Η βρετανική πολιτική στο Μακεδονικό

 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_15/12/2013_542852

*Το βιβλίο του Δημ. Λυβάνιου

*Ο συγγραφέας επικεντρώνεται στα γεγονότα

από το 1939 έως το 1949 σχετικά

με τον βουλγαρογιουγκοσλαβικό ανταγωνισμό

Του Θάνου Βερέμη*

DIMITRIS LIVANIOS

The Macedonian Question. Britain and the Southern Balkans 1939-1949

εκδ. Oxford, Oxford University Press, 2008

                Υπάρχουν βιβλία που χαρήκαμε αλλά μας πήρε χρόνο για να αντιληφθούμε ότι λίγοι γύρω μας τα είχαν προσέξει. Ένα τέτοιο υπήρξε το έργο του Δημήτρη Λυβάνιου για το μακεδονικό ζήτημα – από τα σοβαρότερα πονήματα για την προϊστορία της χώρας που φέρει σήμερα το όνομα Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ).

                Ο Δημήτρης Λυβάνιος, επίκουρος καθηγητής στο Αριστοτέλειο, δεν ασχολείται εδώ με τα τρέχοντα προβλήματα ανάμεσα στην Αθήνα και τα Σκόπια. Το ενδιαφέρον του συγγραφέα επικεντρώνεται στη βρετανική πολιτική ανάμεσα στο 1939-49 σχετικά με τον βουλγαρογιουγκοσλαβικό ανταγωνισμό για την κυριότητα της Μακεδονίας και τη φιλοδοξία του Τίτο να δημιουργήσει μια νοτιοσλαβική ομοσπονδία υπό την ηγεσία του.

                 Η πολυμάθεια του συγγραφέα και η εξαίρετη πρόζα του βοηθούν τον αναγνώστη να αποκρυπτογραφήσει ένα πολύπλοκο θέμα.

Μακεδονικό Κομιτάτο

                Η εισαγωγή αρχίζει με τον γεωγραφικό προσδιορισμό του όρου «Μακεδονία» και του αμφισβητούμενου εύρους του, όπως και με την ποικιλία των εθνοτήτων, θρησκευτικών ομάδων και προσήλυτων της περιοχής. Υπάρχει ακόμα ένας υπολογισμός του αριθμού των υποστηρικτών του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εξαρχικής Εκκλησίας αντίστοιχα, βάσει της οθωμανικής απογραφής του 1904. Ο Λυβάνιος ωστόσο σπεύδει να εξηγήσει ότι οι υπολογισμοί αυτοί παρουσιάζουν μεγάλα προβλήματα αξιοπιστίας καθώς οι αγροτικοί πληθυσμοί παρέμεναν προσκολλημένοι στη γη και την οικογένειά τους και απαντούσαν σε όσους πραγματοποιούσαν την απογραφή ανάλογα με την περίσταση.

                Ο συγγραφέας εξηγεί με εξαιρετική σαφήνεια τις διαφορές ανάμεσα στις βουλγαρικές επαναστατικές οργανώσεις – τους Βερχοβιστές- Σουπρεμιστές και τους οπαδούς της ΕΜΕΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση). Οι δύο αποτέλεσαν έκφραση του βουλγαρικού κράτους αφενός και αφετέρου (η δεύτερη) του διάσπαρτου στη Μακεδονία σλαβόφωνου πληθυσμού με πολιτική τοποθέτηση. Η οργάνωση της Ελλάδας και των ελληνοφρόνων υπήρξε το Μακεδονικό Κομιτάτο.

                Μετά τη βουλγαρική ήττα στον Β΄ Βαλκανικό και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι βλέψεις της Βουλγαρίας βρήκαν έναν νέο σύμμαχο το 1920 στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και στη Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία, που υπήρξε το πνευματικό της τέκνο. Στο τέταρτο συνέδριο του οργανισμού στη Σόφια στις 10 Ιουνίου 1922, ο γενικός γραμματέας του ΚΚΒ, Βασίλι Κολάροφ, έθεσε το ζήτημα της «αυτόνομης Μακεδονίας» κάτω από μελλοντική (κομμουνιστική) βουλγαρική επιτήρηση. Στο Έκτο Συνέδριο της Βαλκανικής Ομοσπονδίας, τον Νοέμβριο 1923 στη Μόσχα, οι Έλληνες και οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές πιέστηκαν ώστε να αναγνωρίσουν τις βουλγαρικές προτάσεις για τη Μακεδονία του μέλλοντος. Και οι δύο υπέστησαν το τίμημα για την υποχώρησή τους υπέρ των συμφερόντων της Βουλγαρίας. Και ενώ τα δύο κομμουνιστικά κόμματα κατηγορούνταν στις χώρες τους για συνέργεια με παράδοση εθνικών εδαφών σε άλλη χώρα, τον Φεβρουάριο του 1934 η Βαλκανική Γραμματεία της Κομιντέρν εξέδωσε ψήφισμα αναγνώρισης του μακεδονικού έθνους- κράτους.

                Το κύριο θέμα του βιβλίου αυτού είναι η βρετανική πολιτική (1939-49). Από το 1912 ως το 1918 η προσοχή του Φόρεϊν Όφις συγκεντρώθηκε στα βρετανικά στρατηγικά συμφέροντα ως προς τις σερβοβουλγαρικές διαμάχες. Το Βουλγαρικό Κομιτάτο στο Λονδίνο υποστήριξε τις βλέψεις της Βουλγαρίας στη Μακεδονία, με στελέχη όπως τον γνωστό δημοσιογράφο των «Τάιμς» Μπάουτσερ και τον βαλκανολόγο και συγγραφέα του έργου «Η Μακεδονία και οι φυλές της» (1906) Μπρέιλσφορντ. Μετά το τέλος του μεγάλου πολέμου και τον μερικό αφοπλισμό της Βουλγαρίας, η Βρετανία θέλησε να παίξει τον ρόλο του μετριοπαθούς μεσολαβητή. Έτσι το Λονδίνο προσπάθησε να ασκήσει πίεση στη Βουλγαρία για να πάψει να καλύπτει επιδρομές της ΕΜΕΟ στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα. Το ενδεχόμενο ομοσπονδίας ανάμεσα στη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία το 1944 προκάλεσε έντονο βρετανικό ενδιαφέρον και πολλές συζητήσεις στο Φόρεϊν Όφις. Τελικά επικράτησε η αντίληψη ότι επρόκειτο για σοβιετικό σχέδιο ελέγχου των Βαλκανίων.

                Ο κατοπινός ελληνικός εμφύλιος και το πρόγραμμα του ΚΚΕ για την πραγματοποίηση της αυτόνομης Μακεδονίας (αυτή τη φορά υπό τον Τίτο) αποξένωσε ακόμα και οπαδούς του ελληνικού κομμουνιστικού κόμματος και αποτελεί έως σήμερα ένα από τα πιο ευαίσθητα σημεία της ιστορίας του.

Ενιαία Μακεδονία;

                Η ρήξη ανάμεσα στον Τίτο και τον Στάλιν το 1948 έδωσε στη Βουλγαρία την ευκαιρία να κερδίσει το χαμένο έδαφος στη διαμάχη με τη Γιουγκοσλαβία για τη διεκδίκηση της μελλοντικής Μακεδονίας. Όμως ενώ η Βουλγαρία αποκαταστάθηκε ως η κυριότερη σύμμαχος της Σοβιετικής Ένωσης στα Βαλκάνια, οι Βρετανοί έβλεπαν το μακεδονικό ζήτημα και την ήδη υπάρχουσα «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας» ως εσωτερικές υποθέσεις της Γιουγκοσλαβίας. Οι Βρετανοί πέρασαν στους Αμερικανούς τις απόψεις τους για την περιοχή και την αντίθεσή τους προς το παλιό σχέδιο της Κομιντέρν για μια ενιαία Μακεδονία.

                Ο Δημήτρης Λυβάνιος αναδεικνύεται με το έργο αυτό ιστορικός πρώτης γραμμής, με νέες πληροφορίες και απόψεις για ένα ζήτημα, που βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια στην πρωτοπορία της δημοσιότητας.

Καλές κριτικές

                Η μελέτη του καθηγητή Δημήτρη Λυβάνιου έτυχε ευμενών κριτικών σχολίων από τον ξένο Τύπο. Ενδεικτικά: «Ο συγγραφέας επιχειρεί να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας με συναρπαστικό τρόπο... κάτι που αναμένεται να προωθήσει τη συζήτηση πάνω σε ένα διαχρονικά δύσκολο και ιδιαίτερα σύνθετο ζήτημα», γράφει ο James Pettifer στο Times Literary Supplement. Για «καλογραμμένο βιβλίο, βασισμένο σε εμπεριστατωμένη έρευνα» κάνει λόγο και ο Dejan Djokic στο Anglo-Hellenic Review.

* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.


Για το θέμα των Σκοπίων βλέπε και στο http://sitalkisking.blogspot.gr/2013/01/blog-post.html