1921: ΗΤΑΝ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΡΟΣ ΣΑΓΓΑΡΙΟ ΚΑΙ ΑΓΚΥΡΑ;

*'Ελληνες φτάνουν στο Σαγγάριο και γεμίζουν τα παγούρια τους νερό.... 

Είναι το τέλος μια μεγάλης πορείας 

 Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

Στις 28 Ιουλίου/ 10 Αυγούστου 1920 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών, η οποία δημιουργούσε τη Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών και υλοποιούσε το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας.

Την ίδια περίοδο η επίσημη Τουρκία αντιδρούσε, η Εθνικιστική οργάνωση του Μουσταφά Κεμάλ δήλωνε ότι ουδέποτε θα αποδεχόταν τους πράγματι αποπνικτικούς όρους της Συνθήκης των Σεβρών, η Γαλλία και η Ιταλία, παρά την υπογραφή της και από αυτές ακούσια όπως ισχυρίζονταν, είχαν αρχίσει παρασκηνιακά τις επαφές τους με τον Κεμάλ για τα δικά τους γεωστρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή και ευνοούσαν ενδόμυχα την πλήρη αποτυχία εφαρμογής των όρων της, και η Μεγάλη Βρετανία παρά την υποστήριξη των Ελληνικών θέσεων είχε εγκαταλείψει κάθε στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Παράλληλα ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναλάμβανε απέναντι των Συμμάχων τη βαριά υποχρέωση να επιβάλλει τους όρους της συνθήκης, χωρίς καμιά στρατιωτική και οικονομική βοήθεια.

Το δυσμενές αυτό κλίμα επιδείνωσε η ήττα του Βενιζέλου στις βουλευτικές εκλογές της 14ης Νοεμβρίου 1920 και η επάνοδος στο θρόνο, μετά το δημοψήφισμα της 5ης Δεκεμβρίου 1920, του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Έτσι δόθηκε η αφορμή για τη μεταστροφή και στο προσκήνιο της πολιτικής των Συμμάχων απέναντι στην Ελλάδα.

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπογράφει τη Συνθήκη των Σεβρών

                Μέσα σ΄ αυτή τη ρευστή και ανήσυχη πολιτικοστρατιωτική κατάσταση η νέα κυβέρνηση είχε την υποχρέωση να επιβάλει δια του πολέμου τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών, χωρίς στρατιωτική ή οικονομική βοήθεια των Συμμάχων και τη δηλωμένη αρνητική στάση των. Στα πλαίσια αυτής της υποχρεωτικής πολιτικής και κατόπιν της αποτυχίας της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου το Φεβρουάριο του 1921 για εξεύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης, η Στρατιά Μικράς Ασίας με νέο Διοικητή τον Αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα ανέτοιμη, με προβλήματα σε ανεπαρκές προσωπικό, σε είδη οπλισμού και πυρομαχικών, εφόδια, υλικά, οχήματα και κτήνη, διεξήγαγε επιχειρήσεις το Μάρτιο του 1921 κατά των Κεμαλικών στρατευμάτων, χωρίς σοβαρά αποτελέσματα επί του πεδίου της μάχης. Εξαιτίας της συνεχιζόμενης αρνητικής στάσης του Κεμάλ η κυβέρνηση αποφάσισε την επανάληψη των επιχειρήσεων προς συντριβή των συνεχώς αυξανομένων και ενισχυόμενων Κεμαλικών στρατευμάτων και την κατάληψη της γραμμής.

*Ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας στη Μικρά Ασία

Εσκί Σεχήρ- Κιουτάχεια- Αφιόν Καραχισάρ, από την οποία διερχόταν και η σιδηροδρομική γραμμή Κωνσταντινούπολης-Βαγδάτης. Μετά από μεγάλη και σοβαρή προετοιμασία και ενίσχυση των Μονάδων με επιστρατευθέν προσωπικό, με είδη οπλισμού και πυρομαχικών, υλικά και εφόδια διαφόρων κατηγοριών, η Στρατιά Μικράς Ασίας από 4ης έως 7ης Ιουλίου 1921 επανέλαβε τις επιθετικές επιχειρήσεις προς επίτευξη των παραπάνω αντικειμενικών σκοπών, που εστέφθησαν από νίκη του Ελληνικού Στρατού.

Η νίκη ήταν μεγάλη από άποψη απωλειών σε προσωπικό και φθορών σε υλικά και μέσα στα Κεμαλικά στρατεύματα, όχι όμως δυστυχώς τεράστιων, όπως εσφαλμένα παρουσιάσθηκαν στην αρχή, ώστε να αναγκάσουν τον Κεμάλ να επιστρέψει στις διαπραγματεύσεις. Το γεγονός των λαμπρών νικών στο πεδίο της μάχης του Ελληνικού Στρατού κατά των στρατευμάτων του Κεμάλ, παρότι απέδειξε την υπεροχή του, δεν επηρέασε τους Συμμάχους, προκειμένου να πιέσουν τον Κεμάλ για συνομιλίες, παρά τις συνεχείς διακηρύξεις τους για ειρήνη στην περιοχή. Αντίθετα η Γαλλία και η Ιταλία, εκτός από την απόσυρση δυνάμεων από την Κιλικία και τη Δυτική Μικρά Ασία αντίστοιχα, ενίσχυαν τον Κεμάλ με σύγχρονα είδη οπλισμού και πυρομαχικών και άλλα αναγκαία μέσα. Η Στρατιά μπροστά στη διαγραφόμενη πολιτική και στρατιωτική κατάσταση ζήτησε παραπέρα οδηγίες.

*Από το χώρο εκτέλεσης των έξ στο Γουδί. Ο τάφος του Νικόλαου Θεοτόκη

  

ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

                 Η Κυβέρνηση πληροφορήθηκε τις ανακριβείς αναφορές για συντριβή των Κεμαλικών στρατευμάτων από τον Υπουργό Στρατιωτικών Νικόλαο Θεοτόκη, που εκείνη την περίοδο βρισκόταν στην περιοχή των επιχειρήσεων. Ήταν μια σημαντική νίκη της Στρατιάς, αλλά στο τακτικό πεδίο και όχι στο στρατηγικό. Η έκπληξη της Κυβέρνησης λογικό ήταν να είναι δυσάρεστη, πλην όμως μείωνε αυτήν η αναφορά της Στρατιάς ότι υπήρχε η δυνατότητα για συνέχιση της εκστρατείας προς Άγκυρα, καθόσον το ηθικό των ανδρών και η ορμή των Μονάδων ήταν τέτοια, ώστε η καταδίωξη των Κεμαλικών στρατευμάτων προς Άγκυρα εκτιμάτο ως κατορθωτή και χρήσιμη από τακτικής και στρατηγικής άποψης. Άλλωστε το στρατηγικό αυτό σχέδιο είχε μελετηθεί και παλαιότερα από την στρατιωτική ηγεσία επί κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου και δεν εμφανιζόταν για πρώτη φορά. Παρά ταύτα ο Πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης, διαισθανόμενος το μέγεθος του έργου και της ευθύνης της Κυβέρνησής του, αποφάσισε να μεταβεί στην Κιουτάχεια, προκειμένου να έλθει σε προσωπική συνεννόηση με το Διοικητή της Στρατιάς για να γνωρίσει από κοντά τη στρατιωτική κατάσταση, τις αντιλήψεις και τις εκτιμήσεις της Στρατιάς, την αναγκαιότητα της συνέχισης της εκστρατείας και τη δυνατότητα της εκτέλεσης αυτής καθώς και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

*Ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης με τον βασιλέα Κωνσταντίνο στο Μικρασιατικό μέτωπο

                Προτού η Κυβέρνηση μελετήσει την πολιτική όψη του προβλήματος με βάση τη δημιουργηθείσα στρατιωτική κατάσταση, μετά τις νικηφόρες επιχειρήσεις του Ιουλίου 1921, χρειαζόταν να γνωρίσει σαφώς, απεριφράστως και κατηγορηματικώς εάν η κατάσταση ήταν τέτοια, ώστε να αποτελέσει ασφαλή βάση για τις επόμενες πολιτικές ενέργειες, δηλαδή ο εχθρός είχε περιέλθει σε τέτοια στρατιωτική αδυναμία, που να επιτρέπει τη Στρατιά να αισθάνεται στο εξής ασφαλής στην κατεχόμενη περιοχή, εάν η θέση  αυτής απέβη τόσον ασφαλής, ώστε η Κυβέρνηση να προβεί σε βαθμιαία απόλυση των παλαιότερων κλάσεων της υπό τα όπλα εφεδρείας και σε περίπτωση, κατά την οποία η απάντηση στα δύο πρώτα ερωτήματα ήταν αρνητική τί έπρεπε να γίνει στη συνέχεια.

                Η απάντηση της Στρατιάς στα δύο ερωτήματα, βασισμένη απόλυτα στην πραγματικότητα, ήταν απερίφραστα και κατηγορηματικά αρνητική. Ως προς το τρίτο ερώτημα  η γνώμη του Επιτελείου της Στρατιάς ήταν ότι επιβαλλόταν η καταδίωξη των Κεμαλικών στρατευμάτων προς την Άγκυρα, προκειμένου να συντριβούν οι εχθρικές δυνάμεις και να καταστραφούν οι βάσεις ανεφοδιασμού των, που βρίσκονταν στην περιοχή της Άγκυρας. Η Στρατιά είχε μελετήσει σε βάθος όλους τους παράγοντες και πίστευε ότι είχε τη δυνατότητα επιτυχούς εκτέλεσης της εκστρατείας και εκτιμούσε ότι ως προς τη δύναμη, δηλαδή το προσωπικό, τα διατιθέμενα μέσα, την οργάνωση, την πολεμική ορμή και το ηθικό, υπερείχε απόλυτα του εχθρού. Τα μοναδικά προβλήματα αναφέρονταν στο φτωχό οδικό δίκτυο, στην κατάσταση του σιδηροδρομικού δικτύου, μετά τις πιθανές καταστροφές, και στον ανεφοδιασμό των Μονάδων, λόγω της απομάκρυνσης από τις βάσεις Διοικητικής Μέριμνας. Αλλά και τα προβλήματα αυτά επισημάνθηκαν κατά τη σε βάθος μελέτη και βρέθηκαν τρόποι και μέτρα για την αντιμετώπισή τους.

*Από το πολεμικό συμβούλιο της Κιουτάχειας

ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ

                 Όλα εκείνα, από τα οποία θα καταδεικνύονταν η ανάγκη της εκτέλεσης της επιχείρησης, η δυνατότητα της εκτέλεσης αυτής, οι μεγάλες πιθανότητες αποφασιστικής νίκης και τα προσδοκώμενα από αυτήν αποτελέσματα, εξετάσθηκαν και επεξηγήθηκαν  στον Πρωθυπουργό Δημήτριο Γούναρη και στον Υπουργό των Στρατιωτικών Νικόλαο Θεοτόκη. Όλα δε, συνηγορούσαν υπέρ της λήψης απόφασης για τη συνέχιση της εκστρατείας προς την Άγκυρα. Επειδή όμως αναφέρθησαν και τα προβλήματα του οδικού και του σιδηροδρομικού δικτύου και του ανεφοδιασμού, εξαιτίας της απομάκρυνσης από τις βάσεις Διοικητικής Μέριμνας, και υποβλήθηκαν προβληματισμοί για αυτά, ο Πρωθυπουργός ζήτησε έγγραφη απάντηση στα ερωτήματα που είχε θέσει και παρακάλεσε να συγκληθεί Πολεμικό Συμβούλιο το πρωί της 15ης Ιουλίου 1921 στην Κιουτάχεια υπό την Προεδρία του Βασιλέως Κωνσταντίνου, που βρισκόταν στην περιοχή, προκειμένου να συζητηθούν οι προτάσεις της Στρατιάς και να ληφθεί απόφαση για συνέχιση της εκστρατείας ή όχι.

 Κατόπιν αυτού η Στρατιά συνέταξε υπόμνημα, στο οποίο διατυπώνονταν οι σκέψεις της για την εκτέλεση της εκστρατείας προς την Άγκυρα. Τα σημαντικότερα σημεία του υπομνήματος είχαν ως ακολούθως:

                1. Η εκστρατεία αποβλέπει στη διάλυση των Κεμαλικών στρατευμάτων ή στην απομάκρυνση αυτών από το μέτωπο Εσκί Σεχίρ- Αφιόν Καραχισάρ, ώστε η προ αυτού συγκέντρωση να καταστή αδύνατη ή να απαιτήσει μεγάλο χρονικό διάστημα και μέγιστα μέσα, τα οποία προς το παρόν δεν διαθέτει ο εχθρός.

                2. Προς επίτευξη του σκοπού αυτού η Στρατιά πρέπει να εκτελέσει επιδρομές προς την Άγκυρα, να συντρίψει, εφόσον θα συναντήσει, τις εχθρικές δυνάμεις, να διαλύσει τις βάσεις ανεφοδιασμού της Άγκυρας και εάν κατόπιν αυτού ο εχθρός δεν θα υποκύψει, επειδή η παραμονή στην Άγκυρα θα είναι μειονεκτική, να επιστρέψει στο Εσκί Σεχίρ- Αφιόν Καραχισάρ καταστρέφοντας ριζικά τη σιδηροδρομική γραμμή.

                3. Η επιχείρηση προς την Άγκυρα παρουσιάζει δυσχέρειες λόγω της μεγάλης απόστασης Εσκί Σεχίρ και Άγκυρας, μεγαλύτερης των 260 χιλιομέτρων, της κατάστασης των οδών, του αδιάβατου, εκτός των γεφυρών, των ποταμών Σαγγαρίου και Πουρσάκ και της επερχόμενης κατά το Σεπτέμβριο εποχής των βροχών. Οι δυσχέρειες αυτές θα δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα στις κινήσεις και στον ανεφοδιασμό.

 4. Εάν κατά την εκστρατεία η Στρατιά συναντήσει τον εχθρό προ του ποταμού Σαγγαρίου και τον συντρίψει, τότε η καταδίωξη προς την Άγκυρα με τμήμα της Στρατιάς δεν θα παρουσιάσει δυσχέρειες. Εάν απεναντίας ο εχθρός υποχωρήσει πέραν του Σαγγαρίου, η Στρατιά θα προχωρήσει ή θα σταματήσει ανάλογα με τις παρουσιαζόμενες μέχρι της στιγμής εκείνης συνθήκες.

Το Πολεμικό Συμβούλιο πραγματοποιήθηκε το πρωί της 15/28ης Ιουλίου υπό την Προεδρία του Βασιλέως Κωνσταντίνου και παρουσία του Πρωθυπουργού,  του Υπουργού των Στρατιωτικών, του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Αντιστρατήγου Βίκτορος Δούσμανη, του Υποστράτηγου Ξενοφώντος Στρατηγού, του Διοικητού της Στρατιάς Μικράς Ασίας και αρμοδίων Επιτελών αυτής.  Ακολούθως ο Επιτελάρχης της Στρατιάς Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Πάλης παρουσίασε τις προτάσεις αυτής, όπως είχαν καταγραφεί στο κοινοποιηθέν υπόμνημα. Η απόφαση για συνέχιση της καταδίωξης του εχθρού προς την Άγκυρα, όπως οι προτάσεις της Στρατιάς, υπήρξε ομόφωνη. Καμία αντίρρηση ή αντίθετη άποψη δεν εκφράσθηκε από τους παρόντες στη σύσκεψη.

*Η διάβαση του Σαγγαρίου

ΕΠΙΒΑΛΛΟΤΑΝ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ; ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

 Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις και έχουν γραφεί τόμοι για την αναγκαιότητα της εκστρατείας προς την Άγκυρα. Εάν δεν επακολουθούσε η Μικρασιατική Καταστροφή και δεν εγείρονταν ζητήματα ευθυνών γι΄ αυτήν, η μη κατάληψη της Άγκυρας δεν θα εθεωρείτο ως στρατιωτική ήττα της Στρατιάς Μικράς Ασίας και ως εκ τούτου η απόφαση για την εκτέλεση της εκστρατείας δεν θα χαρακτηριζόταν ως αδιανόητη, προδοτική και εγκληματική. Επίσης κατακρίθηκε η απόφαση για την εκστρατεία προς την Άγκυρα, γιατί δεν υπήρχε πλήρης βεβαιότητα για τη νίκη, αλλά σε ποιον πόλεμο η νίκη είναι βέβαιη εκ των προτέρων;

Αλλά ποία ήταν η στρατιωτική και πολιτική κατάσταση στη Μικρά Ασία, μετά τις νικηφόρες επιχειρήσεις του Ιουλίου 1921;

                1. Η Στρατιά Μικράς Ασίας, μετά την αναπλήρωση σε μικρό χρονικό διάστημα των μικρών απωλειών στο προσωπικό, με υψηλό ηθικό και επιθετική ορμή, λόγω των νικηφόρων επιχειρήσεων του Ιουλίου, εκτιμάτο ότι ήταν αξιόμαχη και ικανή να διεξάγει την εκστρατεία προς την Άγκυρα και να επιτύχει τον επιδιωκόμενο σκοπό. Απεναντίας μια παράταση της κατάστασης και απραξία θα είχε δυσμενή επίδραση στο ηθικό του προσωπικού των Μονάδων.

                2. Τα Κεμαλικά στρατεύματα υπέστησαν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων σοβαρές απώλειες σε προσωπικό και ζημιές σε υλικά και μέσα, πλην όμως κατόρθωσαν να υποχωρήσουν, χωρίς να συντριβούν. Η αδυναμία διεξαγωγής επιχειρήσεων θα ήταν παροδική, γιατί σε κάποιο χρονικό διάστημα θα αναπλήρωνε το προσωπικό από στρατολογία και τα μέσα και υλικά από τις προμηθεύτριες Σοβιετική Ένωση, Γαλλία και Ιταλία. Παράλληλα ο Κεμάλ αντιμετώπιζε και σοβαρά προβλήματα μέσα στο στράτευμά του και θα έδινε, κάτω από δύσκολες συνθήκες, τον υπέρ πάντων αγώνα στα προ της Άγκυρας υψώματα, τα οποία αποτελούσαν το τελευταίο προπύργιο, όπως επεσήμανε σε διαταγή του προς τις Μονάδες. Η κατάληψη της πρωτεύουσας του Άγκυρας και η καταστροφή των βάσεων ανεφοδιασμού θα επέφερε και την ολοσχερή εξαφάνιση της Εθνικιστικής Οργάνωσής του.

                3. Η αντίστοιχη προς τη στρατιωτική πολιτική κατάσταση την ίδια χρονική περίοδο δεν είχε παρουσιάσει καμιά μεταβολή, παρά τις νικηφόρες επιχειρήσεις της Στρατιάς Μικράς Ασίας τον Ιούλιο του 1921. Ο Κεμάλ παρά την ήττα του δεν προέβη σε καμία πρόταση για ανακωχή ή διαπραγμάτευση, αλλά ούτε και Συμμαχικές Δυνάμεις ενδιαφέρθηκαν, απεναντίας μάλιστα η Μεγάλη Βρετανία ενθάρρυνε για αποπεράτωση του νικηφόρου έργου, που είχε αρχίσει. Μία όμως κατάληψη της Άγκυρας και διάλυση των Κεμαλικών στρατευμάτων ή εκδίωξη των διαλυμένων στρατευμάτων Ανατολικότερα της Άγκυρας θα ενδυνάμωνε τη διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας και θα άλλαζε υπέρ της τη στάση και συμπεριφορά των Συμμάχων στην επίλυση του Μικρασιατικού ζητήματος.

 *Ο δραματικός επίλογος: Η προσφυγιά, οι θάνατοι, η εγκατάλειψη της Ιωνίας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι η Κυβέρνηση του Γούναρη τον Ιούλιο του 1921 βρέθηκε σε πάρα πολύ δύσκολη θέση, όταν αποφάσιζε την εκστρατεία προς την Άγκυρα, με σκοπό τη συντριβή των εχθρικών δυνάμεων, προκειμένου να εξαναγκάσει τον Κεμάλ να προσέλθει στις διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση λύσης και αποκατάσταση της ειρήνης. Η Κυβέρνηση εκτός από την απόφαση αυτή, είχε να επιλέξει είτε τη διατήρηση της κατεχόμενης περιοχής, είτε τη διατήρηση της οριζόμενης γραμμής από τη Συνθήκη των Σεβρών. Και στις δύο όμως περιπτώσεις θα αφήνονταν ανενόχλητος ο Κεμάλ να αναπληρώσει τις απώλειες στο προσωπικό και στα μέσα, υλικά και στα εφόδια και να επιτεθεί κατά της αραιάς διάταξης της Στρατιάς Μικράς Ασίας. Ασφαλώς δεν συνεζητείτο η περίπτωση της εκκένωσης της Μικράς Ασίας, γιατί θα εξαφανίζονταν οι χριστιανικοί πληθυσμοί από τα Κεμαλικά στρατεύματα και τις ορδές των ατάκτων και των Τσετών.

 Η παροδικότητα της στρατιωτικής αδυναμίας του Κεμάλ, η δυσχερής εσωτερική του κατάσταση και η δυνατότητα της Στρατιάς Μικράς Ασίας για την εκστρατεία προς την Άγκυρα, όπως αναλύθηκε, καθιστούσαν την επιχείρηση αναγκαία, γιατί παρείχε μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας. Όπως προκύπτει μάλιστα από τα αρχεία της Στρατιωτικής Ιστορίας της Τουρκίας ο Κεμάλ είχε περιέλθει σε πολύ δύσκολη θέση και ετοιμαζόταν να διατάξει την εγκατάλειψη των προ της Αγκύρας υψωμάτων και την υποχώρηση των Μονάδων του, όταν πληροφορήθηκε την παύση της επίθεσης και την έναρξη της σύμπτυξης τον Μονάδων της Στρατιάς Μικράς Ασίας. Μία μάχη που κρίθηκε για λίγο χρόνο και άλλαξε το ρουν της νεώτερης ιστορίας της Ελλάδας.

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

1. «Η εκστρατεία της Μικράς Ασίας» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2. «Η Ελλάδα εις την Μικράν Ασίαν» του Υποστρατήγου Ξενοφώντος Στρατηγού, Υπαρχηγού Γενικού Επιτελείου.