Φίλιππος Νίκογλου: Χάρη σ’ αυτόν πρόλαβαν οι Έλληνες να πάρουν τη Θεσσαλονίκη το 1912

*Ο Φίλιππος Νίκογλου περί τας δυσμάς του βίου του

     Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

                 Έχουν γραφεί πολλά για τη διαφωνία του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α΄, τότε Διαδόχου- Αρχιστρατήγου, σχετικά με την προέλαση του Ελληνικού Στρατού κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και την πιθανότητα κατάληψης της Θεσσαλονίκης από τα Βουλγαρικά στρατεύματα.

                Είναι γεγονός ότι το Γενικό Στρατηγείο μετά την κατάληψη της Κοζάνης στις 11 Οκτωβρίου 1912 προβληματιζόταν έντονα εάν θα έπρεπε να προελάσει ταχέως προς τη Θεσσαλονίκη ή προς Βορρά, προς Μοναστήρι, καθόσον δεν είχε ακριβείς και νωπές πληροφορίες ως προς το πού βρισκόταν ο όγκος του Τουρκικού στρατού και ποία ήταν η εξέλιξη των επιχειρήσεων του Σερβικού στρατού κατά των Τούρκων. Η έλλειψη ακριβών πληροφοριών για τον Τουρκικό στρατό αποτέλεσε την αιτία του πλήρους αιφνιδιασμού της Vης Μεραρχίας στην περιοχή της Πτολεμαΐδας και του Αμυνταίου, ο οποίος κατέληξε στην άτακτη οπισθοχώρησή της μέχρι τον Αλιάκμονα ποταμό, όπου συγκρατήθηκαν οι Μονάδες της με δραστικές ενέργειες του Γενικού Στρατηγείου.

*Τούρκοι εγκαταλείπουν την Κοζάνη μετά την απελευθέρωσή της

                Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ο ακριβής ρόλος που διαδραμάτισε στα γεγονότα του Οκτωβρίου 1912 ένας Έλληνας γιατρός, ο Φίλιππος Νίκογλου.

*Ο Κωνσταντίνος κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων

                Ο Φίλιππος Νίκογλου γεννήθηκε στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1871. Φοίτησε στα περίφημα Ζαρίφεια Εκπαιδευτήρια της Φιλιππούπολης και σπούδασε ιατρική στη Γερμανία. Εγκαταστάθηκε στη Σόφια, όπου άσκησε την ιατρική ως χειρουργός. Το 1885 η πατρίδα του, η Ανατολική Ρωμυλία, προσαρτήθηκε στη Βουλγαρία και από το 1908 οι κάτοικοί της έγιναν και τυπικά Βούλγαροι πολίτες, ανεξάρτητα από εθνικότητα. Κατά την επιστράτευση του Βουλγαρικού στρατού στις 7 Σεπτεμβρίου 1912, ο Βούλγαρος υπήκοος Φίλιππος Νίκογλου παρουσιάσθηκε ως έφεδρος υπίατρος στο Σαμάκοβο, όπου αναπτύχθηκε το κινητό χειρουργείο της VIIης Βουλγαρικής Μεραρχίας. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων διαπίστωσε δυσκολίες για την υγειονομική υποστήριξη των Μονάδων κατά την ταχύτατη προέλασή τους, η οποία υπαγορευόταν από στρατηγικούς και διπλωματικούς λόγους, εξαιτίας της έλλειψης τροχοφόρων μεταφορικών μέσων.

 

*Αρχίζει ο πόλεμος....

Η κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού

                Στις 5 Οκτωβρίου 1912 το Μαυροβούνιο, η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η προηγηθείσα Ελληνο-Βουλγαρική συνθήκη του Μαΐου του 1912 δεν προέβλεπε διανομή εδαφών μεταξύ των συμμάχων, αλλά θα ίσχυε η αρχή της κατοχύρωσης των εδαφών στη χώρα, που τα κατελάμβανε. Στις 20 Οκτωβρίου λοιπόν, ο Ελληνικός Στρατός απελευθέρωσε τα Γιαννιτσά, ενώ η VIIη Βουλγαρική Μεραρχία προσπαθούσε με κάθε τρόπο να προελάσει χωρίς καθυστέρηση και να καταλάβει πρώτη τη Θεσσαλονίκη. Αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα του Πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου προς τον Αρχιστράτηγο- Διάδοχο Κωνσταντίνο επέσπευσαν, παρά τις όποιες αντιδράσεις του Γενικού Στρατηγείου, την προέλαση του Ελληνικού Στρατού προς τη Θεσσαλονίκη και την κατάληψή της. Η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1912, ημέρα εορτής του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου, προτού η πόλη να καταληφθεί από τα Βουλγαρικά στρατεύματα.

*Στενήμαχος, η πατρίδα του Νίκογλου

                Τίθεται λοιπόν το ερώτημα ποια ήταν η πηγή των πολύτιμων αυτών πληροφοριών για τις προθέσεις της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Βουλγαρίας, που διαβίβαζε ο πρεσβευτής της Ελλάδας στη Σόφια Δημήτριος Πανάς στο Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών; Ο Υπουργός Εξωτερικών Λάμπρος Κορομηλάς είχε αναθέσει στον τότε Λοχαγό Αθανάσιο Σουλιώτη- Νικολαϊδη, ως στρατιωτικός σύνδεσμος, την παρακολούθηση της VIIης Βουλγαρικής Μεραρχίας του Στρατηγού Θεοδόρωφ. Ο Σουλιώτης ικανός Αξιωματικός, είχε διακριθεί προηγουμένως για τη δράση του στην Οργάνωση Θεσσαλονίκης κατά τον Μακεδονικό αγώνα και αργότερα στην Οργάνωση Κωνσταντινούπολης. Ο Λοχαγός Σουλιώτης μετέβη στις 19 Οκτωβρίου 1912 στην Άνω Τζουμαγιά με σκοπό να συναντήσει τον εκεί ευρισκόμενο Στρατηγό Θεοδόρωφ, τον οποίο απέτυχε να συναντήσει. Εξερχόμενος του Φρουραρχείου συνάντησε τον Φίλιππο Νίκογλου, για τον οποίο έγραψε: «Ο ιατρός Φίλιππος Νίκογλου, υπηρετών ως έφεδρος παρά τω Βουλγαρικώ στρατώ, προθυμότατα πλησιάσας με, μοι είπεν ότι από της αρχής του πολέμου όλαι αι εμπιστευτικαί διαταγαί συνίστων να καταβληθή πάσα προσπάθεια, όπως αι Μακεδονικαί πόλεις και προπάντων η Θεσσαλονίκη καταληφθώσι προ της καταλήψεως αυτών υπό των Ελληνικών στρατευμάτων. Μοι επεβεβαίωσεν ότι ο Βόρις μετά του Στρατηγού Ράτζο Πετρώφ και του πρεσβευτού Στάντσεφ διήλθον εξ Άνω Τζουμαγιάς, προσθέτων ότι είδεν εις το ξενοδοχείον, όπου είχε καταλύσει, και στρατιώτας της Βασιλικής Φρουράς, οδηγούντας βασιλικήν άμαξαν, προωρισμένην δια την επίσημον είσοδον του Διαδόχου της Βουλγαρίας εις Θεσσαλονίκην».

*Ο Αθανάσιος Σουλιώτης- Νικολαΐδης

                Ο Σουλιώτης προσπάθησε να τηλεγραφήσει κρυπτογραφημένες τις πολύτιμες πληροφορίες στην πρεσβεία μας στη Σόφια και στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα. Επειδή όμως δεν ελάμβανε απάντηση και φοβούμενος την λογοκρισία των Βουλγάρων υποκρίθηκε τον ασθενή. Ο Νίκογλου πιστοποίησε την ασθένεια και πρότεινε τη διακομιδή του ασθενούς στην Σόφια. Ο Βούλγαρος Φρούραρχος πείσθηκε εύκολα και για να ξεφορτωθεί τον ενοχλητικό Έλληνα Αξιωματικό, έδωσε την άδεια της διακομιδής του. Μετά από δυσκολίες κατά την κίνησή του ο Σουλιώτης έφθασε στην Σόφια και παρουσιάσθηκε στον Έλληνα πρεσβευτή, στον οποίο και  ανέφερε τις πολύτιμες πληροφορίες, που αμέσως ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας Ταγματάρχης Αμβρόσιος Φραντζής τηλεγράφησε με τους κώδικες κρυπτογράφησης στο Υπουργείο Εξωτερικών, προκειμένου να ενημερωθεί η Ελληνική Κυβέρνηση και να ενεργήσει αναλόγως.

                Τα γραφόμενα του Σουλιώτη- Νικολαϊδη επιβεβαίωσε στα απομνημονεύματά του ο Στρατηγός Βίκτωρ Δούσμανης, που υπηρετούσε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους στο Γενικό Στρατηγείο, δίπλα στον Διάδοχο- Αρχιστράτηγο, και επομένως είχε πλήρη ενημέρωση για τα γεγονότα. Αλλά και ο Στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος στα απομνημονεύματά του επιβεβαίωσε την εθνική δράση του Φ. Νίκογλου και  ότι το συγκεκριμένο γεγονός πληροφορήθηκε από τον ίδιο τον Ελ. Βενιζέλο. Για τον ρόλο του Φ. Νίκογλου και τη δράση του κατά τους επόμενους μήνες γίνεται λόγος και από πολλούς σύγχρονους ερευνητές, που ασχολήθηκαν με τον Μακεδονικό Αγώνα και τους Βαλκανικούς Πολέμους.

                Ορισμένα τμήματα του Βουλγαρικού στρατού, που είχαν στρατοπεδεύσει στη Θεσσαλονίκη με άδεια της Ελληνικής Κυβέρνησης, είχαν μεταφερθεί από τον Ελληνικό Στόλο στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) για επιχειρησιακούς λόγους και μ΄ αυτά είχε κινηθεί και ο Φ. Νίκογλου. Κατά την παραμονή του στην Αλεξανδρούπολη επισκέφθηκε το θωρηκτό «Αβέρωφ», όπου, όταν το πλήρωμα πληροφορήθηκε ότι ήταν Έλληνας, έτυχε ιδιαίτερης περιποίησης. Ο κυβερνήτης Σοφοκλής Δούσμανης σημείωσε στο ημερολόγιό του: «Πέμπτη, 15 Νοεμβρίου 1912. Ήρθαν να μας επισκεφθούν και δύο αξιωματικοί του βουλγαρικού στρατού, ιατροί και οι δύο, εξ Αγχιάλου, ακραιφνείς πατριώται, βαρέως φέροντες ότι υπηρετούν υπό τους Βουλγάρους». Σε όλες τις συναντήσεις και επαφές με Έλληνες Αξιωματικούς παρέσχε όσες πληροφορίες γνώριζε για τον Βουλγαρικό στρατό.

*Η προτομή του Φίλιππου Νίκογλου στη Θεσσαλονίκη

                Μετά την αποστράτευσή του ο Φ. Νίκογλου επέστρεψε στην Σόφια, όπου έγινε γνωστή η δράση του και το Βουλγαρο- Μακεδονικό κομιτάτο αποφάσισε την εξόντωσή του. Ένας Βούλγαρος γιατρός και καλός του φίλος τον ενημέρωσε για την πρόθεση του κομιτάτου και κατόπιν αυτού στις 20 Σεπτεμβρίου 1913 ο Φ. Νίκογλου κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στην Αθήνα. Ο Βασιλέας Κωνσταντίνος, όταν πληροφορήθηκε αργότερα τη δράση του Φ. Νίκογλου εξέφρασε την επιθυμία να τον γνωρίσει προσωπικά, προσθέτοντας μάλιστα ότι επιβάλλονταν η απονομή παρασήμου για τις προσφερθείσες υπηρεσίες του προς την πατρίδα. Τελικά το Ελληνικό κράτος, έστω και αργά, δια χειρός Βασιλέως Παύλου παρασημοφόρησε το 1950 τον Φίλιππο Νίκογλου. Η Θεσσαλονίκη τίμησε τον Φ. Νίκογλου, αλλά και τον Αθ. Σουλιώτη- Νικολαϊδη, δίνοντας τα ονοματεπώνυμά τους σε κεντρικούς δρόμους της.

                Το 1953 ο Στενημαχίτης χειρουργός απεβίωσε στην Αθήνα πλήρης ημερών. Από τον Τύπο παρομοιάσθηκε με τον Ι. Γούναρη, κυνηγό του Ομέρ Βρυώνη, που στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου ειδοποίησε τους πολιορκημένους για την επίθεση των Τούρκων κατά τις ώρες της ακολουθίας των Χριστουγέννων, με αποτέλεσμα την αποτυχία της εφόδου και την λύση της πολιορκίας. Αναμφισβήτητα ο Φίλιππος Νίκογλου είναι ένας από τους ανθρώπους, στους οποίους η Ελλάδα και ιδιαίτερα η Θεσσαλονίκη οφείλουν ευγνωμοσύνη για τη δράση και τον ρόλο τους εκείνες τις κρίσιμες ιστορικές στιγμές. Και η μεγαλύτερη τιμή στην προκειμένη περίπτωση είναι η διατήρηση της μνήμης του γιατρού Φίλιππου Νίκογλου από την Ανατολική Ρωμυλία.

     Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

 ΠΗΓΕΣ

 1. "Το χρονικό της κατάληψης της Θεσσαλονίκης" του Φ. Νίκογλου.

 2. "Ημερολόγιο του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου" του Αθ. Σουλιώτη- Νικολαΐδη.