Τα άγνωστα παρασκήνια της κυβέρνησης Πλαστήρα του 1950

*Πλαστήρας και Παπανδρέου σε γιορτή της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής στου Γουδή. 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Η κυβέρνηση Νικολάου Πλαστήρα (από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο του 1950), σχηματίστηκε όταν η κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου δεν κατόρθωσε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή. Την νέα κυβέρνηση Πλαστήρα, που ήταν αρχηγός του κόμματος της ΕΠΕΚ, στήριξαν τα κεντρώα κόμματα των Φιλελευθέρων και το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό, τα οποία μάλιστα πήραν και τα αναλογούντα προς την εκλογική τους δύναμη, υπουργεία.

Ο πρωθυπουργός στις προγραμματικές του δηλώσεις είχε υπογραμμίσει τον ειρηνικό και ενωτικό χαρακτήρα της κυβέρνησής του και την προσπάθεια του να επουλωθούν οι πληγές που είχε ανοίξει ο ανταρτοπόλεμος.

«Η Κυβέρνησις του Κέντρου της οποίας προΐσταμαι θα εκπληρώσει όλας της τας υποσχέσεις με σταθερότητα αλλά και με γοργόν ρυθμόν. Και μεταξύ αυτών πρώτην θέσιν κατέχει εις την εκτίμησιν και εμού και των συνεργατών μου η ειρήνευσις των Ελλήνων…. Οι πολίται όλων των αποχρώσεων καλούνται να εμπιστευθούν εις το κράτος, την ασφάλειάν των και την αποκατάστασιν του δικαίου όπου χρειάζεται. Εν τη εφαρμογή της πολιτικής Λήθης η Κυβέρνησις απεφάσισεν ήδη να καταργήση την Μακρόνησον ως στρατόπεδον πολιτικών κρατουμένων ….. Καλώ ολόκληρον τον ελληνικόν λαόν εις συναγερμόν ημερώσεως , εργασίας και χαράς….».

*Ο Αμερικανός στρατηγός Βαν Φλητ

Ο Βαν Φλητ αντιπαθούσε τον Πλαστήρα

 

Ο Πλαστήρας όμως, δεν ήταν αρεστός σε αρκετούς πολιτικούς κύκλους των Αθηνών και κυρίως ανάμεσα στους Αμερικανούς.

Χαρακτηριστικά, ο στρατηγός Βαν Φλητ, φεύγοντας από την Ελλάδα, για τις ΗΠΑ εξέφρασε την άποψή του με επιστολή προς τον βασιλέα Παύλο, ότι:

«...Εφόσον φοβόμαστε γενικό πόλεμο, εξαιτίας της Κορέας, η κατάσταση στην Ελλάδα δεν είναι καθόλου ασφαλής με την παρούσα κυβέρνηση Πλαστήρα. Σε περίπτωση διεθνών περιπλοκών η κυβέρνηση αυτή θα αποτελέσει ουσιαστικά μια πέμπτη φάλαγγα του εχθρού. Οι ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας έχουν αρχίσει ραγδαίως να αποσυντίθενται. Τέλος, νομίζω ότι την κατάσταση θα έσωζε μόνο μια κυβέρνηση υπό τον στρατάρχη Παπάγο...».

Για το θέμα αυτό στις 4 Αυγούστου 1950 είχε πραγματοποιηθεί μια άγνωστη συνάντηση παραγόντων της αμερικανικής πρεσβείας. Για τη συνάντηση αυτή, τηρήθηκε άκρως απόρρητο υπόμνημα από τον υπεύθυνο για τις Ελληνικές Υποθέσεις Νόρμπερτ Άνσουτζ, το οποίο υποβλήθηκε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Το υπόμνημα αυτό σώζεται στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ και αφορά κυρίως τις εντυπώσεις του στρατηγού Βαν Φλητ για την τρέχουσα ελληνική κατάσταση.

Σύμφωνα με το υπόμνημα αυτό ο Βαν Φλητ εξέφρασε «ειλικρινή αντιπάθεια για την Κυβέρνηση Πλαστήρα, στην οποία, κατά τη γνώμη του, διεισδύουν κομμουνιστές και συμπαθούντες». Πίστευε ότι ο Σοφοκλής Βενιζέλος, αν και αδύναμος, μπορεί να είναι ο άνθρωπος που θα ηγηθεί μιας νέας κυβέρνησης και ότι ο Στρατάρχης Παπάγος είναι ικανός να λύσει τα πολιτικά προβλήματα, αν ήταν πρωθυπουργός. Αναφέρθηκε επίσης στη συνάντηση αυτή ότι έχουν αναπτυχθεί σοβαρές επιφυλάξεις για τις δραστηριότητες της κυβέρνησης Πλαστήρα και εξετάζονταν εναλλακτικές λύσεις.

Με βάση τα όσα συνέβησαν αργότερα, θα μπορούσε να πει κανείς, πως οι Αμερικανοί οργάνωσαν τα πάντα στην Ελλάδα, γιατί ο Σοφοκλής Βενιζέλος έγινε ξανά πρωθυπουργός, αλλά και πρωθυπουργός έγινε και ο Αλέξανδρος Παπάγος!!!

*Πλαστήρας και Παπανδρέου υποδέχονται το βασιλικό ζεύγος στην Μητρόπολη Αθηνών

Ο Πλαστήρας βάζει φωτιά στο πολιτικό σκηνικό

 

Πάντως, ο ίδιος ο Πλαστήρας επιβεβαίωσε σε ομιλία του, στην Τήνο, στις 15 Αυγούστου, τις σημαντικές δυσχέρειες που αντιμετώπιζε στην διακυβέρνηση της χώρας:

«Δυστυχώς κύριοι, η ειρήνευσις είναι αδύνατος υπό την παρούσαν σύνθεσιν της κυβερνήσεως. Οι μετ’ εμού κυβερνώντες δεν συμφωνούν μαζί μου. Η σύνθεσις επομένως της κυβερνήσεως δεν μου επιτρέπει να εφαρμόσω τα εξαγγελθέντα υπ’ εμού μέτρα…. Εάν είχον την πλειοψηφίαν ή εάν την αποκτήσω και σχηματίσω ομοιογενή κυβέρνησιν η πρώτη διαταγή μου θα είναι η κατάργησις της θανατικής ποινής . Η δευτέρα, η επιβολή ευρύτατης επιείκειας».

Φυσικά, μετά από τέτοια δήλωση, το Κόμμα Φιλελευθέρων, δεν μπορούσε παρά να άρει την υποστήριξή του στην κυβέρνηση, και να οδηγήσει τον Πλαστήρα σε παραίτηση, στις 17 Αυγούστου.

Ο Πλαστήρας βρίσκονταν σε περιοδεία στο νομό Πέλλας και επέστρεψε εσπευσμένα στην Αθήνα με στρατιωτικό αεροπλάνο. Ο Τσαλδάρης ήταν στο εξωτερικό. Ο βασιλεύς Παύλος βρίσκονταν στους Πεταλιούς. Οι Παπανδρέου και Τσουδερός στις ΗΠΑ.

Οι δηλώσεις του Πλαστήρα στην Τήνο, δεν προκάλεσαν μόνο πολιτικό σεισμό. Ενέπνευσαν και τους αυτοσχέδιους σατιρικούς ποιητές, ένας από τους οποίους έγραψε στην εφημερίδας «Εμπρός»: 

«Έμεινε ο Πλαστήρας μόνος. Τριγυρίζει

κι έτσι ο κύρος Πλαστήρας αλωνίζει.

Πάει προσκυνητής στην Τήνο, βγάζει λόγους και μιλά.

Ούτε βρίσκεται κανένας κάπως να τον εμποδίζει

κι έτσι ο κύριος Πλαστήρας λέει ό,τι του   καπνίζει.

Και μας βάζει σε μπελά».

*Σοφοκλής Βενιζέλος και Νικόλαος Πλαστήρας 

Ο Πλαστήρας ζήτησε βοήθεια από τους Αμερικανούς

 

Και τι έκανε ο Πλαστήρας;

Ο επιτετραμμένος των ΗΠΑ Χάρολντ Μπ. Μάινορ, είναι αποκαλυπτικός σε εμπιστευτική έκθεσή του προς τον πολιτικό προϊστάμενό του υπουργό των Εξωτερικών, στις 18 Αυγούστου.

Ο Πλαστήρας, έγραφε, παρακάλεσε τον Μάινορ να συναντηθούν. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε το πρωί εκείνης της μέρας στις 11. Ο παραιτηθείς πρωθυπουργός ζήτησε αμερικανική συμβουλή και καθοδήγηση. Βασικά ζήτησε να του προτείνουν οι Αμερικανοί κάποια λύση στην τρέχουσα κυβερνητική κρίση.

Ο Μάινορ αρνήθηκε, και δήλωσε ότι η κρίση είναι καθαρά εσωτερική ελληνική πολιτική υπόθεση. Του εξέφρασε την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να εκπληρωθούν βασικές προϋποθέσεις για την εξεύρεση λύσης, όπως η κρίση να είναι μικρής διάρκειας, εντός συνταγματικού πλαισίου. Ο Πλαστήρας ρώτησε αν πρέπει να γίνουν εκλογές. Ο Μάινορ του είπε, ότι δεν έχει άποψη για εκλογές στο εγγύς μέλλον.

Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες των Αμερικανών, λίγο μετά τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου και διαισθανόμενος ο πρωθυπουργός και την απροθυμία να συνεχίσουν να τον στηρίζουν εκτός των Φιλελευθέρων και οι οπαδοί του Παπανδρέου, ο Πλαστήρας πρότεινε την παραίτηση της κυβέρνησης, αλλά ζήτησε να παραμείνει στην εξουσία μέχρις ότου  επιστρέψουν οι Παπανδρέου και Τσουδερός, που βρίσκονταν σε ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Υπουργικό Συμβούλιο αποδέχτηκε την πρόταση αυτή, η οποία επρόκειτο να γνωστοποιηθεί στον βασιλέα Παύλο από τον Πλαστήρα το απόγευμα της ίδιας μέρας.

Οι απόψεις των Ανακτόρων,  όπως εκφράστηκαν από τον Αριστείδη (Μπούλη) Μεταξά, διευθυντή του Πολιτικού Γραφείου του βασιλέως Παύλου, που τον συνάντησε ο Μάινορ, μετά τη συνάντησή του με τον Πλαστήρα ήταν οι εξής:

Την κυβέρνηση Πλαστήρα πρέπει να διαδεχθεί ευρεία κυβέρνηση συνασπισμού, για την οποία τα Ανάκτορα έχουν βάλει τις βάσεις. Τέτοια κυβέρνηση θα είχε επικεφαλής τον Σοφοκλή Βενιζέλο ή κάποιον άλλο κοινοβουλευτικό αρχηγό και θα περιελάμβανε εκτός από προφανείς επιλογές των Ανακτόρων όπως ο Παναγιώτης Πιπινέλης και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, και ορισμένους Λαϊκούς όπως ο Στέφανος Στεφανόπουλος  και ο Κωνσταντίνος  Καραμανλής, Φιλελεύθεροι όπως ο Κωνσταντίνος Ρέντης, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, και ο Εμμανουήλ Τσουδερός και ένας ή περισσότεροι από τους βουλευτές του Γεώργιου Παπανδρέου. Τα Ανάκτορα θεωρούσαν ότι μια τέτοια κυβέρνηση θα είχε καλές προοπτικές επιτυχίας και θα ανέβαλε την ανάγκη να κληθεί ο Παπάγος ή να διεξαχθούν  νέες εκλογές. Ο Μεταξάς πίστευε ότι είναι εύκολο να επιτευχθεί συνεργασία με όλα τα κόμματα που αναφέρθηκαν εκτός από τους Λαϊκούς, αλλά αυτοί οι τελευταίοι θα συμβιβαστούν τελικά, γιατί φοβούνται άλλες εναλλακτικές λύσεις.

*Όταν ο Πλαστήρας ζητούσε τη βοήθεια των Αμερικανών

Για την επόμενη μέρα, το πρωί, είχε ζητήσει συνάντηση με τον Μάινορ και ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Ένας από τους απεσταλμένους που πήγαν στην πρεσβεία να κλείσουν το ραντεβού είχαν αναφέρει στον Αμερικανό διπλωμάτη ότι οι λύσεις που προτιμούσε ο Βενιζέλος είναι:

Πολυκομματική κυβέρνηση υπό την πρωθυπουργία του («Αν και φαινόταν να μην γνωρίζει ότι το Παλάτι υποστηρίζει αυτή τη λύση», σημείωνε ο Μάινορ). Ανασύσταση  της κεντρώας κυβέρνησης με επικεφαλής πάντα τον Βενιζέλο, αλλά με οικονομική υποστήριξη, που θα εξασφαλίζονταν μέσω της αμερικανικής βοήθειας. Και τέλος,  νέες εκλογές εντός 45 ημερών.

               Και τι έκαναν οι Αμερικανοί;

Ο Μάινορ ανέφερε προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών:

«Σε όλα τα ερωτήματα σχετικά με τη θέση των ΗΠΑ, απαντάμε στην ίδια γραμμή με τις παρατηρήσεις μου στον Πλαστήρα. Ελπίζω να αποφύγω την ανάγκη οποιασδήποτε δήλωσης επί του θέματος».

Μερικές ακόμα υποσημειώσεις στην εμπιστευτική έκθεση του επιτετραμμένου των ΗΠΑ, συμπληρώνουν την εικόνα της πολιτικής κατάστασης, που επικρατούσε στην Ελλάδα.

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος, αρχηγός του Κόμματος Φιλελευθέρων, απέσυρε την υποστήριξη των Φιλελευθέρων προς την κυβέρνηση συνασπισμού του Πλαστήρα στις 17 Αυγούστου «φαινομενικά», επειδή ο πρωθυπουργός Πλαστήρας ευνοούσε ένα πιο εκτεταμένο πρόγραμμα επιείκειας προς τους πρώην κομμουνιστές και τους υποστηρικτές τους.

Παπανδρέου και Τσουδερός, ανεπίσημα στις ΗΠΑ

 

Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Δημόσιας Τάξης Γεώργιος Παπανδρέου και ο υπουργός Συντονισμού Εμμανουήλ Τσουδερός, βρέθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες για επίσκεψη που πραγματοποιήθηκε, σε αντίθεση με τις συμβουλές της Πρεσβείας στην Ελλάδα!!! Ο υπεύθυνος της πρεσβείας στην Ελλάδα Χάρολντ Μπ. Μάινορ δεν έβλεπε «κανένα χρήσιμο σκοπό» στην επίσκεψή τους με «πιθανή εξαίρεση τον Τσουδερό» αν αυτός περιοριζόταν μόνο στο πρόβλημα της εξαγωγής ελληνικού καπνού, δηλαδή στον «φαινομενικό σκοπό» του ταξιδιού του. Ο Μάινορ δεν κατάφερε να αποτρέψει τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης τον Γεώργιο Παπανδρέου, από το να πραγματοποιήσει το ταξίδι και γι' αυτό συνέστησε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ να μην τους υποδεχθεί κανένας επίσημος εκ μέρους του Υπουργού Εξωτερικών ή οποιουδήποτε άλλου μέλους του Υπουργικού Συμβουλίου, πόσο μάλλον από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, επειδή οι «Έλληνες έχουν επανειλημμένα περιπλέξει και μπερδέψει τα προγράμματα οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας επιχειρώντας να παρακάμψουν τις αμερικανικές αποστολές εδώ [στην Ελλάδα] μεταφέροντας τα προβλήματα και τα αμετάβλητα αιτήματά τους για πρόσθετη βοήθεια απευθείας στην Ουάσιγκτον». Το Υπουργείο Εξωτερικών συμφώνησε με τις απόψεις του Μάινορ και ενημέρωσε την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ελλάδα, ότι «θα ήταν αδύνατο να οργανωθούν συνεντεύξεις και συναντήσεις με πρόσωπα, με τα οποία οι ηγέτες της ελληνικής κυβέρνησης θα ήθελαν να συναντηθούν» (τηλεγράφημα 438, 11 Αυγούστου, προς Αθήνα, 781.00/8 –950).

*Ο Γεώργιος Παπανδρέου

               Πράγματι, όπως έγραψαν τότε και οι εφημερίδες, στις ΗΠΑ τους δύο Έλληνες πολιτικούς, υποδέχθηκαν μόνο οι ελληνικές προξενικές αρχές.

Την ημέρα που συνέβαιναν όλα αυτά, δηλαδή στις 18 Αυγούστου 1950, ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας έγινε δεκτός στις 6 μ.μ. από τον βασιλέα Παύλο στον οποίο ανακοίνωσε την παραίτηση της κυβέρνησής του και εισηγήθηκε μόνο να παραμείνει στην εξουσία για ελάχιστο χρόνο ακόμα ώστε να προλάβουν να επιστρέψουν από τις ΗΠΑ οι Παπανδρέου και Τσουδερός. Η επίσκεψη εκείνη κράτησε τρία τέταρτα της ώρας.

Εν τω μεταξύ ο πρόεδρος της Βουλής Δημήτριος Γόντικας διαβίβασε προς τον βασιλέα Παύλο δια του Αριστείδη (Μπούλη) Μεταξά κατάσταση της αριθμητικής δύναμης των κομμάτων. Το κόμμα των Φιλελευθέρων είχε δύναμη 56 βουλευτών στους οποίους προστέθηκαν και δύο Ζερβικοί βουλευτές, που προσχώρησαν στις 16 Αυγούστου. Επρόκειτο για τον Στυλιανό Χούτα και τον Ιωάννη Ιωάννου. Υπήρχαν επίσης 5 βουλευτές του Εθνικού κόμματος του Ζέρβα. Το Λαϊκό κόμμα διέθετε 63 βουλευτές, η ΕΠΕΚ του Πλαστήρα 46. Το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Παπανδρέου 34, ή Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών και Αριστερών Φιλελευθέρων 12, η ΕΛΔ του Αλέξανδρου Σβώλου  7, το κόμμα του Κανελλόπουλου 6, το κόμμα του Τουρκοβασίλη 4, το κόμμα του Μανιαδάκη 5. Υπήρχαν και 10 ανεξάρτητοι.

Αμέσως κλήθηκε στα Ανάκτορα ο Σοφοκλής Βενιζέλος, στον οποία και ανατέθηκε η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Ο εντολοδόχος πρωθυπουργός αποδέχθηκε την εντολή του Στέμματος και άρχισε αμέσως συνεννοήσεις για σχηματισμό νέας κυβέρνησης.

Οι εφημερίδες έγραψαν ότι η πολιτική που ακολουθούσε ο Πλαστήρας ήταν η αιτίας της κυβερνητικής αλλαγής στην Αθήνα, γι’ αυτό και οι βολιδοσκοπήσεις του ίδιου του Πλαστήρα στον Μάινορ απέτυχαν. Η άμεση ανάθεση της εντολής στο Βενιζέλο χωρίς να προηγηθεί έστω και τυπικά ενημέρωση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη αρχηγού των Λαϊκών οφείλονταν στο γεγονός ότι Λαϊκοί και Φιλελεύθεροι (με την προσχώρηση και του Εθνικού Κόμματος του Ναπολέοντα Ζέρβα) ήταν αριθμητικώς ισοδύναμοι.   

Στις 21 Αυγούστου 1950, ορκίστηκε η κυβέρνηση του Σοφοκλή Βενιζέλου, που την στήριζαν το Κόμμα Φιλελευθέρων, το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (Παπανδρέου) και το Εθνικό Κόμμα Ελλάδος (Ζέρβας).

Για το σχηματισμό αυτής της κυβέρνησης, τα παρασκήνια βοούσαν ότι κινήθηκαν κυρίως Φιλελεύθεροι πολιτικοί, επικεφαλής των οποίων ήταν ο πρώην υπουργός Κωνσταντίνος Ρέντης, ο οποίος επισκέφθηκε αλληλοδιαδόχως τους Βενιζέλο, Πλαστήρα, καθώς και τον εκπρόσωπο του Γεωργίου Παπανδρέου, τον Πέτρο Γαρουφαλιά.

*Ο Αλέξανδρος Παπάγος

Προς κυβέρνηση Παπάγου

 

Μετά την κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου, ανέλαβε την πρωθυπουργία πάλι ο Νικόλαος Πλαστήρας (1951-1952), ακολούθησε η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Δημήτριου Κιουσόπουλου και το 1952 ήρθε η ώρα του Αλέξανδρου Παπάγου.

Σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα σημειώθηκαν πολλές αποτυχημένες προσπάθειες για συνένωση των βενιζελογενών δυνάμεων ώστε να δημιουργηθεί ένας ισχυρός κεντρώος συνασπισμός. Η αποτυχία αυτή είχε τροφοδοτήσει μια έντονη παραφιλολογία για κάθοδο στην πολιτική του Αλέξανδρου Παπάγου. Η λύση αυτή, που υποστηρίζονταν από τα  μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα, και από διακεκριμένες πολιτικές προσωπικότητες, δεν ήταν αποδεκτή από τα Ανάκτορα. Ήδη από το 1950, οι σχέσεις του Παπάγου με τα Ανάκτορα είχαν ψυχρανθεί ενώ ο ίδιος εξέφραζε την έντονη δυσαρέσκειά του για συγκεκριμένα πρόσωπα του ανακτορικού περιβάλλοντος με χαρακτηριστικότερο αυτό του Αριστείδη (Μπούλη) Μεταξά, διευθυντή του πολιτικού γραφείου του Βασιλιά Παύλου.

Τελικά ο Παπάγος κατήλθε στην πολιτική ιδρύοντας το κόμμα Ελληνικός Συναγερμός. Στις εκλογές του 1951 συγκέντρωσε 36,53% και 114 έδρες καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση χωρίς, όμως, να κατορθώσει να σχηματίσει κυβέρνηση. Στις εκλογές του 1952 συγκέντρωσε 49,22% και 247 έδρες και σχημάτισε κυβέρνηση, η οποία διήρκεσε μέχρι το 1955, οπότε και απεβίωσε.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1950v05/d172).

*Αρχείο εφημερίδων «Εμπρός» Αθηνών, και «Έθνος» Δράμας.