Και έτσι μπήκαμε στο «γύρο του θανάτου» το 1946…

*Εικόνα από τις μάχες του ανταρτοπολέμου. Το Πυροβολικό του εθνικού στρατού βάλλει κατά θέσεων των ανταρτών, κάπου στην Ελλάδα.

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Οδυνηρές είναι οι εθνικές μνήμες από το έτος 1946, το οποίο ορίζεται ως έτος έναρξης του ένοπλου αγώνα των κομμουνιστών ανταρτών εναντίον του ισχύοντος κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος. Αυτός ο πόλεμος που οπισθοδρόμησε την Ελλάδα, μετέβαλε χωριά και μικρές πόλεις σε σωρούς ερειπίων και γέμισε τα νεκροταφεία της, αλλά και τις πλαγιές των βουνών με νεκρούς, κράτησε έως τον Αύγουστο του 1949.

               Το 1946, που άρχισε ο ανταρτοπόλεμος στην Ελλάδα, ήταν γεμάτο με γεγονότα, αλλά τα όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό του ΚΚΕ, έδειχναν ότι ο γενικός γραμματέας του Νίκος Ζαχαριάδης ήταν αποφασισμένος να οδηγήσει στην ένοπλη σύγκρουση. Στο βιβλίο του «Καινούργια κατάσταση, καινούργια καθήκοντα» που κυκλοφόρησε το 1950 ο Ζαχαριάδης είχε γράψει:

               «Η 2^η Ολομέλεια, αφού στάθμισε εσωτερικούς παράγοντες, βαλκανική και διεθνή κατάσταση, αποφάσισε να προχωρήσει στην οργάνωση της νέας ένοπλης πάλης ενάντια στο μοναρχοφασιστικό αφηνιασμό».

               Η 2^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ συνήλθε στην Αθήνα στις 12 Φεβρουαρίου 1946.

               Ακολούθησε η απόφαση του ΚΚΕ για αποχή από τις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για τις 31 Μαρτίου. Η απόφαση αυτή αποδείχθηκε λανθασμένη. Γιατί δεν επέτρεψε στην Αριστερά να καταλάβει έδρες στη Βουλή, να είναι παρούσα και να παίζει ρόλο στα πολιτικά πράγματα. Αντίθετα άφησε ολόκληρο το πεδίο ελεύθερο στη Δεξιά και στο Κέντρο. Και η αποχή έγινε παρά τις υποδείξεις του Στάλιν και του Μολότωφ, όπως αποκάλυψαν εκ των υστέρων (το 1976) Μάρκος Βαφειάδης και Μήτσος Παρτσαλίδης.

Αργότερα, την 1^η Σεπτεμβρίου διεξήχθη δημοψήφισμα (με συμμετοχή αυτή τη φορά της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς) για τη μορφή του Πολιτεύματος. Κερδισμένοι ήταν οι φιλοβασιλικοί. Η επιστροφή του βασιλιά Γεώργιου Β’ συγκέντρωσε το 68,3% των ψήφων. Ο Γεώργιος Β’ επέστρεψε στην Αθήνα στις 27 Σεπτεμβρίου 1946.

Ο ένοπλος αγώνας του ΚΚΕ, άρχισε τη νύχτα της 30^ης προς την 31^η Μαρτίου 1946, με αιφνιδιαστική επίθεση δύναμης ανταρτών της περιοχής του Ολύμπου, εναντίον του Λιτοχώρου, το οποίο υπεράσπιζε δύναμη της Εθνοφυλακής και της Χωροφυλακής. Από τη μάχη έχασαν τη ζωή τους εννέα χωροφύλακες, και από την Εθνοφυλακή δύο λοχίες και ένας οπλίτης. Οι αντάρτες έφυγαν ανενόχλητοι παίρνοντας μαζί τους τέσσερις αιχμαλώτους και αρκετά όπλα και πυρομαχικά. Με το επεισόδιο αυτό εγκαινιάστηκε ο ολέθριος εμφύλιος πόλεμος, που τερματίσθηκε το 1949.

*Αντάρτες ασυρματιστές, κάπου στα βουνά.

Μετά την επίθεση στο Λιτόχωρο, άρχισε να εκδηλώνεται εντονότερα η δράση των ανταρτικών ομάδων, που χτυπούσαν στο μικρά χωριά, άρπαζαν όπλα από σταθμούς Χωροφυλακής και συγκροτούσαν νέες ομάδες στα βουνά.

Η επίσημη έναρξη του εμφυλίου τοποθετείται στις 30 Μαρτίου 1946 όταν έγινε η οργανωμένη επίθεση ανταρτών στο Λιτόχωρο Πιερίας. Ωστόσο οι επιθέσεις ανταρτών που είχαν καταφύγει στα βουνά του Έβρου, άρχισαν νωρίτερα. Επιθέσεις σημειώθηκαν κατά των σταθμών Χωροφυλακής στα χωριά Θούριο και Λάβαρα στις 18 Ιανουαρίου 1946. Δυο μέρες νωρίτερα ομάδα κομμουνιστών ανταρτών σκότωσε στο Αρκοχώριο Νάουσας τον πρόεδρο της κοινότητας Λασπάρα. Στο κοντινό Μαυρονέρι άλλοι αντάρτες  επιτέθηκαν κατά του σταθμού Χωροφυλακής. Σκοτώθηκαν δύο χωρικοί και τραυματίσθηκαν δύο χωροφύλακες από τους οποίους ο ένας υπέκυψε αργότερα στα τραύματά του. Προς το τέλος του μηνός 25 ένοπλοι με πλοιάριο, αποβιβάσθηκαν από τις ακτές της Πελοποννήσου στο απέναντι χωριό Μαραθιό Δωρίδας, όπου συνέλαβαν διάφορους πολίτες, τους κακοποίησαν και τους λήστεψαν. Σειρά επεισοδίων με ένοπλους σημειώνονταν σε όλη τη χώρα. Όλη η ύπαιθρος ζούσε σε καθεστώς ανασφάλειας… Όπως έδειξε στα μέσα Σεπτεμβρίου η ενέδρα που είχαν στήσει αντάρτες στο Μετόχι Προδρόμου στον Αλιάκμονα και εκτέλεσαν τον ταγματάρχη Χωροφυλακής Ιωάννη Σωτηρίου που επέστρεφε από εκτέλεση υπηρεσίας.

Ολόκληρη η Ελλάδα ζούσε στον αστερισμό της αριστερής αλλά και της δεξιάς τρομοκρατίας. Η δύναμη του κράτους να επιβάλει το νόμο και την τάξη ελάχιστη και ασταθής. Και αυτό φάνηκε από τον Ιανουάριο του 1946, ότι αριστεροί αντάρτες σκότωσαν στις 16 του μηνός στην οδό Σπάρτης- Κροκεών τον Γρηγόριο Κοντοβουνήσιο, πρόεδρο παρακρατικής οργάνωσης, το γιο του και συνοδούς τους. Το περιστατικό αυτό  υπήρξε αφορμή μεγάλων επιθέσεων εναντίον αριστερών, με αποκορύφωμα την κατάληψη της Καλαμάτας στις 19 Ιανουαρίου από παρακρατικές δυνάμεις του Ευστάθιου Μαγγανά. Ακολούθησαν πολλές σφαγές και η κυβέρνηση κινητοποίησε δύο τάγματα Εθνοφυλακής για να εκδιώξει τους παρακρατικούς και να συλλάβει τον ίδιο τον Μαγγανά, που γρήγορα τον άφησε ελεύθερο για να μην διακινδυνεύσει μια μεγαλύτερη σύγκρουση στρατού και παρακρατικών ομάδων. 

*Ασυρματιστές του εθνικού στρατού στη διάρκεια εκκαθαριστικών επιχειρήσεων

Το δρακόντειο Γ’ Ψήφισμα

 

Εν τω μεταξύ το κράτος σιγά σιγά άρχισε να ανασυγκροτείται και να παίρνει μέτρα αντιμετώπισης της ανταρσίας, που επεκτείνονταν και θέριευε. Ένα από τα δραστικότερα μέτρα ήταν το λεγόμενο Γ΄ Ψήφισμα. Δρακόντειο νομοθέτημα, που θεσμοθετούσε την ποινή του θανάτου για όποιον επιχειρούσε να αποσπάσει μέρος της επικράτειας. Σ’ αυτό βασίσθηκαν σκληρά μεταγενέστερα νομοθετήματα για την περιφρούρηση του ισχύοντος καθεστώτος. Ήταν 25 Νοεμβρίου 1946. Τρείς μέρες αργότερα δημιουργήθηκαν 11 έκτακτα στρατοδικεία σε όλη τη χώρα, που εξέδιδαν αποφάσεις με θανατικές καταδίκες. Έγιναν εκκαθαρίσεις στο στράτευμα και στη δημόσια διοίκηση. Φωτιά και σίδερο επικρατούσαν στην ατμόσφαιρα.

Ταυτόχρονα και οι αντάρτες προσπαθούσαν να ισχυροποιηθούν τόσο με πύκνωση των επιθέσεών τους όσο και με απόπειρα κατάληψης πόλεων ή χωριών (π.χ. Δεσκάτη, Αετομηλίτσα Γράμμου, Νάουσα κ.λπ.).

*Από την επιστροφή του Γεωργίου Β΄ στην Αθήνα, Δεξιά ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Τσαλδάρης και αριστερά ο υπουργός Στρατιωτικών Πέτρος Μαυρομιχάλης.

Ο Γεώργιος Β΄ στην Αθήνα, ο Μάρκος στο βουνό

 

Το Σεπτέμβριο του 1946 επέστρεψε στην Ελλάδα ο βασιλεύς Γεώργιος Β’, ενώ από πλευράς ανταρτών, βγήκε στο βουνό ο Μάρκος Βαφειάδης και ανέλαβε καπετάνιος της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ. Τον Οκτώβριο, ο Μάρκος Βαφειάδης και οι καπετάνιοι Κίσσαβος, Κικίτσας και Λασσάνης ίδρυσαν το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών. Στις 27 Δεκεμβρίου 1946 έγινε μετονομασία και το σύνολο των ανταρτών μετονομάστηκε σε Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, με γενικό αρχηγό το Μάρκο.

Σε επίπεδο συμμάχων γίνονταν πλέον φανερό, ότι η Αγγλία αδυνατούσε να στηρίξει κυρίως οικονομικά τον αγώνα του ελληνικού κράτους εναντίον των κομμουνιστών ανταρτών. Παράλληλα όμως άρχισε να εκδηλώνεται το ενδιαφέρον της Αμερικής να παίξει ρόλο στην Ευρώπη ως μεγάλη δύναμη και να υποκαταστήσει τους Βρετανούς στην Ελλάδα. Στις 18 Οκτωβρίου ο πρέσβης των ΗΠΑ Λίνκολν Μακβή, ανακοίνωσε στο βασιλέα Γεώργιο Β’ απόρρητο τηλεγράφημα του προέδρου Τρούμαν, ότι οι ΗΠΑ θεωρούν την Ελλάδα, ζωτικό χώρο για την ασφάλειά τους και είναι πρόθυμες να βοηθήσουν στον αγώνα της για ανεξαρτησία. Ήταν η αρχή για το Δόγμα Τρούμαν, που θα εφαρμόζονταν από το 1947.

Ένα αγγλικό περιοδικό δημοσίευσε έρευνα απεσταλμένου του στη Βόρεια Ελλάδα, ο οποίος είχε γράψει ότι οι ελληνικές αρχές πράττουν ό,τι μπορούν για να τεθεί τέρμα στη δράση των ανταρτών. Αλλά η Ελλάδα δεν διέθετε ακόμα στρατό άξιο λόγου για να επανδρώσει τα 800 μίλια των συνόρων από την Αδριατική έως την Τουρκία. Η Χωροφυλακή αριθμούσε περίπου 30.000 άνδρες και ήταν τελείως ανεπαρκής για να προστατεύσει 6.500 χωριά.    

*Η ανάκριση του καπετάν Αννίβα στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ

Τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ για τον ανταρτοπόλεμο

 

Ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα Λίνκολν Μακβή, που παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την εξέλιξη των γεγονότων στην Ελλάδα,  έστειλε μια απόρρητη αναφορά στην Ουάσιγκτον στις 27 Οκτωβρίου 1946.

Πρόκειται για ένα έγγραφο με ενδιαφέρον περιεχόμενο για την κατάσταση στην Ελλάδα, όταν είχε αρχίσει να επεκτείνεται ο ανταρτοπόλεμος του ΚΚΕ και το οποίο σώζεται σήμερα στα αμερικανικά Εθνικά Αρχεία.

Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό στις 20 Οκτωβρίου, ο βοηθός στρατιωτικός ακόλουθος Μίλερ συνοδευόμενος από τον υπολοχαγό Γκλεν Α. Ρούνσεβελ του Επιτελείου του στρατιωτικού ακόλουθου είχε ολοκληρώσει την ενδελεχή επιθεώρηση των συνόρων της Ελλάδας με την Αλβανία. Κάλυψαν 300 μίλια με τζιπ, επισκέφτηκαν τα σύνορα σε 12 σημεία περί την Ζαρογιάννη, μίλησαν με στρατιώτες, Βρετανούς αξιωματικούς- συνδέσμους, κληρικούς και πολίτες και ανέκριναν αιχμαλώτους ηγέτες των ανταρτών.

Στη βασική έρευνα οι δύο Αμερικανοί στρατιωτικοί είχαν πεισθεί ότι 30 με 40 επιθέσεις σε ελληνικά συνοριακά φυλάκια είχαν εξαπολύσει οι Αλβανικές Ένοπλες Δυνάμεις κατά το πρώτο εξάμηνο του 1946. Την σφοδρή επίθεση στο ελληνικό φυλάκιο των Κήπων τον Ιούλιο ακολούθησε περίοδος ησυχίας (πιθανόν να συνέπιπτε με τη συζήτηση του Συμβουλίου Ασφαλείας και τη Διάσκεψη του Παρισιού), αλλά τέσσερις νέες αλβανικές επιθέσεις σημειώθηκαν τις τελευταίες δύο εβδομάδες.

Κανένας με τον οποίο μίλησαν δεν είχε γνώση για ελληνικές επιθέσεις σε αλβανικά φυλάκια και δεν πιστεύουν ότι μπορεί να έχουν συμβεί περισσότερα από 1 ή 2 τέτοια περιστατικά κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους. Οι ίδιες ελληνικές μονάδες βρίσκονται στα σύνορα για 18 μήνες και οι έλεγχοι σε πολυάριθμους συνοριακούς σταθμούς βάσει των πάγιων διαταγών, έδειξαν ότι οι τελευταίες επιθέσεις ήταν καθαρά αμυντικές.

Οι έρευνες των Αμερικανών στο ελληνοαλβανικά σύνορα, προκάλεσαν την δυσαρέσκεια των Αλβανών. Ο ραδιοσταθμός των Τιράνων στα τέλη του 1946 είχε μεταδώσει ότι οι Έλληνες είχαν πραγματοποιήσει δήθεν πολυάριθμες επιθέσεις και έχουν παραβιάσει τα σύνορα το 1945 και το 1946, αλλά το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν έλαβε μέτρα εναντίον των Ελλήνων.

 

Ο καπετάν Αννίβας και οι πληροφορίες του

 

Στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά σε μια σύλληψη ενός καπετάνιου των ανταρτών και την ανάκριση του, από την οποία προέκυψαν σημαντικές πληροφορίες. Η ανάκριση του Φώτιου Κοντοπάνου (γνωστός και ως Αννίβας), επικεφαλής των ανταρτών, που συνελήφθη στις 11 Οκτωβρίου, αποκάλυψε ότι ήταν πρώην αξιωματικός του ΕΛΑΣ, που πέρασε στη Γιουγκοσλαβία μετά την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας. Ο Κοντοπάνος είπε ότι το φθινόπωρο του 1945 όλοι οι Έλληνες στη σοβιετική βαλκανική σφαίρα τοποθετήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. οι Έλληνες «Μακεδόνες» στέλνονταν στα Σκόπια και οι άλλοι στο στρατόπεδο του Μπούλκες, βόρεια του Βελιγραδίου.

Σε αυτά τα στρατόπεδα εκπαιδεύτηκαν για μελλοντική ένοπλη δράση εντός της Ελλάδας από στελέχη της γιουγκοσλαβικής και σοβιετικής κυβέρνησης και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Από τον Απρίλιο του 1946, ο Κοντοπάνος κατέθεσε ανακρινόμενος, πως ένοπλες ομάδες αυτών των αντιφρονούντων Ελλήνων απεστάλησαν στην Ελλάδα με τη βοήθεια της Γιουγκοσλαβικής και της Αλβανικής Κυβέρνησης, μαζί με προμήθειες και εξοπλισμό της ΟΥΝΡΑ. Το σχέδιο ήταν να καταλάβουν αρχικά μια λωρίδα ορεινού εδάφους εντός της Ελλάδας, που εκτεινόταν από τα αλβανικά σύνορα κοντά στο Νεστόριο έως τον Όλυμπο. (Από προσωπική παρατήρηση και πρόσφατη απόσυρση 25 θέσεων της ελληνικής Χωροφυλακής, οι δύο παρατηρητές των ΗΠΑ θεωρούσαν ότι αυτός ο στόχος έχει ήδη επιτευχθεί στην πράξη, σημείωνε ο Μακβή). Η δεύτερη φάση του σχεδίου απαιτούσε αναμόρφωση των παλαιών συνταγμάτων του ΕΛΑΣ και για το σκοπό αυτό, ομάδες αντιφρονούντων Ελλήνων αξιωματικών, οπλισμένων και εφοδιασμένων με ονόματα συνδέσμων τοπικών επαφών του ΚΚΕ, διείσδυαν στην Ελλάδα.

Ο Μίλερ και ο Ρούνσεβελ δεν βρήκαν αδιάσειστα στοιχεία ότι Αλβανοί ή Γιουγκοσλάβοι υπήκοοι, αποστέλλονταν στην Ελλάδα για κομματική δραστηριότητα.

Ο Μακβή διαβίβαζε στην Ουάσιγκτον πλήρως τεκμηριωμένη αναφορά, που περιλάμβανε υπογεγραμμένες καταθέσεις προσώπων που ανακρίθηκαν, φωτογραφίες κ.λπ.

Από ελληνικής πλευράς, τότε, ο τοπικός Τύπος βρήκε και δημοσίευσε ορισμένα από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας των δύο Αμερικανών στρατιωτικών, που έκανε το όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ το «Ριζοσπάστη» να σχολιάσει με θυμό: «Είναι ανήκουστο ότι ένας αξιωματικός μιας ξένης χώρας πρέπει να εξετάζει τα συνοριακά φυλάκια ενός ανεξάρτητου κράτους ή να ανακρίνει Έλληνες στη δική τους γη». Οι ενδιαφερόμενοι αξιωματικοί των ΗΠΑ δεν είχαν αποκαλύψει λεπτομέρειες για την αποστολή τους σε μη εξουσιοδοτημένα άτομα, παρατηρούσε ο Μακβή.

*Από την  καθημερινή ειδησεογραφία

Ζωηρή ανταρτική δραστηριότητα σε Ξάνθη και Έβρο

 

               Η προσπάθεια των ανταρτών στα τέλη του 1946 και στις αρχές του 1947, έδειχνε να αποκτά εδαφικά και άλλα ερείσματα.

Το Τμήμα Πληροφοριών του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου στις 17 Ιανουαρίου 1947, συνέταξε μια έκθεση των ανταρτικών δραστηριοτήτων. Αντίγραφο της έκθεσης αυτής παραχωρήθηκε στον Στρατιωτικό ακόλουθο των ΗΠΑ, ο οποίος τη διοχέτευσε στην αμερικανική αντιπροσωπεία στην Εξεταστική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών (Συμβούλιο Ασφαλείας). Βασικά στην έκθεση αυτή αναφέρονταν οι πηγές των προβλημάτων κατά μήκος των ελληνικών βόρειων συνόρων.

Ο πρέσβης στην Ελλάδα Μακβή την προώθησε και στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ ως άκρως απόρρητη στις 7 Φεβρουαρίου 1947.

Σε αυτό το έγγραφο, σημειώνονταν ιδιαίτερα η ζωηρή αντάρτικη δραστηριότητα σε όλες τις βόρειες περιοχές της Ελλάδας ξεκινώντας από τα μέσα Νοεμβρίου 1946, όταν άρχισαν να εμπλέκονται ιδιαίτερα οι περιοχές του Έβρου και της Ξάνθης στη Θράκη. Ένα άλλο σημείο ήταν ότι οι ανταρτικές ομάδες, όπως λέγονταν τότε, λάμβαναν ενίσχυση πέρα ​​από τα σύνορα, υπονοώντας σαφώς τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία. Γενική άποψη ήταν πως βρίσκεται σε εξέλιξη μια προσπάθεια επέκτασης της δραστηριότητας των ανταρτών προς τα νότια μέσω της Κεντρικής Ελλάδας για επαφή και ενίσχυση των συγκροτημάτων στην Πελοπόννησο, και επίσης «να φανεί στην Επιτροπή του ΟΗΕ ότι η κύρια πηγή της δραστηριότητας των ανταρτών είναι στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα και όχι κατά μήκος των συνόρων». Συμπερασματικά, ότι το ΚΚΕ γίνονταν  αποδεκτό ότι «συνεργάζεται πλήρως με τα Σλαβικά Κομμουνιστικά Κόμματα» σε μια προσπάθεια να επιφέρει μια κατάσταση στην Ελλάδα, που θα απαιτεί ρωσική στρατιωτική και πολιτική επέμβαση.

Ο αιματηρός δρόμος, στον οποίο θα βάδιζε η Ελλάδα τα επόμενα χρόνια έως το 1949 είχε ανοίξει. Τα νεκροταφεία και οι πλαγιές των βουνών γέμισαν νεκρούς. Η χώρα πλήρωνε τα λάθη του Ζαχαριάδη, που τελικά τον αποκήρυξε και το ίδιο του το κόμμα. Το 1956, στα πλαίσια της αποσταλινοποίησης στην ΕΣΣΔ, ο Ζαχαριάδης καθαιρέθηκε από την ηγεσία του ΚΚΕ στη διάρκεια της  6ης πλατιάς Ολομέλειας του κόμματος. Πέθανε εξόριστος στο Σουργκούτ της Σιβηρίας το 1973, μέσα σε αδιευκρίνιστες συνθήκες. Αν δηλαδή αυτοκτόνησε ή αν πέθανε από καρδιολογικά αίτια. Η σορός του Νίκου Ζαχαριάδη μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1991 και θάφτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Το ΚΚΕ αποκατέστησε επισήμως το Νίκο Ζαχαριάδη, τον Ιούλιο του 2011.

Μια τελική υπενθύμιση για τους φίλους Θρακιώτες. Ο Νίκος Ζαχαριάδης (Αδριανούπολη, Οθωμανική Αυτοκρατορία, 27 Απριλίου 1903.  Ήταν γιος του Παναγιώτη Ζαχαριάδη με καταγωγή από τη Φθιώτιδα και της Ερατώς Πρωτοπαπά από τα Άδανα της Μικράς Ασίας. Ο πατέρας του εργαζόταν ως πραγματογνώμων στο γαλλικό Μονοπώλιο Καπνού (Ρεζί) στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τελείωσε το Γυμνάσιο της Αδριανούπολης.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ

* Σόλωνος Ν. Γρηγοριάδη «Τα Φοβερά Ντοκουμέντα- Ο Εμφύλιος 1946-1949» Εκδόσεις «Το Βήμα».

*Αρχείο εφημερίδας «Εμπρός» Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδας.