Εβδομήντα χρόνια από την επέτειο του Οχι

Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100003_14/11/2010_422176 

*Ο μεγάλος πρωταγωνιστής των μαχών. Ο Έλλην στρατιώτης

*Κείμενα για τη στάση του Ιωάννη Μεταξά 

και για μια αθέατη πλευρά του Επους του ’40 με αφορμή το σχετικό Αφιέρωμα της «Κ»

Το αφιέρωμα της «Κ» στην εποποιία του 1940 έγινε αφορμή για έντονες συζητήσεις μεταξύ των αναγνωστών της εφημερίδας, γεγονός που φυσικά, δημιουργεί ιδιαίτερη ικανοποίηση στους εμπνευστές και τους επιμελητές της έκδοσης. Οπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξαν και αντιδράσεις, αφού τα θέματα, στα οποία επικεντρώθηκαν οι συγγραφείς των κειμένων, αγγίζουν ευαίσθητες πτυχές της -όχι και πολύ μακρινής- ιστορίας της χώρας μας. Στη σημερινή σελίδα της «Ιστορίας», λοιπόν, επιλέγουμε δύο ενδιαφέροντα κείμενα που μας εστάλησαν και αναφέρονται στο θέμα της 70ής επετείου του Οχι. Στο πρώτο, η ιστορικός, αρχαιολόγος και συγγραφέας Ιωάννα Φωκά - Μεταξά, εγγονή του Ιω. Μεταξά, ασκεί κριτική στις θέσεις που διατύπωσε ο ακαδημαϊκός Ι. Κ. Δεσποτόπουλος για τη στάση που τήρησε ο παππούς της στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Στο δεύτερο, ο πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής, Γ. Σούρλας, αναφέρεται σε ένα μάλλον άγνωστο στο ευρύ κοινό ζήτημα, στους προσωρινούς ή ομαδικούς τάφους των Ελλήνων στρατιωτών που έπεσαν μαχόμενοι σε αλβανικό έδαφος.

Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος και ο Ιωάννης Μεταξάς

Της Ιωάννας Φωκά - Μεταξά

Το άρθρο του ακαδημαϊκού και φιλοσόφου κ. Κ. Ι. Δεσποτόπουλου, στην «Καθημερινή», την 28η Οκτωβρίου 2010, με τίτλο «Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος και ο Ιωάννης Μεταξάς», δημιούργησε εύλογες απορίες στο κοινό, ως προς τη στάση που τήρησε τελικά ο Ιωάννης Μεταξάς στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Η αποστολή του Γεωργίου Πεσμαζόγλου, «για να πετύχει σύναψη ανακωχής με κεκτημένα τη δόξα του ελληνικού στρατού και τα κατεχόμενα εδάφη της Βορείου Ηπείρου», όπως αναφέρει ο κ. Δεσποτόπουλος, βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την πραγματικότητα και τις σημειώσεις του Ιωάννη Μεταξά στο Ημερολόγιό του, όπως και με τα απομνημονεύματα του Γεωργίου Πεσμαζόγλου.

*Ο Ιωάννης Μεταξάς

«Ιωάννη Μεταξά, Το Προσωπικό του Ημερολόγιο» 
τομ. 4ος σελ. 545 - 555. Ίκαρος 1960 - Γκοβόστης 2010. 

20 Δεκεμβρίου, Παρασκευή
54η ημέρα. (Πολέμου 1940)

Ευτυχώς η επίσκεψις του Γερμανού (Πρεσβευτή) δεν είχε κακά αποτελέσματα. Στην αρχή –χθες– ενόμισα ότι θα επήρχετο ρήξις. Και ότι οι Γερμανοί θα μας επίεζαν με απειλάς. Ευτυχώς τίποτε από αυτά. Ημουν έτοιμος για όλα...

30 Δεκεμβρίου, Δευτέρα
64η ημέρα

... «Τηλεγράφημα τελευταίον Ραγκαβή (ο Ελληνας Πρεσβευτής στο Βερολίνο). Μας συμβουλεύει προσπέσωμεν εις Χίτλερ και ζητήσωμεν ειρήνην προς Ιταλίαν, δηλαδή να ατιμασθώμεν. Αλλως, λέγει, θα μας επιτεθή η Γερμανία. Είναι μωρός και κακοήθης».

4 Ιανουαρίου, Σάββατον
69η ημέρα

Τηλεγράφημα Λέγγερη Βερολίνον. (Συνταγματάρχης, Στρατιωτικός Ακόλουθος Πρεσβείας Βερολίνου) Συγκέντρωσις γερμανικού στρατού περιφέρειαν Αραδ - Σζεγκεδίν - Τούρνο Σεβερίνου. Αρχισε 12 μεραρχίες. Κατά Γιουγκοσλαυίας; Διά να αφήσει διάβασιν προς Θεσσαλονίκην; Ωστε εναντίον μας; Τι άλλο δύναται να είναι; Και τότε εξηγούνται προειδοποιήσεις Γερμανών διά Ραγκαβή, τελευταίαι χθεσιναί διά Ανγκερερ προς Διάδοχον – και διά πατρός της προς Φρειδερίκην, να υποταχθώμεν εις Χίτλερ! – Καλλίτερα να πεθάνωμεν.

Η μαρτυρία
«Γ. Πεσμαζόγλου, Το Χρονικόν της ζωής μου (1889 - 1979)»,
Αθήνα 1999, σελ. 210 - 221.

Την πλήρη περιγραφή της αποστολής την οποία του είχε εμπιστευθεί ο Ιωάννης Μεταξάς, βρίσκουμε στα απομνημονεύματα του Γ. Πεσμαζόγλου.

«Την πρωίαν της 28ης Δεκεμβρίου 1940 με εζήτησεν εσπευσμένως ο Πρωθυπουργός. Συνηντήθημεν εις το ξενοδοχείον “Μεγάλη Βρεταννία” όπου είχαν μεταφερθεί τα γραφεία της Κυβερνήσεως. Μου είπεν ότι είχεν αποφασίσει να μου αναθέσει αποστολήν η οποία θα συνίστατο εις το να του φέρω ωρισμένας πληροφορίας διά τους σκοπούς της Γιουγκοσλαυίας, επειδή συνεδεόμην στενώς με τον Αντιβασιλέα της, Πρίγκηπα Παύλον. Ηθελεν επίσης να καθησυχάση τους Γερμανούς επί των προθέσεών μας.

Αφού μου εξήγησε την πολιτικήν την οποίαν ήταν αποφασισμένος να τηρήση έναντι της Αγγλίας και της Γερμανίας, μου έδωσε τας οδηγίας τας οποίας παραθέτω εδώ εκ σημειώματος το οποίον συνέταξα αμέσως μετά την συνομιλίαν μας.

«Τα συμφέροντά μας, κατόπιν μάλιστα της συμμαχίας Αγγλίας - Γαλλίας - Τουρκίας μας επέβαλλον να ταχθώμεν με το μέρος της Αγγλίας, με την οποίαν θα ετάσσετο οριστικώς και η Αμερική. Τούτο, δε, όχι μόνο λόγω της γεωγραφικής μας θέσεως, αλλά και διότι ήτο βέβαιον ότι το πέρας του πολέμου θα απέβαινεν υπέρ της Αγγλίας»...

«... Διά τούτο ο Μεταξάς δεν ήθελε να δεχθεί την μεσολάβηση των Γερμανών προτού φτάσουν αι δυνάμεις μας εις την θάλασσαν, οπόθεν θα ηδυνάμεθα να κατοπτεύσωμεν εγκαίρως τας κινήσεις των Ιταλών...» ...Κατά συνέπειαν η Ελλάς όφειλε να προασπίση την ανεξαρτησίαν της και την τιμήν της, αποκρούουσα οιανδήποτε εισβολήν ή εμφανή παραβίασιν της ουδετερότητός της, εν ουδεμία όμως περιπτώσει έπρεπε να προκαλέση την Γερμανίαν... Αναχωρήσας εκ Βελιγραδίου μετ’ ολίγας ημέρας μετέβην εις Βέρνην. Κατά τας ομιλίας τας οποίας είχον εν τη ελβετική πρωτευούση, εσχημάτισα την γνώμην ότι, εις το εξωτερικόν γενική ήτο η εντύπωσις ότι τελικώς θα κατίσχυε εις τον πόλεμον η Μεγάλη Βρεταννία... Ακόμη ότι ταχέως θα ευρισκόμεθα προ γερμανορωσσικής ρήξεως ...Οσον αφεώρα εις τα Βαλκάνια, οι Γερμανοί θα επεθύμουν να εξασφαλίσουν την ουδετερότητά των. ...Διά την Ελλάδα, εάν καθίστατο δυνατή η διατήρησις της ειρήνης εις τα Βαλκάνια, θα ήσαν διατεθειμένοι να εξακολουθήσουν θεωρούντες την ελληνοϊταλικήν σύρραξιν ως καθαρώς εντοπισμένον μεταξύ των δύο χωρών πολεμικόν γεγονός και θα προσεπάθουν να εύρουν την κατάλληλον ευκαιρίαν μεσολαβήσεως... Δεν κατώρθωσα να εξακριβώσω την στάσιν την οποίαν θα ετήρει η Γερμανία εάν η Ελλάς δεν εδέχετο την μεσολάβησίν της, διότι είχον λάβει ρητάς οδηγίας να αποφύγω οιανδήποτε συζήτησιν επί του θέματος. Ουδεμίαν, εν τούτοις αμφιβολία υπήρχεν ότι εν περιπτώσει αποβάσεως αγγλικών στρατευμάτων εις την ηπειρωτικήν Ελλάδα, οι Γερμανοί θα επεζήτουν να εκκαθαρίσουν αμέσως την κατάστασιν εις τα Βαλκάνια. Εκ Βέρνης μετέβην εις Γενεύην, όπου επληροφορήθην ότι ο Μεταξάς απέθανε».

Εκ των ανωτέρω συμπεραίνουμε ότι οι πληροφορίες του ακαδημαϊκού κυρίου Δεσποτόπουλου δεν είναι ακριβείς, διαστρέφουν δε το όλο σκεπτικό που ανέλυσε ο Ιωάννης Μεταξάς στην Ανακοίνωση προς τους Ιδιοκτήτας και Αρχισυντάκτας του αθηναϊκού Τύπου εις το Γενικόν Στρατηγείον, την 30ή Οκτωβρίου, στο οποίο φανερώνει όλη την διπλωματική και πολιτική σκέψη του, και την στρατηγική, που εφήρμοσε χωρίς δισταγμό και παλινδρομήσεις, καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου.

Πράγματι υπήρξε σώφρων ο Ιω. Μεταξάς, με τις επιλογές του και όχι μόνο τον τελευταίο μήνα της ζωής του. Το συμφέρον της Ελλάδος ήταν πάντα στον βίο του ο γνώμονας των αποφάσεών του, ως επιτελικός, πολιτικός ή κυβερνήτης. Στη περίπτωση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το συμφέρον της Ελλάδας ήταν άρρηκτα δεμένο με τους Συμμάχους και φυσικά με την εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Πολέμου.

Η διορατικότητά του Μεταξά και η στρατηγική του πείρα τον οδήγησαν σε σωστές αποφάσεις. Οπως εμφανίζεται σε ένα φύλλο της «Καθημερινής» την εποχή του πολέμου (17 Νοεμβρίου 1940) πάνω στην φωτογραφίαν του, έλεγε: «Θα νικήσωμεν αλλά για την Ελλάδα υπέρ την Νίκη η Δόξα».

Η προσάρτηση των Δωδεκανήσων την 28η Οκτωβρίου 1947, βάσει του Νόμου 518/ 3 - 9 Ιανουαρίου 1948, είναι το αποτέλεσμα της Νίκης της Δόξας και το αντίδωρο του αίματος των Ελλήνων Ηρώων.

Δύο μεγάλες εθνικές εκκρεμότητες προς τους πεσόντες

Από το ιστολόγιο "Πεσόντες του 40" του κ. Αγαθοκλή Παναγούλια. Το στρατιωτικό νεκροταφείο στο Βουλιαράτι Αργυροκάστρου. Εδώ αναπαύονται 59 στρατιώτες και 1 αξιωματικός. Επίσης στα οστεοφυλάκια αυτού του νεκροταφείου έχουν μεταφερθεί τα οστά 8 πολεμιστών που έπεσαν στο ύψωμα Αγίου Αθανασίου καθώς και άλλων 120 περίπου που βρέθηκαν σε διάφορα γειτονικά μέρη.

Του Γεωργίου Σούρλα*

Στο αφιέρωμα της «Καθημερινής» για τα 70 χρόνια μετά το Επος του 1940, γίνονται αναφορές και κατατίθενται μαρτυρίες που αποδίδουν το πραγματικό νόημα του ιστορικού Οχι και προσδίδουν τις διαστάσεις του θριάμβου των Ελλήνων μαχητών που προκάλεσαν παγκόσμιο θαυμασμό και άλλαξαν την πορεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Είναι γεγονός ότι κατά το Επος του ’40 βρήκαν την πλήρη έκφρασή τους τα βασικά γνωρίσματα των Ελλήνων: η ομοψυχία στις κρίσιμες στιγμές, η άκρατη φιλοπατρία, η χωρίς όρια αυτοθυσία και αυταπάρνηση, η πίστη στα ανθρώπινα ιδανικά. Ολα αυτά μας κάνουν υπερήφανους.

Ομως το Επος του ’40 έχει και την πίσω, την αθέατη πλευρά, την άγνωστη στους πολλούς Ελληνες. Πρόκειται για δύο μεγάλες εθνικές εκκρεμότητες. Για 70 χρόνια 7.963 πεσόντες στα πεδία των μαχών της Β. Ηπείρου παραμένουν άταφοι ή προσωρινά θαμμένοι σε ομαδικούς τάφους. Είναι οδυνηρό να βλέπεις οστά διάσπαρτα και ομαδικούς τάφους. Στην Πρεμετή με 1.400 πεσόντες και στα στενά της Κλεισούρας με 400.

Υπάρχει και μια άλλη εθνική εκκρεμότητα. Δεν υπάρχει μνημείο στην Ελλάδα για τους 13.976 που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου από τον Οκτώβριο του 1940 έως τον Απρίλιο του 1941. Αραγε πόσοι γνωρίζουν ότι τόσοι πολλοί έπεσαν για την πατρίδα την περίοδο εκείνη;

Αν επισκεφθείς τα πεδία των μαχών στη Β. Ηπειρο αισθάνεσαι συγκίνηση αλλά και ενοχές. Συγκίνηση όταν περπατάς στα ποτισμένα με ελληνικό αίμα χώματα και ενοχές όταν έρχεσαι απέναντι σε μια σκληρή πραγματικότητα με τα διάσπαρτα οστά των ηρώων μας.

Η συγκίνηση και η αμηχανία κορυφώνονται όταν βρεθείς με τα παιδιά των πεσόντων, όπως έγινε με την παρουσίαση του βιβλίου «Οι ήρωες του 1940 περιμένουν» σε περισσότερες από 60 πόλεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Ολοι ρωτούν με πόνο ψυχής για τον πατέρα που δεν γνώρισαν και που έμεινε στη Β. Ηπειρο, γιατί δεν υπήρξε κανένα ενδιαφέρον από την Πολιτεία για την περισυλλογή των οστών; Γιατί δεν έγιναν αυτά που οι παραδόσεις από την αρχαία Ελλάδα επιτάσσουν, το θρησκευτικό και πατριωτικό καθήκον υπαγορεύει για τους νεκρούς και μάλιστα για τους νεκρούς του πολέμου; Πότε θα μπορέσουν να επισκεφθούν τον τόπο όπου έπεσαν, για να προσευχηθούν;

Οι διαπιστώσεις αυτών των εκκρεμοτήτων σού υπαγορεύουν ότι πρέπει να συμβάλεις στην προσπάθεια αποκατάστασης, αγώνα που άρχισε ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και Πάσης Αλβανίας Αναστάσιος για την κατασκευή στρατιωτικών κοιμητηρίων στη Ν. Αλβανία. Η ώρα του καθήκοντος ήρθε όταν κατατέθηκε στη Βουλή των Ελλήνων η κύρωση σύμβασης για την ένταξη της Αλβανίας στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. Τότε ελέχθη το μικρό «Οχι» από όλους τους βουλευτές, αν δεν συμφωνηθεί η λειτουργία των στρατιωτικών κοιμητηρίων.

Στις 25 Μαρτίου κυρώθηκε η συμφωνία από τη Βουλή της Αλβανίας για την περισυλλογή των οστών, το άνοιγμα των ομαδικών τάφων και την ίδρυση δύο κοιμητηρίων στους Βουλιαράτες και στα Στενά της Κλεισούρας.

Ως προς τους 13.976 πεσόντες, αποφασίστηκε η ανέγερση μνημείου στο Καλπάκι κάτω από το άγαλμα του «Μαχητή», σε έκταση που παραχώρησε ο δήμος, και ήδη ξεκίνησαν οι διαδικασίες δημοπράτησης.

Αυτή είναι η αθέατη πλευρά στην οποία αναφέρεται λεπτομερώς και εμπεριστατωμένα το βιβλίο «Οι ήρωες του 1940 περιμένουν».

Βέβαια οι ήρωές μας και οι συγγενείς τους δεν περιμένουν από εμάς μόνο την απόδοση τιμών ως οφείλουμε, αλλά να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες τους, να κάνουμε πάντα το καθήκον μας για την πατρίδα και ιδιαίτερα αυτή τη χρονική περίοδο, που απαιτείται εθνική ομοψυχία.

* Ο κ. Γ. Σούρλας είναι πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής – υπουργός.