Μια αυθεντική περιγραφή της άδικης εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης, τον Οκτώβριο του 1922

*Απόσπασμα από την πρώτη σελίδα της ιστορικής έκθεσης του Γ' Σ.Σ.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                 Η άδικη απώλεια της Ανατολικής Θράκης το 1922, με σύμπραξη των θεωρούμενων συμμαχικών κρατών, παρέμεινε στη συλλογική εθνική μνήμη ως χαίνουσα πληγή, που δεν πρόκειται να επουλωθεί.

Τα γεγονότα είναι γνωστά και έχουν περιγραφεί με σειρά άρθρων στην ιστοσελίδα αυτή. Στην Ανατολική Θράκη, υπήρχε ετοιμοπόλεμος ελληνικός στρατός. Και το κυριότερο, δεν υπήρχε τουρκικός στρατός, ο οποίος επιπλέον δεν είχε τα απαιτούμενα αποβατικά μέσα για να μεταφερθούν κεμαλικές δυνάμεις στην Ανατολική Θράκη. Ήττα είχαμε υποστεί στη Μικρά Ασία, όπου κατακρεουργήθηκε ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, κάηκε η Σμύρνη και άλλες πόλεις και χωριά, διώχτηκαν οι Χριστιανοί κάτοικοι ενώ άλλοι βρήκαν το θάνατο… Η Ανατολική Θράκη, που παραδόθηκε στον Μουσταφά Κεμάλ, εξακολουθεί να στοιχειώνει τις μνήμες μας.

*Αρχίζει η μεγάλη περιπέτεια της προσφυγιάς, μέσα σε πρωτοφανή κακοκαιρία 

               Για την μεγάλη αυτή εθνική απώλεια, έχουν γραφεί πολλά. Απόψεις εκφράστηκαν πολλές για τις ευθύνες ξένων και ημετέρων. Περισσότερα έχουν γραφεί υπό μορφή αφηγήσεων αυτοπτών μαρτύρων ή αναμνήσεων μιας σκληρής εποχής που σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από το ξεκλήρισμα ενός λαού ριζωμένου στα χώματα εκείνα από τους πανάρχαιους χρόνους.

               Από τον  Νομπελίστα Αμερικανό συγγραφέα Έρνεστ Χεμινγουέι, που νεαρός ακόμα ανταποκριτής της καναδικής εφημερίδας «Τορόντο Σταρ» βρέθηκε εκείνο τον φοβερό Οκτώβριο του 1922 στην Αδριανούπολη και είδε με τα μάτια του το δράμα των διωγμένων Ανατολικοθρακιωτών, έως τον έσχατο παππού ή τη γιαγιά που περιέγραφαν στα εγγόνια τους πώς έφυγαν, όλοι έβαλαν το λιθαράκι τους για να συντηρήσουν τη μνήμη ενός εγκλήματος μεγάλου.

               Ιδιαίτερη σημασία όμως έχουν για τη συντήρηση μιας αυθεντικής εικόνας για τα γεγονότα εκείνα και οι υπηρεσιακές αναφορές των μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών, που υποχρεώθηκαν χωρίς να πολεμήσουν να εγκαταλείψουν τα χώματα της Ανατολικής Θράκης. Είναι κείμενα, όπου περιγράφονται με ακρίβεια τα γεγονότα, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις, όπου παρατίθενται αριθμητικά στοιχεία ελεγμένα και όπου διατυπώνονται απόψεις και σχόλια με τη δέουσα σοβαρότητα.

*Τα βοήλατα κάρα, που έσωσαν χιλιάδες κόσμου

               Ένα τέτοιο κείμενο, άγνωστο και εξ όσων γνωρίζω αδημοσίευτο, είναι η έκθεση του 2^ου Επιτελικού Γραφείου του Γ΄ Σώματος Στρατού, που υπογράφεται από τον συνταγματάρχη Μελά. Η έκθεση συντάχθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1922. Πρόκειται για αυθεντική περιγραφή του άδικου διωγμού του Ελληνισμού από την Ανατολική Θράκη, που αξίζει να υπάρχει σε όλα τα μουσεία και να αναλύεται στους μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων της Θράκης. Η έκθεση αυτή, υπάρχει στο πολύτιμο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Ιδού το ιστορικό κείμενο:     

*Σωτήρια ήταν και τα τρένα, έστω και λίγα

Γ’ Σώμα Στρατού

Επιτελ. Γραφείον 2^ον                  

Έκθεσις

Δεινοπαθημάτων ομογενών κατοίκων

Ανατολ. Θράκης

1^ον ). Ευθύς μετά την εκκένωσιν της Μ. Ασίας υπό του Ελληνικού Στρατού, λόγω της δημοσιευθείσης αποφάσεως των Συμμάχων υπουργών και των κυκλοφορουσών φημών περί εκκενώσεως της Ανατολ. Θράκης, άπαντες οι ομογενείς κάτοικοι αυτής κατελήφθησαν υπό πανικού καθ’ όσον διέβλεψαν προσεχή εγκατάλειψιν των εστιών και των περιουσιών των και την εις το άγνωστον και αβέβαιον μέλλον και τον σκληρόν αγώνα της προσφυγικής ζωής απόδοσίν των. Ουχ ήττον εγκαρδιούμενοι υπό των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών αίτινες ουδεμίαν περί τούτου είχον επίσημον πληροφορίαν και ελπίζοντες εις μεταστροφήν των διαθέσων των συμμάχων έναντι της Ελλάδος, κατόπιν της κηρύξεως της Επαναστάσεως, εβαυκαλίζοντο μέχρι της τελευταίας στιγμής με την ελπίδα ότι ήθελεν αποτραπή ο επαπειλών αυτούς κίνδυνος. Η διάσκεψις όμως των Μουδανιών απεφάσισεν τελεσιδίκως την έναρξιν της εκκενώσεως της Θράκης.

ΙΙ) Αι μέχρι τούδε γενόμεναι δύο έξοδοι του Ελληνισμού της Ανατολ. Θράκης (1913 και κατά τον Ευρωπαϊκόν Πόλεμον) υπήρξαν μεν οδυνηραί λόγω της εγκαταλείψεως των πάντων αλλά λόγω των συνθηκών υφ’ άς εγένοντο, του εχθρικού ζυγού υφ’ όν ευρίσκετο η χώρα και της μετά ταύτα επακολουθησάσης καταλήψεώς της υπό του Ελληνικού Στρατού τα πάντα ελησμονήθησαν, η τελευταία όμως γενική τοιαύτη υπήρξεν όντως εξόχως συγκινητική υπερβάλλουσα τας προγενεστέρας καθόσον αφίνετο όπισθεν έν σβυσθέν όνειρον.

ΙΙΙ) Ο άοπλος πληθυσμός έχων υπ’ όψει τας απηνείς σφαγάς των μαρτύρων αδελφών της Μ. Ασίας υπό του αιμοδιψούς βαρβάρου, και αισθανόμενοι τον επικρεμάμενον κίνδυνον και τον επιδρομέα αναπάλλοντα το αιμοσταγές φάσγανον, έτοιμον να εισβάλη και πάλιν εις την ατυχή πατρίδα όπως καταστρέψη το πάν και εξουθενώση ότι Ελληνικόν ηγέρθη σύσσωμος έκυψεν τον αυχένα εις τας αδίκους αποφάσεις των ισχυρών της γης, και λαβών τα εικόνας των αγίων του, τα σκεύη των ναών και ότι ηδύνατο εκ της περιουσίας του ετέθη εις πορείαν προς την μητέρα πατρίδα εις αναζήτησιν στέγης και τροφής.

               Και επί μήνα σχεδόν ολόκληρον εξελίχθη εις τας Θρακικάς πεδιάδας το στυγνόν της εξόδου του Ελληνισμού δράμα προ του οποίου και ο πλέον σκληρός εκάμπτετο.

*Σωτήρια ήταν και τα τρένα, έστω και λίγα

ΙV) Οικογένειαι εύποροι εγκαταλείπουσαι το παν σχεδόν στοιβάζονται μετά των ολίγων αποσκευών των εντός σιδηροδρ. φορτηγών βαγονίων όπως μεταφερθώσιν έξω της εκκενουμένης ζώνης.

Αστοί εξοικονομήσαντες τις οίδε πώς όχημα φορτούσιν επ’ αυτού ότι έχουν πολύτιμον και τίθενται εις την προς δυσμάς μοιραίαν και τραγικήν  πορείαν.

Χωρικοί εγκαταλείψαντες τους αγρούς των και τα σιτηρά των μεταφέρουσι τα απολύτως χρειώδη επί βωδαμαξών.

Γέροντες και ασθενείς ετοιμοθάνατοι με τον επιθανάτιον ρόγχον εις το στόμα εξαπλωμένοι επί βωδαμαξών μεταφέρονται όπως ταφώσι (διότι βεβαίως δεν θα ανθέξωσιν εις τας κακουχίας της εξόδου) εις Ελληνικήν γην.

Κλαυθμηρίζοντα νήπια και λεχοί στοιβάζονται επί των οχημάτων μετά των οικιακών σκευών.

V) Επί εκάστης κεντρικής οδού ατελεύτητος σειρά τριζόντων εις την τραγικήν  σιωπήν οχημάτων, με πελιδνούς αφώνους οδηγούς κινούνται αδιακόπως προς την διεύθυνσιν της σωτηρίας. Ο άμοιρος Θρακικός λαός μεταφέρει με πόνους και στεναγμούς την δυστυχίαν του.

*Εικόνα του δράματος: Ασθενείς και οδοιπόροι...

VI) Εκτός των ομογενών εγκατέλειψαν τας εστίας των και οι Αρμένιοι και πλείστοι Οθωμανοί αντικεμαλικοί οίτινες ήσαν βέβαιοι ότι θα κατεδιώκοντο υπό του Κεμαλικού καθεστώτος παραμένοντες εις τας εστίας των. 

VII) Αι στρατιωτικαί αρχαί παρέσχον εις τους πρόσφυγας πάσαν δυνατόν αρωγήν και ευκολίαν δια την μεταφοράν των αποσκευών των μέχρι του πλησιεστέρου σιδηροδρομικού σταθμού δι΄ αυτοκινήτων και οχημάτων του δημοσίου, εμερίμνησαν δε δια την κατά το δυνατόν συμπαραλαβήν πλειοτέρων πραγμάτων των. Παρ΄ όλας όμως τας προσπαθείας ταύτας οι κάτοικοι του ανατολικού τμήματος της εκκενωθείσης ζώνης ελαχίστας αποσκευάς ή μάλλον ουδέν ηδυνήθησαν να συμπαραλάβωσιν λόγω της ελλείψεως επαρκούς χρόνου και ιδίως μεταφορικών μέσων.

Εις τους κινουμένους απόρους εδίδετο τροφή (ιδίως άρτος) και εις κάθε εν πορεία φάλαγγα κατά το δυνατόν απεσπώντο οπλίται συνοδοί.

VIII) Εις τους σιδηροδρομικούς σταθμούς εγένοντο υπερβολικαί συγκεντρώσεις προσφύγων και υλικών λόγω:

1)       Της ελλείψεως επαρκούς αριθμού σιδηροδρομικών οχημάτων, καθ’  ό παρά τας επανειλημμένας ζητήσεις δεν απεστέλλοντο τοιαύτα εκ. Κων/πόλεως και

2)       Των δυστροπιών των κατά τόπους Διασυμμαχικών Επιτροπών, αίτινες ήθελον κατά πρώτον να εκκενωθώσιν τα είδη του στρατού και είτα να αναχωρήσωσιν οι πρόσφυγες μετά των αποσκευών των.

Αι στρατιωτικαί αρχαί ορίσασαι παρ’ εκάστω Κεντρικώ Σιδηροδρομικώ Σταθμώ αξιωματικούς επιβιβάσεως και επεμβάσαι παρά ταις Διασυμμαχικαίς Επιτροπαίς επέτυχον την έγκαιρον αναχώρησιν των προσφύγων ών η αναχώρησις μετά την αποχώρησιν του Ελληνικού Στρατού θα ήτο πάντη αδύνατος.

*Το κλείσιμο της επτασέλιδης έκθεσης του Γ΄ Σώματος Στρατού

IX) Καθ΄ όλην την διάρκειαν της εκκενώσεως ετηρήθη ζηλευτή τάξις εις τας περιοχάς ένθα υπήρχεν Ελληνικός Στρατός ουδείς δε κάτοικος εκ των αλλογενών  στοιχείων εκακοποιήθη ή υπέστη ζημίαν τινά. Άμα όμως τη αποχωρήσει των ελληνικών τμημάτων οι Τούρκοι κάτοικοι έλαβον τα όπλα εσχημάτισαν ληστρικάς ομάδας αίτινες ελήστευον και διήρπαζον τας εγκαταλειφθείσας περιουσίας των Ελλήνων, εφόνευον δε πάντα βραδύνοντα να αποχωρήση τοιούτον. Τα Διασυμμαχικά τμήματα λόγω της μικράς δυνάμεως των ευρέθησαν εν τη αδυναμία να επιβάλλωσι την τάξιν , πλην των μεγάλων πόλεων, ένθα, καίτοι έλαβον χώραν πλείσται διαρπαγαί ελληνικών περιουσιών, ετηρήθη ποια τις σχετική τάξις.

Χ) Πολλάς ημέρας προ της ενάρξεως της εκκενώσεως εκ διαφόρων πηγών είχε γνωσθή ότι πλείσται Τουρκοβουλγαρικαί συμμορίαι ετοιμάζονται να εισβάλλωσιν εις την Ανατ. Θράκην όπως παρεμποδίσωσι τους μέλλοντας να αναχωρήσωσι πρόσφυγας όπως παραλάβωσιν μεθ’ εαυτών τα σιτηρά και τα λοιπά υπάρχοντά των.

ΧΙ) Τινές των συμμοριών τούτων εισελθούσαι εσημειώθησαν εις διάφορα σημεία, ούτως:

1)       Κατ’ αναφοράν της Χ Μεραρχίας 27.9. 22 συμμορίτης συλληφθείς εις Σαρακινό κατέθεσεν ότι εις την περιοχήν Σαμακόβου απεβιβάσθησαν 250 κομιτατζήδες. Τμήμα δε τούτων εξ 20 ανδρών προυτίθετο να εισέλθει δια Σοφίδων εις Μπουνάρ Χισσάρ, ενώ οι λοιποί θα διευθύνοντο εις το Ανακτόριον (Σεράι).

2)       Κατά πληροφορίας προξενείου Πύργου 200 Τούρκοι αφιχθέντες της 30 Σ/μβρίου εις Πύργον απεστάλησαν εις Μ. Τύρνοβον, όπου θα ηνούντο μετά ετέρων 200 με σκοπόν όπως εισβάλλωσιν εις την Ανατ. Θράκην ίνα παρεμποδίσωσι την μεταφοράν ζώων και τροφίμων εκ της περιοχής των Σαράντα Εκκλησιών εις Δυτικήν Θράκην και προβώσιν εις σφαγάς και λεηλασίες. Κατά της ημέρας της εκκενώσεως της περιοχής Σαράντα Εκκλησιών πράγματι παρετηρήθη ζωηρά κίνησις Κομιτατζήδων οίτινες προέβησαν και εις προσβολάς φαλάγγων οχημάτων, προσφύγων και μεμονωμένων ατόμων.

*Τα καραβάνια των προσφύγων της Ανατολικής Θράκης

ΧΙΙ) Εκτός των διασπαρεισών ολίγον προ της εκκενώσεως συμμοριών εις Ανατολ. Θράκην άμα τη ενάρξει ταύτης οι Τούρκοι κάτοικοι, ως ελέχθη ανωτέρω, έλαβον τα όπλα και ήρχισαν να λεηλατώσι τας εγκαταλειφθείσας περιουσίας, να προσβάλωσι σε και τα οδεύοντα καραβάνια των προσφύγων, πάντοτε όντα ανυπεράσπιστα, με σκοπόν όπως λεηλατήσωσι τα μεταφερόμενα και κατασφάξωσι τους μεταναστεύοντας. Ούτως:

1)       Κατ΄ αναφοράν του 9^ου Λόχου του 61^ου Συντάγματος Πεζικού 4.10.22 ώραν 8^ην αι εκ Χαριουπόλεως οικογένειαι των Χ. Μαλτάτσου και Ι. Ζαϊκούση (εν όλω 8 άτομα) οδεύουσαι προσεβλήθησαν παρα το χωρίον Τσερκέζ Μουσελίμ υπό αυτών τούτων των Οθωμανών κατοίκων του χωρίου, οίτινες απήγαγον άπαντας τους ανωτέρω πλην του Χ. Μαλτάτσου και της κόρης του (οίτινες εσώθησαν δια της φυγής) και ελεηλάτησαν το όλον των μεταφερομένων αποσκευών. Οι συλληφθέντες αναμφιβόλως κατεσφάγησαν.

2)       Την 4.10.22 εις Τσερκέζ Μουσελίμ εφονεύθησαν έτεροι οκτώ πρόσφυγες Έλληνες υπό Τούρκων ανταρτών (απόσπασμα Βουτσινά 6.10.22).

3)       Πρόσφυξ εκ Χαριουπόλεως παρουσιασθείς εις τον Αστυνομικόν Σταθμόν Παυλίκιοϊ την 6.10.22 ανέφερεν ότι είδεν Οθωμανούς συλλαβόντας αμάξας Ελληνικάς μεταφερούσας πρόσφυγας ούς κατεκρεούργησαν και ότι άπασα η περιοχή Χαριουπόλεως διατελεί εν επαναστάσει.

4)       Η αστυνομία Μακράς Γεφύρας αναφέρει την 7.10.22 ότι η οδός Χαριουπόλεως- Μακράς Γεφύρας δι΄ής διέρχονται πρόσφυγες των περιοχών Χαριουπόλεως- Ραιδεστού- Σηλυβρίας και Μυριοφύτου κατέστη αδιάβατος λόγω των Οθωμανών κατοίκων των εκατέρωθεν ταύτης χωρίων, οίτινες προσβάλλουσι τας οδεύσεις. Την 6.10.22 εφονεύθη είς Έλλην χωρικός, μια δε νεάνις Ελληνίς απήχθη.

5)       Η ΧΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 6.10.22 ότι δεκαπενταετής παις παρουσιασθείς αυτή ανέφερεν ότι ο πατήρ του και πέντε έτεροι χωρικοί οδηγούντες τα εκ 1.500 αιγοπροβάτων ποίμνιά των εκ Τυρολόης εις Μακράν Γέφυραν προσεβλήθησαν την πρωίαν της 6.10.22 μεταξύ των χωρίων Παπκιοϊ και Καραμουρσάλ υπό Οθωμανών και απήχθησαν μετά των αιγοπροβάτων.

6)       Την 7.10.22 ώραν 16^ην τρεις Αρμένιοι οδεύοντες εκ Τυρολόης προς Δυτικήν Θράκην παρά το Καριστεράν υπέστησαν επίθεσιν  εκ μέρους Οθωμανών κατοίκων της περιοχής, εληστεύθησαν αφαιρεθέντων αυτοίς 6.000 περίπου δραχμών, δύο ίππων, ενός ημιόνου, ενός οχήματος περιέχοντας απάσας τας αποσκευάς των.

7)       Η ΙΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 9.10.22 ότι εις Καριστεράν ευρίσκεται συμμορία εξ 150 ανδρών υπό τον εκ Κων/πόλεως ελθόντα λοχαγόν Μεχμέτ Βέην. Αύτη ου μόνον κατέσφαξε και ελήστευσε τους εκείθεν διερχομένους πρόσφυγας, αλλά την 8.10.22 προσέβαλε και τμήματα στρατού διερχόμενα εκείθεν.

8)       Η ΙΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 10.10.22 ότι Οθωμανοί ένοπλοι προσέβαλαν φάλαγγα μεταγωγικών προσφύγων και διήρπασαν 4 βόας και εν όχημα πλήρες σιτηρών.

9)       Η υποδιοίκησις Μπαμπά Εσκή την 10.10.22 γνωρίζει ότι Οθωμανοί ένοπλοι κάτοικοι της περιοχής Γενήκιοϊ εισήλθον εις τούτο και διήρπασαν τα σιτηρά και έτερα κινητά των ετοιμαζομένων προς αναχώρησιν ομογενών.

10)   Η Χ Μεραρχία αναφέρει την 10.10.22 ότι χωρικός τις εκ Σκοπού μεταβαίνων εις Σαράντα Εκκλησίας προσεβλήθη καθ’ οδόν υπό Τούρκων χωρικών και ετραυματίσθη. Ούτος κατέθεσεν ότι ο υιός του και τρεις έτεροι χωρικοί μεθ’ ών ήρχετο εφονεύθησαν.

11)   Η ΙΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 22.10.22 ότι κατά πληροφορίας κατοίκων Σουλτάν Κιοϊ Τούρκοι καταρτίζουν συμμορίας εν Ανατολ. Θράκη και προβαίνουσι εις φόνους προσφύγων και ημετέρων χωροφυλάκων.

12)   Η αυτή Μεραρχία αναφέρει την 30.10.22 ότι Τουρκικός πληθυσμός     Ανατολικής Θράκης επεδόθη ακράτητος εις λεηλασίας Ελληνικών περιουσιών. Άπαντες οι Τούρκοι περιφέρονται ένοπλοι επιτιθέμενοι κατά προσφύγων, ιδίως εν την περιοχή Μακράς Γεφύρας. Συμμορίαι προβαίνουσιν εις την λεηλασίαν των Ελληνικών χωρίων, φονεύσασαι και τινα γυναικόπαιδα.

Εκ των ανωτέρω εναργώς φαίνεται ότι άμα τη ενάρξει της αποχωρήσεως του Ελληνικού Στρατού η Ανατ. Θράκη απώλεσε την ασφάλειαν ήτις εβασίλευε καθ’  όλην την χώραν κατά την ελληνικήν κατοχήν. Εκτός τούτου η σύγχρονος δράσις όλων των ατάκτων στοιχείων καθ’  όλην την χώραν μαρτυρεί σαφώς ότι ο εχθρός είχε καταστρώσει  σχέδιον ολοσχερούς εξοντώσεως του Ελληνικού πληθυσμού μετά την αποχώρησιν των Ελληνικών στρατευμάτων και ότι η κίνησις αύτη δεν ήτο αυθόρμητος αλλά ενηργείτο κατόπιν υποδείξεων της κυβερνήσεως Αγκύρας.

ΧΙΙΙ) Περί των υπό των Ελλήνων εγκαταλειφθεισών περιουσιών εις κινητά και ακίνητα εις την Ανατολικήν Θράκην δεν κατέστη δυνατόν να συγκεντρώσωμεν μέχρι τούδε σχετικάς πληροφορίας.

Στρατηγείον τη 16. Ν/βρίου 1922

Ο

Αρχηγός του Επιτελείου

Μελάς

Εθεωρήθη

       Ο

Διοικητής του Γ΄ Σ. Στρατού

 

*Η έβδομη και τελευταία σελίδα της έκθεση του Γ΄Σ.Σ. 

Ας μην ξεχασθεί ποτέ η θυσία της Ανατολικής Θράκης, που την πήραν αμαχητί οι Κεμαλικοί. Ας είναι αναμμένο πάντα το καντήλι της εθνικής μνήμης. Γιατί εκείνη η γη ήταν πάντα ελληνική. Βέβαια, έτσι άνοιγε ο δρόμος για τη διάσκεψη της Λωζάνης, αλλά η Ελλάδα, θα πήγαινε εκεί χωρίς διπλωματικά στηρίγματα, ηττημένη στη Μικρά Ασία και εξουθενωμένη οικονομικά.

Χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Πατρίς» στο κύριο άρθρο της στις 15 Οκτωβρίου 1922, με την υπογραφή Γάιος Γράκχος, έγραφε μεταξύ άλλων:

«Η Ελλάς δηλονότι κατά την προσεχή Διάσκεψιν της Λωζάνης έχει να παλαίση εναντίον της Γαλλικής εχθρότητος παντοιοτρόπως εκδηλωθείσης μέχρι σήμερον. Εναντίον της Ιταλικής εχθρότητος, απολύτου και ανεπιφυλάκτου. Εναντίον της Ρωσίας, συνδεδεμένης δια συμφωνίας μετά του Κεμάλ και συνεπώς εχούσης ανειλημμένας υποχρεώσεις υποστηρίξεως της Τουρκίας. Εναντίον της Βουλγαρίας τέλος διαπνεομένης υπό των ιδίων αισθημάτων απέναντι μας και εννοούσης να επωφεληθή της περιστάσεως δια να επιτύχη την πολυπόθητην διέξοδον  εις το Αιγαίον ή να ανακινήση το ζήτημα της Μακεδονικής αυτονομήσεως».

Ο Ελληνισμός σε όλη την διαχρονική διαδρομή, είχε να αντιπαλέψει με Λαιστρυγόνες, Κύκλωπες και τον  άγριο Ποσειδώνα, για να παραφράσουμε τον Καβάφη.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης