15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1909: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ, ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

*Ο αρχηγός της Επανάστασης του 1909 συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς 

(φωτογραφία από τα αρχεία του ΕΛΙΑ)

   Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

Με τη λήξη της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα και ενώ παλλαϊκή διατυπωνόταν η αξίωση στην Ελλάδα για μια βαθειά τομή στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας, η κατάσταση που επικρατούσε ήταν συνώνυμη του χάους.

Ο Βασιλεύς και οι Κυβερνήσεις είχαν πολιτευθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε ήταν αδύνατη η εξέλιξη προς προοδευτικότερες κοινωνικές δομές. Η οικονομία βρισκόταν σε αδιέξοδο, τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα σε νηπιακή ηλικία, τα εθνικά θέματα σε κρίσιμη καμπή και ο στρατός αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα οργάνωσης, διοίκησης, πειθαρχίας, εκπαίδευσης και εξοπλισμού. Επί πλέον διατυπώνονταν καθημερινά από τη Τουρκία απειλές κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας, εξαιτίας του Κρητικού και του Μακεδονικού, που είχαν δημιουργήσει μεγάλο εκνευρισμό και ανησυχία στην κοινή γνώμη.

 Η καθολική λαϊκή δυσφορία δεν άφηνε, όπως ήταν φυσικό, ανεπηρέαστους τους Μόνιμους Υπαξιωματικούς και κατώτερους Αξιωματικούς του στρατεύματος οι οποίοι, εκτός από το γεγονός ότι πιέζονταν από το αφόρητο ασφυκτικό κλίμα του κοινωνικού και πολιτικού αδιέξοδου, που επικρατούσε στην Ελλάδα, είχαν και ιδιαίτερους λόγους δυσφορίας, λόγω της κακής κατάστασης στο  στράτευμα.

*Από την έκρηξη της Επανάστασης. Φρουρά μπροστά στους στρατώνες

Οι πρώτες οργανωμένες κινήσεις των κατώτερων Αξιωματικών για την αντιμετώπιση της έκρυθμης κατάστασης, άρχισαν να σημειώνονται το Μάιο του 1909. Πέντε Ανθυπολοχαγοί και Υπολοχαγοί, οι τέσσερες απ΄ αυτούς της Σχολής Ευελπίδων, συνήλθαν στο σπίτι του Υπολοχαγού Θεόδωρου Πάγκαλου. Στη σύσκεψη εκείνη ανταλλάχθηκαν απόψεις και ιδέες και τελικά αποφασίσθηκε η οργάνωση νέας σύσκεψης με περισσότερα μέλη. Παράλληλα προς τις κινήσεις αυτές σημειώθηκαν ανάλογες και ανάμεσα στους Λοχαγούς. Συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1909 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη 17 Λοχαγών, κατά την οποία συζητήθηκε η εσωτερική πολιτική κατάσταση και ειδικότερα η κατάσταση στο στράτευμα και προτάθηκαν διάφορες λύσεις. Τον ίδιο χρόνο σημειώθηκε και τρίτη κίνηση, ο Σύνδεσμος Υπαξιωματικών, στην προεδρία του οποίου είχε αναδειχθεί ο απόστρατος Ταγματάρχης Καραϊσκάκης, εγγονός του στρατηλάτη Γ. Καραϊσκάκη του 1821 και βουλευτής Θεσσαλίας, με ριζοσπαστικότερο πρόγραμμα.

Μετά από σειρά συσκέψεων και διαβουλεύσεων των τριών κινήσεων σχηματίσθηκε προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή, ενώ στις επαρχιακές φρουρές της Στερεάς, της Θεσσαλίας και της Πελοποννήσου συγκροτήθηκαν πυρήνες με εντολή να προβούν στη μύηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού συναδέλφων στις κινήσεις. Η Διοικούσα Επιτροπή στην Αθήνα μετετράπη ακολούθως σε δεκαμελές Διοικητικό Συμβούλιο, τον “Στρατιωτικό Σύνδεσμο”, όπως τελικά ονομάσθηκε η οργάνωση και συνέταξε πρωτόκολλο αιτημάτων, για να υποβληθούν στην κυβέρνηση. 

* Τύπος για το κίνημα στο Γουδί

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΡΧΗΓΟΥ, ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

Προκειμένου ο Σύνδεσμος να δώσει πολιτική χροιά στη δράση του έκρινε ότι έπρεπε να τοποθετηθεί στην ηγεσία ένα πρόσωπο από το στράτευμα, που να έχει κύρος στο λαό. Μετά από κρούσεις και άσκοπες περιπλανήσεις η επιτροπή απευθύνθηκε στο Συνταγματάρχη Πυροβολικού Νικόλαο Ζορμπά, τον οποίο γνώριζαν και εκτιμούσαν πολλά μέλη του Συνδέσμου, γιατί τον είχαν Διοικητή στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Όπως προκύπτει από τα απομνημονεύματα του Ν. Ζορμπά ο ίδιος ήταν αντίθετος σε τέτοια διαβήματα και ενέργειες του στρατεύματος, αλλά τελικά αποδέχθηκε να γίνει Γενικός Αρχηγός του Συνδέσμου, γιατί έβλεπε ότι το στράτευμα είχε σχεδόν αποσυντεθεί και η Ελλάδα διέτρεχε σοβαρούς εθνικούς κινδύνους. Αργότερα στις 18 Ιανουαρίου 1910 είχε αναλάβει Υπουργός Στρατιωτικών στην Κυβέρνηση του Στέφανου Δραγούμη και από αυτή τη θέση διέταξε τη διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου, ενώ συνέβαλε και στην αγορά του θωρηκτού Αβέρωφ καθώς και στην αναδιοργάνωση του Στρατού Ξηράς, με την ανάληψη της ανασυγκρότησης και εκπαίδευσης του Ελληνικού Στρατού από τη Γαλλική στρατιωτική αποστολή.

 Ήδη ο Σύνδεσμος στις αρχές του Αυγούστου 1909 αριθμούσε 1268 μέλη από τον Στρατό Ξηράς και 132 από το Ναυτικό.

Αμέσως μόλις ο Ν. Ζορμπάς ανέλαβε την αρχηγία, πρώτη πράξη του Συνδέσμου ήταν η σύνταξη προγράμματος για την αναδιοργάνωση του στρατεύματος με σειρά νομοθετημάτων, που επρόκειτο να υποβληθούν στην Κυβέρνηση του Δ. Ράλλη. Οι ηγεσίες των πολιτικών κομμάτων, ενώ αισθάνονταν βαθύτατες ανησυχίες από το λαϊκό αναβρασμό και από όσα γίνονταν στους κόλπους του στρατεύματος, προέκριναν ως μόνη λύση τη βίαιη αντιμετώπιση της κατάστασης και τη διάλυση του Συνδέσμου, παρά τις αντίθετες συμβουλές του στέμματος, το οποίο, γνωρίζοντας την έκταση της οργάνωσης από τους έμπιστούς του, που είχαν παρεισφρήσει στο Σύνδεσμο, πρότεινε την οδό της συμβιβαστικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των Αξιωματικών και τη βαθμιαία εκφύλιση του κινήματος με διαλυτικές μεθόδους. Τις απόψεις αυτές μετέφερε στον Πρωθυπουργό Δημήτριο Ράλλη ο Υπασπιστής του Βασιλέως. Στην αρχή ο Πρωθυπουργός είχε μεταπεισθεί και δήλωνε ότι θα δεχόταν προς μελέτη το υπόμνημα του Συνδέσμου, αλλά ξαφνικά άλλαξε απόψεις και το απόγευμα της 14ης Αυγούστου 1909 έδιωξε βάναυσα από το Υπουργείο Οικονομικών τριμελή επιτροπή του Συνδέσμου, που είχε μεταβεί να τον συναντήσει και να του υποβάλει το υπόμνημα.

*Το κίνημα εξερράγη. Ένα κάρο φορτωμένο πυρομαχικά σπεύδει προς το Γουδί, 

συνοδευόμενο από ένοπλο έφιππο φρουρό 

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ

                Μετά τη στάση αυτή του Πρωθυπουργού τη νύκτα της 14ης προς τη 15η Αυγούστου 1909 ξέσπασε η εξέγερση στην Αθήνα. Τα μέλη του Στρατιωτικού Συνδέσμου συγκεντρώθηκαν στο Γουδί, όπου έδρευαν οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Φρουράς των Αθηνών. Με την ανατολή του ηλίου καταμετρήθηκαν στο πεδίο ασκήσεων του Γουδί 449 Αξιωματικοί, 2546 Οπλίτες και Ναύτες και 67 Χωροφύλακες. Οι προσπάθειες της Κυβέρνησης με τα μέλη του Συνδέσμου, που απαιτούσαν τη διάλυσή της, για την επίλυση της κατάστασης απέτυχαν και αναγκάσθηκε ο Πρωθυπουργός Δ. Ράλλης να υποβάλει την παραίτησή του. Μετά από παρεμβάσεις του Βασιλέως Γεωργίου του Α΄ και διεργασίες των πολιτικών κομμάτων και άλλων παραγόντων σχηματίσθηκε Κυβέρνηση υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, της οποίας η πρώτη ενέργεια υπήρξε η παροχή αμνηστίας στους Αξιωματικούς για την επανάστασή τους.

*Ο νέος πρωθυπουργός Κυριακούλης Μαυρομιχάλης

Μετά από συνεννοήσεις της Κυβέρνησης με το Σύνδεσμο έγιναν αποδεκτοί στην Κυβέρνηση ο Συνταγματάρχης Χ. Λαπαθιώτης για το Υπουργείο των Στρατιωτικών και ο Πλοίαρχος Γ. Δαμιανός για το Υπουργείο των Ναυτικών. Μετά από δύο ημέρες απομακρύνονταν από το στράτευμα ο Διάδοχος Κωνσταντίνος και οι πρίγκηπες Νικόλαος, Ανδρέας, Χριστόφορος και Γεώργιος, που ετέθησαν με αιτήσεις των σε διαθεσιμότητα.

ΛΑΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ. ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ. ΑΝΤΙΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

Στο μεταξύ η δράση του Στρατιωτικού Συνδέσμου, αν και χαρακτηριστικά άτολμη, είχε κερδίσει την ευρεία λαϊκή συμπαράσταση. Όλες οι τάξεις της κοινωνίας με ψηφίσματα και άλλες εκδηλώσεις πανηγυρικού χαρακτήρα τάχθηκαν με το πνεύμα της εξέγερσης και επί πλέον ζητούσαν γενναία και ριζικά μέτρα για την εξυγίανση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της χώρας. Αντίθετα η Βουλή, της οποίας η πλειοψηφία ήταν Θεοτοκική, έφερε βαρέως την επικράτηση της εξέγερσης του Στρατιωτικού Συνδέσμου, γιατί αντιλαμβανόταν ότι από τις νέες ιδέες τη χώριζε βαθύ και αγεφύρωτο χάσμα. Ο Αρχηγός της πλειοψηφίας Γ. Θεοτόκης είχε διακηρύξει απροκάλυπτα τις αντίθετες πεποιθήσεις του και στη συγκεκριμένη εκείνη στιγμή είχε επιδοθεί μαζί με τον υπόλοιπο πολιτικό κόσμο στο παιγνίδι των συμβιβασμών με τα συντηρητικά στοιχεία του Συνδέσμου, προκειμένου να επιτευχθεί η ανάσχεση της λαϊκής πλημμυρίδας, που μαζί με μια αξιόλογη μερίδα Αξιωματικών, πίστευε ότι εναντίον του παλαιοκομματισμού έπρεπε να ασκηθεί σοβαρή επαναστατική βία, με την οποία θα εξουδετερωνόταν δυναμικά κάθε μηχανορραφία, τόσο αυτής, όσον και του στέμματος. Οι αντιθέσεις Βουλής και Συνδέσμου φάνηκαν καθαρά αμέσως μόλις εισήχθησαν προς συζήτηση τα νομοσχέδια για την έξωση των πριγκήπων από το στράτευμα. Η αντίθεση αυτή οδήγησε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στην οργάνωση αντεπαναστατικού κινήματος μέσα στους κόλπους του Πολεμικού Ναυτικού, υπό την αρχηγία του Υποπλοιάρχου Κωνσταντίνου Τυπάλδου- Αλφονσάτου, που τον ακολουθούσε ομάδα ομοιοβάθμων του και άλλοι κατώτεροι Αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί. Το αντικίνημα εξερράγη τη νύκτα της 15ης Οκτωβρίου 1909 και με δυναμική ένοπλη επέμβαση του Συνδέσμου κατεστάλη με 7 νεκρούς και 3 τραυματίες. Αποτέλεσμα του αντικινήματος ήταν η σκλήρυνση της στάσης του Στρατιωτικού Συνδέσμου απέναντι  στη Βουλή των Ελλήνων.

*Ο νέος υπουργός Στρατιωτικών συνταγματάρχης Χ. Λαπαθιώτης 

ΡΗΞΗ ΒΟΥΛΗΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ. ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Σε σύντομο χρονικό διάστημα προκλήθηκε σφοδρή ρήξη ανάμεσα στη Βουλή και στο Σύνδεσμο. Αφορμή έδωσε η συζήτηση του νέου οργανισμού του Στρατού Ξηράς, κατά την οποία ο εκπρόσωπος του Συνδέσμου στην Κυβέρνηση και Υπουργός των Στρατιωτικών Συνταγματάρχης Χ. Λαπαθιώτης μίλησε με βαριές φράσεις κατά των πολιτικών κομμάτων και των μέτρων τους για τον στρατό στο παρελθόν. Η αγόρευση του Υπουργού Χ. Λαπαθιώτη θεωρήθηκε ως ύβρις και προκάλεσε την αντίδραση των Βουλευτών με βαρύτατες αντεγκλήσεις και την απαίτηση της απομάκρυνσης του Υπουργού. Ο Σύνδεσμος απέρριψε την απαίτηση των Βουλευτών, ξέσπασαν μεγάλα συλλαλητήρια του λαού στις μεγάλες πόλεις και δημοσιεύματα ήλθαν στο φως, με τα οποία ζητούνταν δυναμικότερη αντιμετώπιση από το Σύνδεσμο των θέσεων και των απόψεων των πολιτικών κομμάτων. Χαρακτηριστικότερο υπήρξε το άρθρο του κορυφαίου πεζογράφου της εποχής Ανδρέα Καρκαβίτσα, που δημοσιεύθηκε στο τύπο με το τίτλο «Σάλπισμα» και με το οποίο παρότρυνε το λαό να υποστηρίξει ενεργά το Σύνδεσμο γράφοντας: « Άντρες με τα στήθια τα πλατιά, εσάς κράζω του Συνδέσμου, τους λεβέντες! Νέοι με τις ορμές και με τα όνειρα, λύστε τα μάγια. Δόστε κλωτσιά στη φρόνηση, γροθιά στη λογική, γροθιά και φτύμα στη γριά στη λογική και ριχτήτε στο αίσθημα...».

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος

                Προ της ισχυρής λαϊκής πίεσης τέθηκε οξύ το ζήτημα της κυβερνητικής αλλαγής. Σε πέντε κατά σειρά συνεδριάσεις της η Διοικούσα Επιτροπή του Συνδέσμου συζήτησε το θέμα και ιδιαίτερα την πρόταση του μέλους της Δεκαμελούς Επιτροπής Ιλάρχου Εμ. Ζυμβρακάκη να κληθεί από την Κρήτη ο Ελευθέριος Βενιζέλος και να αναλάβει την κυβέρνηση της χώρας. Τελικά στην πέμπτη και τελευταία συνεδρίαση της Διοικούσας Επιτροπής του Συνδέσμου αποφασίσθηκε, μειοψηφήσαντος του Λοχαγού Κ. Γουβέλη, η αποστολή με ιδιαίτερο απεσταλμένο της πρόσκλησης στην Κρήτη, στην οποία διατυπωνόταν η παράκληση να έλθει στην Ελλάδα και να αναλάβει διαιτητικό ρόλο στην αποκατάσταση της εύρυθμης λειτουργίας του πολιτεύματος, χωρίς να αποκλείεται και η περίπτωση   να αναλάβει την ηγεσία του αγώνα της ποθητής αλλαγής στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Λίγες ημέρες πριν τα Χριστούγεννα του 1909 ο απεσταλμένος του Στρατιωτικού Συνδέσμου Λοχαγός Ιουλιανός Κονταράτος επέστρεψε στην Αθήνα, κομίζοντας επιστολή του Ε. Βενιζέλου, με την οποία ο Κρητικός πολιτικός δήλωνε ότι αποδεχόταν την πρόταση και σε λίγες ημέρες θα ερχόταν στην Αθήνα. Ως μόνο όρο έθετε να μείνει άγνωστη η άφιξή του στους πολλούς, όσον το δυνατόν για πολλές ημέρες. Στην επιστολή του ο Ε. Βενιζέλος ξεκαθάριζε ότι δεν ενδιαφερόταν για τη θέση του Πρωθυπουργού, αλλά ερχόταν στην Αθήνα ως πολιτικός σύμβουλος του Στρατιωτικού Συνδέσμου.

*Εικόνες από το Γουδί 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Με την άφιξη του Ελ. Βενιζέλου στην Αθήνα και την εμπλοκή του στην πολιτική ζωή της  χώρας έκλεισαν τα ιστορικά περιστατικά της επανάστασης του 1909 στο Γουδί και άρχισε η περίοδος των μεταρρυθμίσεων στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας. Με τη συμμετοχή του Ε. Βενιζέλου στην πολιτική κονίστρα της χώρας και ιδίως μετά την περιφανή νίκη του στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου 1910, στις οποίες το κόμμα των Φιλελευθέρων, που είχε ιδρύσει ενωρίτερα, εξέλεξε 307 Βουλευτές από τους 362, οι μεταρρυθμίσεις άρχισαν να υλοποιούνται. Έτσι ο Ε. Βενιζέλος, εκτός από την αναθεώρηση του Συντάγματος και τη διοικητική μεταρρύθμιση, έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην αναδιοργάνωση, εκπαίδευση και εξοπλισμό με σύγχρονα οπλικά συστήματα του Στρατού Ξηράς και του Πολεμικού Ναυτικού. Μόνο με τις εργώδεις προσπάθειες της Κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου κατά τη διετία 1910-1912 ο Ελληνικός Στρατός και το Πολεμικό Ναυτικό, κατέστησαν ισχυρά και ετοιμοπόλεμα για την μεγάλη εξόρμηση, την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου κατά τους Α΄ και Β΄ Βαλκανικούς Πολέμους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Η επανάσταση του 1909 στο Γουδί αποτελεί μια αξιοσημείωτη χρονολογία στη νεώτερη ιστορία της Ελλάδας. Αφύπνισε τον Ελληνικό Λαό από το λήθαργο του παλαιοκομματισμού και του έδωσε την κινητήριο δύναμη να υψώσει κατά τρόπο αποφασιστικό το ανάστημά του και να απαιτήσει μεταρρυθμίσεις στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας και την αναδιοργάνωση, εκπαίδευση και εξοπλισμό του Στρατού Ξηράς και του Πολεμικού Ναυτικού, ώστε αυτά να καταστούν ισχυρά και ετοιμοπόλεμα για την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Στα θετικότατα της επανάστασης προστίθεται και η πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Αθήνα, προκειμένου να αναλάβει τη διακυβέρνηση της Ελλάδας και να οδηγήσει αυτήν σε επιτυχίες στα δύσκολα χρόνια που έρχονταν.

    Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

 ΠΗΓΕΣ

 1. «Η επανάσταση του 1909 και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος» του Φοίβου Ν. Γρηγοριάδη.

 2. «Ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας» του Τάσου Βουρνά.

 3. «Απομνημονεύματα» του Νικολάου Ζορμπά.

Υστερόγραφο:Για την Επανάσταση του 1909 και τον Νικόλαο Ζορμπά, βλέπετε και στη θέση 
http://sitalkisking.blogspot.gr/2010/09/blog-post_08.html