Παύλος, ο βασιλιάς πίσω από τους μύθους- Δύο άρθρα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ   http://www.kathimerini.gr/756876/article/epikairothta/ellada/paylos-o-vasilias-pisw-apo-toys-my8oys

 *Ο Παύλος έφιππος στην πλατεία Συντάγματος

             Η "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής" δημοσίευσε δύο σημαντικά άρθρα, που βοηθούν στην κατανόηση μιας ιστορικής περιόδου της χώρας μας, που ήταν γεμάτη από πολιτικά γεγονότα. Η δημοσίευση των άρθρων, δεν σημαίνει προσπάθεια επαναφοράς της βασιλείας. Το Πολιτειακό, που καταταλαιπώρησε και δίχασε τη χώρα μας έχει κριθεί οριστικά με Δημοψήφισμα. Είναι καιρός λοιπόν να δούμε τις αναδρομές μας στην πολιτική ιστορία της Ελλάδος, χωρίς παρωπίδες. Η δημοσίευση έγινε με αφορμή την προβολή ενός ντοκιμαντέρ για τη ζωή του βασιλέως Παύλου.

Γράφει ο δημοσιογράφος ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ

            Πράος και διαλλακτικός χαρακτήρας, ο βασιλιάς Παύλος ανέβηκε στον ελληνικό θρόνο σε μία από τις πιο φορτισμένες ιστορικές περιόδους του ελληνικού 20ού αιώνα. Έφυγε πρόωρα από τη ζωή στις 6 Μαρτίου, αφού λίγες ημέρες νωρίτερα είχε ορκίσει, βαριά άρρωστος, την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου στο Τατόι.

            Τι θα είχε συμβεί στην Ελλάδα αν ο βασιλιάς Παύλος δεν είχε προσβληθεί από μία επιθετική μορφή καρκίνου στο στομάχι και δεν πέθαινε πρόωρα πριν από ακριβώς 50 χρόνια; Αυτή η συναρπαστική υπόθεση πλανάται πάνω από την ιστορική βιογραφία «Παύλος, ένας ασυνήθιστος βασιλιάς» του Νίκου Πολίτη που προβλήθηκε για πρώτη φορά στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη το βράδυ της Τετάρτης μπροστά στα τρία του παιδιά, τις οικογένειές τους και άλλους εστεμμένους της Ευρώπης. Γιατί ο Παύλος (1901 - 1964) ανέβηκε στον ελληνικό θρόνο στην κορύφωση του Εμφυλίου Πολέμου, το 1947, και έφυγε λίγες εβδομάδες μετά τη σαρωτική επικράτηση της Ένωσης Κέντρου στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει πώς θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα αν ο Παύλος ήταν παρών τους επόμενους μήνες στην πολιτική ζωή του τόπου. Ο ιστορικός Κώστας Μ. Σταματόπουλος που ήταν ο επιστημονικός σύμβουλος του ντοκιμαντέρ μας μεταφέρει τη δική του εκτίμηση, σύμφωνα με την οποία «η παρουσία του Παύλου πιθανότατα θα απέτρεπε τα Ιουλιανά του 1965 και ακόμα περισσότερο τη δικτατορία της 21ης Απριλίου». Την ίδια ακριβώς άποψη εκφράζει, μιλώντας στη διάρκεια της ταινίας, και ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Το επαναλαμβάνει, μάλιστα, δύο φορές.

 *Ο Παύλος στη Βουλή ανακοινώνει την προσάρτηση των Δωδεκανήσων

             Στις προθέσεις, πάντως, του 43χρονου δημοσιογράφου Νίκου Πολίτη που είχε την ιδέα, έκανε την έρευνα και τελικά σκηνοθέτησε το ντοκιμαντέρ για τον Παύλο, δεν ήταν να θέσει στο τραπέζι μια ακόμα υπόθεση, όσο δελεαστική κι αν θα μπορούσε να αποδειχθεί για ιστορικούς και πολιτικούς επιστήμονες. «Αυτό που με κέντρισε στην περίπτωση του βασιλιά Παύλου», μου λέει ο Νίκος Πολίτης, «ήταν να καταγραφεί για πρώτη φορά σε βάθος και με αντικειμενικό τρόπο η ζωή του Παύλου ως πρίγκιπα, διαδόχου και βασιλιά. Ποιος ήταν ο χαρακτήρας του, πώς διαμορφώθηκε από τις ιστορικές εξελίξεις, ποιες ήταν οι αποφάσεις του και πώς αυτές επηρέασαν τον ίδιο αλλά και τη χώρα του. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, με ερέθιζε η πιθανότητα να σπάσω ορισμένους μύθους».

            Ίσως ο πιο διαδεδομένος μύθος που συνοδεύει τον Παύλο στο συλλογικό υποσυνείδητο ήταν η αίσθηση ότι υπήρξε ένας μάλλον αδύναμος βασιλιάς και κουμάντο στην πραγματικότητα έκανε η γυναίκα του, η δυναμική, γερμανικής καταγωγής, Φρειδερίκη που διέθετε περιορισμένο λαϊκό έρεισμα. «Ναι, αυτή είναι μια διαδεδομένη εντύπωση που ωστόσο αποδεικνύεται εντελώς λανθασμένη. Η παρεξήγηση οφείλεται κατά ένα μέρος στον ήπιο χαρακτήρα του Παύλου». Αντίθετα, λιγότερο μύθος και περισσότερο κοντά στην πραγματικότητα φαίνεται ότι ήταν η τάση του Παύλου να έχει έντονα ενεργητικό ρόλο στο πολιτικό παρασκήνιο της εποχής. Ο Κώστας Σταματόπουλος, συγγραφέας, ανάμεσα σε άλλα και των δύο σημαντικότερων εκδόσεων για το Τατόι, δεν έχει τον παραμικρό δισταγμό να μοιραστεί μαζί μας τη βεβαιότητα ότι ο Παύλος κατά τη διάρκεια της θητείας του έχει κινηθεί και αντισυνταγματικά. «Όμως, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι το ίδιο το Σύνταγμα της εποχής φάσκει και αντιφάσκει. Στο πρώτο άρθρο γινόταν λόγος για τις εξουσίες που πηγάζουν από τον λαό και στο δεύτερο άρθρο ακολουθούσαν οι βασιλικές προνομίες. Όπως είναι γνωστό ο βασιλιάς είχε τη δυνατότητα να διαλύσει τη Βουλή. Έτσι, σε περιόδους μεγάλης πολιτικής έντασης, όπως αυτές που κλήθηκε να υπηρετήσει ο Παύλος, ο ανώτατος πολιτειακός άρχοντας έπαιρνε και τον ρόλο του θηριοδαμαστή των πολιτικών παθών, επιδιδόμενος σε μια σειρά από ακροβασίες». Στο ενεργητικό του καταγράφονται, ανάμεσα σε άλλα, η προώθηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην πρωθυπουργία (με τις ευλογίες των ΗΠΑ) καθώς και η σταδιακή στροφή προς τον Γεώργιο Παπανδρέου και την Ένωση Κέντρου. Ο Παύλος διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις με τον Γεώργιο Παπανδρέου, τη συντροφιά του οποίου απολάμβανε ιδιαίτερα.

*Ο βασιλεύς Παύλος και ο διάδοχος Κωνσταντίνος. Δίπλα τους τα επιφανή στελέχη του Κέντρου Σάββας Παπαπολίτης και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης

            Η ιστορική βιογραφία του Νίκου Πολίτη που θα προβληθεί για πρώτη φορά δημόσια στις 21 Μαρτίου στο Πολεμικό Μουσείο με ελεύθερη είσοδο χωρίζεται σε δύο τηλεοπτικά επεισόδια των 55 λεπτών. Στο πρώτο επεισόδιο παρουσιάζονται τα παιδικά, εφηβικά και νεανικά του χρόνια, μέχρι την ανάρρηση στον Θρόνο και τον πρώτο χρόνο της Βασιλείας του. Στο δεύτερο επεισόδιο παρουσιάζεται ο χαρακτήρας, οι οικογενειακές στιγμές (με πολλά άγνωστα στιγμιότυπα) και τα σημαντικότερα γεγονότα έως και τον θάνατό του. Το σενάριο χωρίζεται σε κεφάλαια που εξετάζουν χρονολογικά τις προσωπικές του στιγμές. Επίσης υπάρχουν ενότητες σχετικές με τα μεγάλα πολιτικά γεγονότα που επηρεάζουν έμμεσα ή άμεσα τη ζωή του. Οι αναφορές σε πρόσωπα ή γεγονότα τεκμηριώνονται επιστημονικά από τις συνεντεύξεις έγκριτων πανεπιστημιακών, από φωτογραφικά ντοκουμέντα, προσωπικές επιστολές και μαρτυρίες. Όλα αυτά είναι το αποτέλεσμα εντατικών ερευνών του Νίκου Πολίτη σε ιδιωτικές συλλογές και συγγράμματα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους καθώς και σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.

*Βασιλεύς Κωνσταντίνος και Γεώργ. Παπανδρέου, πριν από τη θύελλα της αποστασία του 1965

            «Για λόγους αντικειμενικότητας ήθελα να μιλήσω με ιστορικούς που δεν είναι μοναρχικοί», εξηγεί ο Νίκος Πολίτης. «Θέλω να σας διαβεβαιώσω πως ό,τι παρουσιάζεται στο ντοκιμαντέρ είναι απολύτως τεκμηριωμένο». Ξεχωριστή θέση στην ταινία έχουν οι εξομολογήσεις των τριών παιδιών του Παύλου: του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου, της βασίλισσας της Ισπανίας Σοφίας και της πριγκίπισσας Ειρήνης. «Η μεγαλύτερη δυσκολία με τους ανθρώπους της οικογένειας ήταν να με εμπιστευθούν. Όταν είδαν την προεργασία που είχε γίνει και πείστηκαν για τις προθέσεις, όλα πήγαν πολύ καλά. Ο Κωνσταντίνος είχε, νομίζω, τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση. Η βασίλισσα Σοφία που ως γνωστόν δεν δίνει συνεντεύξεις όχι μόνο μίλησε μετά χαράς αλλά το έκανε και στα ελληνικά».

            Το ντοκιμαντέρ διεκδικεί μια σειρά από πρωτιές: έτσι, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό από τις ιδιωτικές του στιγμές, σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα, προσωπικές επιστολές και φιλμ που καταγράφουν 63 χρόνια ιστορίας. Ανάμεσά τους μία απόρρητη επιστολή του βασιλιά Παύλου προς τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ με την οποία ζητά την απελευθέρωση του Εθνάρχη Μακαρίου από την εξορία, το 1957, πρωτότυπο κινηματογραφικό υλικό που γύρισε ο Παύλος όταν ήρθε παράνομα στην Αθήνα το 1930, μία από τις σπάνιες τηλεοπτικές συνεντεύξεις του σε αμερικανικό δίκτυο, καθώς και αποσπάσματα από αμερικανική τηλεοπτική εκπομπή με φόντο την Ακρόπολη, στην οποία ο Παύλος μιλάει για την Αρχαία Αθήνα και την εποχή του Περικλή γυρισμένη το 1963, η οποία δεν μεταδόθηκε ποτέ στην Ελλάδα.

            Ο Νίκος Πολίτης κάνει ειδική μνεία στον πράο, διαλλακτικό χαρακτήρα του Παύλου. «Ήταν ένας φιλοσοφημένος άνθρωπος κεντρώων αντιλήψεων», προσθέτει, ενώ ο Κώστας Σταματόπουλος συμπληρώνει ότι ο Παύλος υπήρξε ένας πολύ καλός πιανίστας, επιστήθιος φίλος της Τζίνας Μπαχάουερ και άλλων σημαντικών μουσικών της εποχής του. «Δεν είναι ευρέως γνωστό», συνεχίζει ο κ. Κ. Σταματόπουλος, «αλλά ο Παύλος ήταν ο εμπνευστής της “Συνάντησης των Αθηνών”, εκδήλωσης με φιλοσοφικό περιεχόμενο που πραγματοποιήθηκε δύο φορές στον Αρειο Πάγο και είχε στόχο να φέρει κοντά τη Θρησκεία και την Επιστήμη. Την σταμάτησε η Χούντα».

*Η βασίλισσα Φρειδερίκη επισκέπτεται τον ασθενούντα πρωθυπουργό Θεμιστοκλή Σοφούλη, ηγέτη των Φιλελευθέρων, μέσα στο Πολιτικό Γραφείο, όπου νοσηλεύονταν

Ένα ντοκιμαντέρ

Γράφει ο δημοσιογράφος ΚΩΣΤΑΣ ΙΟΡΔΑΝΙΔΗΣ

            Αίφνης ένα κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στον Βασιλέα Παύλο –πενήντα χρόνια μετά τον θάνατό του– ανέσυρε μνήμες από την παλαιά τάξη πραγμάτων. Σκηνοθέτης ο δημοσιογράφος κ. Νίκος Πολίτης. «Ένα πραγματικά μεγάλο και πολύ καλό έργο», άρχισε να λέει ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος –πρώην των Ελλήνων– πριν τον καταβάλει η συγκίνηση για να συνεχίσει με λυγμούς, απευθυνόμενος στους θεατές: «Θα δείτε σε αυτό το ντοκιμαντέρ όχι μόνον έναν ασυνήθιστο βασιλέα, αλλά πάνω από όλα έναν καλό άνθρωπο».

            Αλλά αυτός «ο καλός άνθρωπος» –η Ελένη Βλάχου είχε προσθέσει και τον χαρακτηρισμό «καλός οικογενειάρχης»– ήταν ένας από τους πλέον επιδέξιους μονάρχες, που εισήγαγε τολμηρότατες τομές στην πολιτική ζωή της χώρας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του.

            Ανήλθε στον θρόνο το Απρίλιο του 1947, σε μία κρισιμότατη στιγμή. Ο Εμφύλιος εμαίνετο, είχαν προηγηθεί ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η γερμανική κατοχή. Η χώρα, καθημαγμένη. Το πολιτικό σύστημα, σε αποσύνθεση. Σε σχέση με την εποχή εκείνη, η σημερινή κρίση μοιάζει με τρικυμία εν ποτηρίω.

            Κατηγορούσαν η Αριστερά και ενίοτε το Κέντρο τον βασιλέα Παύλο ως τον θεματοφύλακα της Δεξιάς. Αλλά η είσοδος Φιλελευθέρων στην Αυλή έγινε επί της βασιλείας του. Πέραν τούτου, οι αντιρρήσεις του βασιλέως Παύλου σχετικά με την κάθοδο του Αλεξάνδρου Παπάγου στην πολιτική εξερέθισαν τη Δεξιά.

            Το ίδιο συνέβη και με την ανάθεση της πρωθυπουργίας στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, μετά τον θάνατο του στρατάρχου-πρωθυπουργού, παρά την προτίμηση που είχε εκδηλώσει υπέρ του Στέφανου Στεφανόπουλου η πλειοψηφία των βουλευτών του Ελληνικού Συναγερμού.

*Ο Παύλος ήταν ευσεβής

            Η Δεξιά εξεμάνη για μία φορά ακόμη όταν, το 1963, ο Παύλος έδωσε εντολή στον Γεώργιο Παπανδρέου να σχηματίσει κυβέρνηση ενώ δεν διέθετε τη δεδηλωμένη [πλειοψηφία 151 βουλευτών], με δικαίωμα διαλύσεως της Βουλής.

            Οι πολιτικές παρατάξεις ανέμεναν από τον μονάρχη να λειτουργήσει ως κομματάρχης εξυπηρετικός των συμφερόντων και των επιδιώξεών τους. Το καθήκον επέβαλε στον βασιλέα να ενεργεί με στόχο τη διαμόρφωση σταθερού πολιτικού συστήματος, μετά τον εμφύλιο σπαραγμό.

            Στο ντοκιμαντέρ του κ. Πολίτη, ο πρώην πρωθυπουργός κ. Κωνσταντίνος Μητσοτάκης επισημαίνει ότι η πορεία των πολιτικών πραγμάτων στην Ελλάδα θα ήταν διαφορετική εάν δεν επισυνέβαινε ο θάνατος του Σοφοκλή Βενιζέλου, τον Φεβρουάριο του 1964, και του βασιλέως Παύλου στις 6 Μαρτίου του ιδίου έτους. Παίζουν ασφαλώς ρόλο και οι συμπτώσεις στην Ιστορία. Αλλά το παλαιό καθεστώς κατέρρευσε από την ανικανότητα των πολιτικών ηγετών, που είχαν αναδειχθεί από τη μοναρχία. Οι ευθύνες, φυσικά, αποδόθηκαν καθ’ ολοκληρίαν στον βασιλέα Κωνσταντίνο – πρώην των Ελλήνων.

            Ας μην πλανώνται οι «δημοκρατικές δυνάμεις» της χώρας για τον ρόλο τους στην πολιτειακή αλλαγή. Τη μοναρχία υπονόμευσαν θανάσιμα οι πραξικοπηματίες του 1967. Το τελικό πλήγμα εδόθη από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, με το δημοψήφισμα του 1974, που ήταν μία μάχη όλων των πολιτικών κομμάτων εναντίον ενός – του Κωνσταντίνου.

            Απηλλάγη το πολιτικό σύστημα της μεταπολιτεύσεως από το Στέμμα και όντως επρόκοψε, οδηγώντας τη χώρα σε πλήρη εξάρτηση από τους δανειστές της. Αυτά, δίχως καμία πρόθεση υπονομεύσεως του πολιτειακού μας συστήματος, αλλά ως πρώτη απόπειρα αναθεωρήσεως κατεστημένων αντιλήψεων εξ αφορμής ενός ντοκιμαντέρ.

*Η αναγγελία του θανάτου του Παύλου και η ορκωμοσία του Κωνσταντίνου

Το προσκύνημα της σορού του βασιλέως Παύλου