ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ: Η ΗΡΩΪΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ, 13-30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1922

*Στο κέντρο ο συνταγματάρχης Δημήτριος Θεοτόκης. Δεξιά ο επιτελάρχης Γ. Κορτζάς 

(Αρχείο Ιφιγένειας Κορτζά- Τηλιακού)

Γράφει ο κ. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας, Αντιστράτηγος ε.α.

          Τον Αύγουστο του 1922 η Στρατιά Μικράς Ασίας, αποτελούμενη από τα Α΄, Β΄ και Γ΄ Σώματα Στρατού και την Ανωτέρα Γενική Στρατιωτική Διοίκηση, κατείχε αμυντικά την γραμμή, που άρχιζε από την Κίο της Προποντίδας, προχωρούσε Ανατολικά του Εσκί Σεχίρ [Δορύλαιο] και Αφιόν Καρά Χισάρ. Η γραμμή Νότια του Αφιόν Καρά Χισάρ έκαμπτε προς Δυσμάς, ακολουθώντας τη δεξιά όχθη του ποταμού Μαιάνδρου και κατέληγε στις εκβολές του στο Αιγαίο Πέλαγος. Το μήκος της γραμμής αυτής άμυνας ανερχόταν σε 700 χιλιόμετρα.

          Η Ανεξάρτητη Μεραρχία υπαγόταν στο Γ΄ Σώμα Στρατού και κατείχε τον τομέα από το Σεγίτ Γκαζί έως το Ακ Ιν, Ανατολικά της Κιουτάχειας, με αποστολές άμυνας και προκάλυψης σε εδάφη τακτικής σημασίας. Επειδή οι αποστάσεις από τα κέντρα εφοδιασμού ήταν μεγάλες, οι άνδρες της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, όπως και των περισσότερων Μεραρχιών, αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα από κακή διατροφή, ελλιπή ιματισμό και κακή υπόδηση. Επιτόπιοι πόροι δεν υπήρχαν, γιατί η γη στη γραμμή του μετώπου παρέμεινε ακαλλιέργητη.

          Η εφαρμοζόμενη παθητική άμυνα για μεγάλο χρονικό διάστημα, η διαρκής αμυντική οργάνωση του εδάφους, η ασφάλεια των απομακρυσμένων εδαφών της Μικράς Ασίας με πλείστα όσα προβλήματα είχαν επηρεάσει δυσμενώς το ηθικό των Αξιωματικών και Οπλιτών. Η όλη κατάσταση επιδεινώνονταν από τις διάφορες πολιτικές και καθεστωτικές διαμάχες, που συνέχιζαν να ταλαιπωρούν την Ελλάδα από το 1915 και είχαν συντελέσει στη μείωση της μαχητικότητας και αγωνιστικότητας του Ελληνικού Στρατού, που βρισκόταν σε εκείνο το αφιλόξενο μέτωπο.

          Διοικητής της Ανεξάρτητης Μεραρχίας ήταν ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Θεοτόκης, Επιτελάρχης ο Συνταγματάρχης Γεωρ. Μομφεράτος, Διοικητής του 51ου Συντάγματος Πεζικού [Σ.Π] ο Αντισυνταγματάρχης Ι. Κωνσταντίνου και του 53ου Σ.Π. ο Αντισυνταγματάρχης Ν. Τσίπουρας, Διοικητής Μοίρας Ορειβατικού Πυροβολικού ο Ταγματάρχης Ν. Κολομβότσος και της Μοίρας Σκόντα ο Ταγματάρχης Κ. Τότσιος. Η δύναμη της Μεραρχίας ανερχόταν σε 244 Αξιωματικούς και 7.400 Οπλίτες.

*Η δραματική αλλά συντεταγμένη πορεία της Ανεξάρτητης Μεραρχίας

Η  ΟΠΙΣΘΟΧΩΡΗΣΗ  ΤΗΣ  ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ  ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ

          Η γενική επίθεση των Τουρκικών στρατευμάτων άρχισε τη 13η Αυγούστου του 1922 στο περί το Αφιόν Καρά Χισάρ μέτωπο. Στις 05.00 ώρα εκδηλώθηκε καταιγιστικός βομβαρδισμός από το εχθρικό Πυροβολικό εναντίον των θέσεων των τμημάτων του Ελληνικού Στρατού. Ακολούθως στις 06.00 ώρα εκτοξεύθηκε επίθεση του Τουρκικού Πεζικού εναντίον της αμυντικής τοποθεσίας των Ιης και ΙVης Μεραρχιών με δυσάρεστα αποτελέσματα κατά τις επόμενες ώρες και ημέρες.

          Τον ίδιο χρόνο η Ανεξάρτητη Μεραρχία δεν δέχθηκε επίθεση από τον εχθρό στον τομέα της και μετά απραξία τριών ημερών στις 10.00 ώρα της 16ης Αυγούστου διατάχθηκε να κινηθεί Νοτιοδυτικά προς το Ντουμλού Πινάρ, Νότια της Κιουτάχειας, προκειμένου να τεθεί υπό τη Διοίκηση του Β΄ Σώματος Στρατού. Από πληροφορίες η Διοίκηση της Μεραρχίας διαπίστωσε ότι αυτή ήταν απομονωμένη σε μια περιοχή, που είχε ήδη καταληφθεί από τον εχθρό. Προσπάθεια να έλθει σε επικοινωνία, μέσω ασυρμάτου, με τους γειτονικούς Σχηματισμούς απέτυχε. Αυτό σήμαινε ότι αυτοί βρίσκονταν σε απόσταση μεγαλύτερη των 120 χιλιομ. όση ήταν η εμβέλεια του ασυρμάτου της Μεραρχίας.

*Στρατιώτες της Ανεξάρτητης Μεραρχίας βάλουν κατά του επιτιθέμενου εχθρού

          Τη 17η Αυγούστου η Μεραρχία κινήθηκε υπό συνεχή βροχή προς την κωμόπολη του Αλαγιούντ, όπου βρισκόταν ο Σιδηροδρομικός Σταθμός της Κιουτάχειας. Την επομένη η φάλαγγα της Ανεξάρτητης Μεραρχίας είχε κατατμηθεί σε εμπροσθοφυλακή [2 Τάγματα του 51ου Σ.Π. 1η Ορειβατική Πυροβολαρχία], το κύριο σώμα [2 Τάγματα του 53ου Σ.Π. 1η Ορειβατική Πυροβολαρχία, Μοίρα Σκόντα και λοιπές Μονάδες] και οπισθοφυλακή [1 Τάγμα του 53ου Σ.Π]. Με τη διάταξη αυτή  η Μεραρχία συνέχισε την κίνησή της προς Δυσμάς, αντιμετωπίζοντας τις επιθέσεις μεμονωμένων εχθρικών τμημάτων, ατάκτων τσετών, ιππέων και κατοίκων της περιοχής. Οι απώλειες της Μεραρχίας ανήλθαν σε 24 νεκρούς, 56 τραυματίες και 33 αγνοούμενους. Κατά τη διάρκεια της πορείας παρουσιάσθηκαν στη Μεραρχία 5 Αξιωματικοί και 170 Οπλίτες του 32ου Συντάγματος Πεζικού, που ενσωματώθηκαν στη δύναμή της.

          Τη 19η Αυγούστου κατά την πορεία της προς Δυσμάς, προς το Γκεντίζ και Σιμάβ, εντοπίσθηκαν πτώματα Ελλήνων στρατιωτικών, που ήταν διάτρητα από σφαίρες διαφόρων όπλων, γυμνά και συλημένα από τους τσέτες και κατοίκους της περιοχής. Το θέαμα ήταν φρικιαστικό και αποκρουστικό, τρανό παράδειγμα της θηριωδίας των Τούρκων, που την προηγούμενη ημέρα είχαν θερίσει τουλάχιστον 350 Έλληνες στρατιωτικούς σε αυτή μόνο την περιοχή. Οι νεκροί ήταν άνδρες  του 32ου Σ.Π. που είχαν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους από τον Διοικητή τους Π. Σπυρόπουλο. Αυτός προερχόταν από το οικονομικό σώμα, ήταν απότακτος του 1917, είχε προαχθεί από Λοχαγός σε Αντισυνταγματάρχη και είχε κινηθεί μόνος του έφιππος προς Δυσμάς. Την επομένη 20η Αυγούστου και ώρα 11.00 χειριστής Ελληνικού αεροσκάφους αναγνώρισε την φάλαγγα της Μεραρχίας και έριξε σιδερένιο δοχείο με διαταγή της Στρατιάς της 19ης Αυγούστου προς την Μεραρχία, με την οποία γνώριζε τη δημιουργηθείσα κατάσταση και υποδείκνυε να κινηθεί προς Βορράν, συντηρούμενη από επιτόπιους πόρους. Στο δοχείο υπήρχαν και πληροφορίες του χειριστού για τις εχθρικές κινήσεις  στην περιοχή.

          Από της 21ης μέχρι της 27ης Αυγούστου η Ανεξάρτητη Μεραρχία με συνεχή πορεία 14 ωρών το 24ωρο προς Δυσμάς, με προβλήματα Διοικητικής Μέριμνας και κάτω από διαρκείς προσβολές Τούρκων ιππέων, τσετών και ατάκτων κατοίκων, έφθασε στο χωριό Κιρκαγάτς, του οποίου οι κάτοικοι 4.000 Έλληνες και Αρμένιοι ζήτησαν από τη Διοίκηση της Μεραρχίας να τους συμπεριλάβουν, αίτημα που έγινε αποδεκτό. Από την επομένη συνεχίσθηκε η πορεία της Μεραρχίας και των αμάχων προς Δυσμάς με τα γνωστά προβλήματα και την 30η Αυγούστου, ώρα 11.00, η φάλαγγα αντίκρυσε τη θάλασσα και όλοι ξέσπασαν σε κραυγές χαράς φωνάζοντας Θάλασσα-Θάλασσα.Σε λίγες ώρες οι άνδρες της Μεραρχίας και οι άμαχοι έφθασαν στο Ντικιλί, Νότια των Κυδωνιών [Αϊβαλί],απέναντι της Μυτιλήνης, όπου βρήκαν 3.000 πρόσφυγες σε δραματική κατάσταση. Μέχρι της 31ης Αυγούστου, ενώ Νοτιότερα η περιοχή της Σμύρνης ήδη είχε καταληφθεί και η πόλη είχε καταστραφεί από τα εχθρικά στρατεύματα και τις ορδές των ατάκτων και  τσετών, το προσωπικό της Μεραρχίας με μικρές απώλειες και οι άμαχοι διαπεραιώθηκαν με ασφάλεια στη Λέσβο με πλοιάρια και υποστήριξη πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού.

          Αυτή ήταν η άδοξη αλλά ηρωική υποχώρηση των τμημάτων της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, τα οποία μαζί με τους περίπου 8.000 αμάχους πρόσφυγες κατόρθωσαν να διασωθούν, μετά την απρόσμενη ολοκληρωτική καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας, που για αιώνες είχε μεγαλουργήσει στην περιοχή.

*Το επιτελείο της Ανεξάρτητης Μεραρχίας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

          Η Ανεξάρτητη Μεραρχία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πειθαρχίας. Μέσα στον πανικό, που υπήρχε, διατήρησε την πειθαρχία της και κινήθηκε με μηδαμινές απώλειες από την περιοχή της Κιουτάχειας προς το Ντικιλί των Δυτικών παραλίων. Ο κύριος λόγος της επιτυχίας της Μεραρχίας ήταν η ειλικρίνεια, που επέδειξαν οι Αξιωματικοί απέναντι στους στρατιώτες για τις δυσκολίες της κατάστασης, που αντιμετώπιζαν, γεγονός που επέδρασε σημαντικά στην ψυχολογία τους και τους συσπείρωσε. Η Ανεξάρτητη Μεραρχία πραγματοποίησε έναν εξαιρετικό άθλο διανύοντας σε 17 ημέρες 630 χιλιόμετρα σε εχθρική χώρα και ενώ βάλλονταν συνεχώς από Τούρκους ιππείς, τσέτες, μεμονωμένα εχθρικά τμήματα και ατάκτους κατοίκους της περιοχής. Ήταν ο μοναδικός Σχηματισμός της Στρατιάς Μικράς Ασίας, που δεν διαλύθηκε και δεν παραδόθηκε στον εχθρό. Η Διοίκηση της Μεραρχίας κέρδισε με αγώνες και θυσίες κάθε χιλιόμετρο και διέσωσε το προσωπικό της και τους αμάχους. Με υποδειγματική τάξη και πειθαρχία, με τις πολεμικές σημαίες και τον οπλισμό της και μηδαμινές απώλειες αποχώρησε από την Μικρά Ασία.

Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας, Αντιστράτηγος ε.α.

ΠΗΓΕΣ

1. «Η εκστρατεία στη Μικρά Ασία» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού [ΔΙΣ].

2. Αμπελάς Δημήτριος: «Ανεξάρτητη Μεραρχία, η κάθοδος των Νεώτερων Μυρίων».

3. «Επίτομος Ιστορία Εκστρατείας Μ. Ασίας 1919-1922» της Δ.Ι.Σ.