρία και Λίβανο. Στο μικρασιατικό μέτωπο παρατηρείται ενίσχυση του κεμαλικού στρατού από τους μπολσεβίκους, τους Ιταλούς και τους Γάλλους. Η αποτυχημένη εκστρατεία προς την Άγκυρα (Αύγουστος) υπήρξε η πρώτη σημαντική ήττα.

*Νεκροί στις μάχες για τη διάβαση του Σαγγαρίου

1922. Ο Ελληνικός Στρατός καθηλώθηκε στις όχθες του Σαγγάριου ποταμού, ενώ οι μοναρχικές κυβερνήσεις επιζητούσαν διπλωματική παρέμβαση για απαγγίστρωση της Ελλάδας από τη Μικρά Ασία. Τον Ιούλιο ψηφίστηκε ομόφωνα ο νόμος 2870/1922, που έφερε στη Βουλή η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος. Με τον νόμο αυτό απαγορευόταν η έξοδος από τη Μικρά Ασία των Ελλήνων και των Αρμενίων χωρίς την άδεια των συμμαχικών αρχών. Τον Αύγουστο εκδηλώθηκε μεγάλη τουρκική αντεπίθεση. Ο Ελληνικός Στρατός συνετρίβη και αποχώρησε από τη Μικρά Ασία εγκαταλείποντας τον άμαχο πληθυσμό στο έλεος των νικητών. Αρχίζουν τον Νοέμβριο στη Λωζάννη οι συνομιλίες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων.

1923. Στις 30 Ιανουαρίου υπογράφεται από τις αντιπροσωπείες Ελλάδας και Τουρκίας η σύμβαση για την υποχρεωτική ανταλλαγή προσώπων και περιουσιών. Το πρωτόκολλο της σύμβασης για την ανταλλαγή των πληθυσμών ενσωματώθηκε στην τελική συνθήκη και υπογράφηκε από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη στις 24 Ιουνίου του 1923. Η Συνθήκη της Λωζάννης, που αντικατέστησε τη Συνθήκη των Σεβρών, ρύθμιζε το σύνολο των θεμάτων που ήταν σε εκκρεμότητα, τόσο των ελληνοτουρκικών όσο και αυτών που σχετίζονταν με τη χρήση των Στενών και τον διακανονισμό οικονομικών και δημοσιονομικών διαφορών κάποιων κρατών με την κεμαλική Τουρκία.

*Ο Βλάσσης Αγτζίδης

Πρόσφατη ημερίδα για το ποντιακό ζήτημα στην Άγκυρα

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα– και τολμηρή– ημερίδα πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα στις 9 Απριλίου 2016, με θέμα «Ο Νομός Τραπεζούντας και το Ποντιακό Ζήτημα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά». Την διοργάνωσε η «Πρωτοβουλία για την Ελευθερία Σκέψης της Άγκυρας» (Ankara Düsünceye Özgürlük Girisimi) και η εφημερίδα Newroz.

Συμμετείχαν σημαντικοί Τούρκοι ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες, όπως οι Mahmut Konuk, Fikret Baskaya, Sinan Ciftyürek, Pinar Ömeroglu, Ismail Besikci, Ahmet Demirel, AtillaTuygan, Baskn Oran, Mert Kaya, Tamer Gilingir, Yannis Vasilis (Mustafa) Yaylali. Aπό ελληνικής πλευράς, συμμετείχαν με εισηγήσεις οι Στέργιος Θεοδωρίδης και Βλάσης Αγτζίδης. Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στους διωγμούς και στη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, που είχαν ξεκινήσει με την οργάνωση «Ένωση και Πρόοδος» (Ittihat ve Terakki) και συνεχίστηκαν με την ηγεσία του Mustafa Kemal, κατά τη διάρκεια της προσπάθειας ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Επίσης, εντοπίστηκε από τους Τούρκους επιστήμονες το γεγονός ότι η βίαιη αντιμετώπιση των μειονοτήτων και η πολιτική της εθνικής εκκαθάρισης, με τη μετεγκατάσταση πληθυσμών και τις σφαγές, είχαν ξεκινήσει από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συνεχίστηκαν και στα πρώτα χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Στην Άγκυρα έγινε μια ενδιαφέρουσα και ιδιαιτέρως πρωτότυπη συνάντηση της προοδευτικής τουρκικής ιστοριογραφίας με τις νέες ερμηνευτικές απόψεις για την περίοδο 1908-1923 που εμφανίστηκαν στο πλαίσιο της νεοελληνικής ιστοριογραφίας. Οι νέες αυτές απόψεις εμφανίστηκαν από τη δεκαετία του ’80 και επιχειρούν την επαναδιατύπωση των κριτηρίων με τα οποία προσεγγίζεται η ιστορία της κατάρρευσης και του μετασχηματισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Με την ημερίδα της Άγκυρας αποδείχθηκε ότι Έλληνες και Τούρκοι ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες μπορούν να βρουν κοινούς τόπους και να προσεγγίσουν με ενιαίο τρόπο τον μετασχηματισμό της Εγγύς Ανατολής, απαλλαγμένοι από τα βαρίδια των παραδοσιακών ερμηνειών. Με τον τρόπο αυτό, ορίζεται μια νέα ματιά στις διαχωριστικές γραμμές, στις σχολές και στα ρεύματα. Είναι πολύ σημαντικό ότι επιχειρείται στις δύο ακτές του Αιγαίου έρευνα επί της ιστορικότητας των εννοιών, γίνεται αυτοψία στα δομικά υλικά που συγκρότησαν το εγχείρημα των εθνών-κρατών στην Εγγύς Ανατολή και οδήγησαν στις γενοκτονίες των χριστιανικών πληθυσμών (Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων).

Το νέο αυτό ρεύμα των Τούρκων ιστορικών έγινε ευρύτερα γνωστό στην Ελλάδα με την έκδοση ενός συλλογικού τόμου που κυκλοφόρησε στις 19 Μαΐου 2013 υπό τον τίτλο «Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος (1908-1923). Η Γενοκτονία στην Ανατολή». Στο αφιέρωμα αυτό είχαν συμπεριληφθεί άρθρα σημαντικών Τούρκων ιστορικών και κοινωνικών επιστημόνων, όπως των Taner Akçam, Fikret Baskaya, Ahmet Oral, Dogan Akanli, Attila Tuygan, Pervin Erbil, Fuat Dundar, Μehmet Akyol, Izmail Besiktzi, Sait Cetinoglu, Sibel Ozbundan), ενώ παρουσιάστηκαν και οι απόψεις της Ayse Hour και του Halil Berktay.